معیارهای دینداری از نگاه امیرالمومنین(ع) چیست؟

به گزارش سراج24؛ جلسه بازخوانی خطبه ۱۵۸ نهج‌البلاغه با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا یوسفی، استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه مفید، امروز ۱۱ اردیبهشت‌ماه به صورت مجازی برگزار شد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛

در ادامه مباحث نهج البلاغه به خطبه ۱۵۸ رسیدیم. این خطبه درباره سه محور حرف می‌زند یکی بعثت پیامبر(ص) و اینکه چرا پیامبر(ص) مبعوث شد. دوم راجع به قرآن صحبت می‌کند و سوم راجع به آینده حرف می‌زند و اینکه با آمدن بنی امیه چه بلایی سر جامعه می‌آید.

در قسمت اول حضرت راجع به پیامبر(ص) می‌فرمایند خدا پیامبر را در زمانی که فاصله زیادی از پیامبر سابق یعنی حضرت مسیح گذشته بود، مبعوث کرد. پیامبر(ص) وقتی مبعوث شد که امت‌ها به خواب سنگینی رفته بودند و تمام پیمان‌هایی که انسان با خدا بسته بود شکسته بود. امیرالمومنین(ع) سه مسئله را می‌گوید یکی اینکه فاصله دو پیامبر زیاد بود و به دنباله آن مردم به خواب رفتند و پیمان‌های خود را شکستند. خب این شرایط یعنی افتادن در مسیر گمراهی ولی چرا این اتفاق می‌افتد؟

خطر موروثی شدن دین در جامعه

دلیلش این است نسل اول یک شور و ایمانی دارند مثل مسلمانان زمان رسول خدا(ص) که حاضر بودند جان خود را در راه اسلام بدهند ولی وقتی زمان می‌گذرد، نسل‌های بعدی دین را به ارث می‌برند و دیگر آن شور و اشتیاق را دارند. از سوی دیگر دین متولیانی پیدا می‌کند که رسالتشان این است که دین را در میان جامعه حفظ کنند ولی خودشان مبتلا به مشکلاتی می‌شوند. طبیعتا آموزش دینی که آنها دارند با آموزش دینی که خود پیامبران الهی داشتند خیلی فرق دارد. فرقش این است که پیامبر روح ایمان را به جامعه آموزش داد و نیامد برای آنها کلاس آموزشی بگذارد ولی متولیان دین محتوای علمی دین را انتقال می‌دهند مثلا رساله عملیه می‌نویسند، کتاب می‌نویسند. آنچه مهم است روح ایمان است.

عبارت حضرت این است: «أَرْسَلَهُ عَلَى حِینِ فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ وَ طُولِ هَجْعَةٍ مِنَ الْأُمَمِ وَ انْتِقَاضٍ مِنَ الْمُبْرَمِ؛ فَجَاءَهُمْ بِتَصْدِیقِ الَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَ النُّورِ الْمُقْتَدَى بِهِ؛ ذَلِکَ الْقُرْآنُ، فَاسْتَنْطِقُوهُ وَ لَنْ یَنْطِقَ وَ لَکِنْ أُخْبِرُکُمْ عَنْهُ. أَلَا إِنَّ فِیهِ عِلْمَ مَا یَأْتِی وَ الْحَدِیثَ عَنِ الْمَاضِی وَ دَوَاءَ دَائِکُمْ وَ نَظْمَ مَا بَیْنَکُمْ»

معیارهای دینداری در کلام امام

پس مسئله‌ای که وجود دارد این است که ما به جای اینکه راجع به روح دین حرف بزنیم راجع به احکام حرف می‌زنیم. روایت هم داریم که وقتی با مردم مواجه می‌شوید به طول رکوع و سجودشان نگاه نکنید، اینها معیار نیست چون ممکن است از روی عادت باشد. پس معیار دینداری چیست؟ امام می‌فرمایند یکی از معیارها صداقت است یعنی اگر شما صداقت دیدید، آن معیار دینداری است. چرا صداقت معیار دینداری است؟ ما در زندگی در شرایطی قرار می‌گیریم که اگر راست بگوییم ضرر می‌کنیم. اگر در این شرایط راست بگویید یعنی در وجودتان یک اعتقادی هست. از اینجا معلوم می‌شود شما به یک خدایی اعتقاد دارید.

دومین معیار وفای به عهد است. وفای به عهد یعنی اگر من در ایام انتخابات وعده دادم به آن عمل کنم. یک زمان من خودم می‌دانم نصف این وعده‌هایم عملی نمی‌شود ولی وعده می‌دهم تا به هدفم برسم. اگر شما وعده بدهی و به آن پایبند باشی این نشانه دینداری است. سومین معیاری که حضرت مطرح می‌کند امانتداری است. یک وقت چیزی را به شما امانت می‌دهند و این امکان وجود دارد که زیرش بزنید و آن امانت را برای خودتان نگه دارید. اگر در این شرایط امانت را به صاحبش برگرداندید یعنی به خدا اعتقاد دارید. مهمترین امانت، مسئولیت است. وقتی به شما مسئولیتی اعطا می‌شود، این امانتی است که دست شما است و باید آن را به درستی به مردم برگردانید.

پس معیار دینداری اینها است و الا اینکه انسان به نماز و روزه پایبند باشد ولی راحت دروغ بگوید، خلاف وعده کند و امانتدار نباشد مومن نیست. بنابراین یکی از مشکلاتی که امام می‌فرمایند برای بشر پیش می‌آید و جامعه به خواب می‌رود همین است یعنی یک دین تقلیدی پیدا می‌کنیم و روح دین از میان ما رخت برمی‌بندد. بنابراین حضرت می‌گویند در آن دوره روح ایمان در جامعه از بین رفته بود و به همین دلیل دوباره پیامبری در میان مردم مبعوث شد تا مردم را بیدار کند و فطرتشان را از زیر خاک بیرون بیاورد. این اولی مسئله‌ای است که حضرت می‌فرمایند.

حضرت در ادامه می‌فرمایند وقتی پیامبر آمد تورات و انجیل را تصدیق کرد یعنی روح دین را که در آن کتاب‌ها آمده بود تصدیق کرد نه اینکه همه احکام آنها را بپذیرد. تا اینجای خطبه راجع به نبوت است و اینکه چرا نبوت تکرار شده است چون پیمان‌های محکم الهی در طول زمان زیر پا گذاشته شده بود. در دروان ما هم داستان همین است منتهی چون دین ما دین آخرالزمان است دوباره باید پیام نبوت را به جامعه منتقل کرد. متاسفانه شرایط به گونه‌ای است که روح دین در جامعه دیده نمی‌شود و طبق فرمایش حضرت، مردم به خواب رفتند یعنی انگیزه دینی در کارهایشان نیست حتی کسانی که نماز می‌خوانند و روزه می‌گیرند خیلی راحت دروغ می‌گویند، خیلی راحت تهمت می‌زنند.