به گزارش سراج24،پس از دو مرحله تمدید، مذاکرات هسته‌ای ایران با 1+5 به فرجام خود نزدیک می‌شود و اخبار و گزاره‌های منتشره، از حساسیت بالای دو طرف مذاکره و بروز اختلافات و تنش‌های جدی بین طرفین حکایت می‌کند.
به‌نظر می‌رسد آن‌چه بیش از گذشته در خلال مذاکرات وین رخ‌نمایی می‌کند، زیاده‌خواهی‌ها و طرح موضوعات جدید از جانب طرف غربی به ویژه آمریکاست. این موارد که عمدتاً شامل نقض تفاهمات قبلی و طرح خواسته‌های جدید به‌ویژه در خصوص بازرسی‌های نظامی و طفره روی از لغو تحریم‌ها در روز امضای توافق است، باعث شده تا گمانه‌زنی‌هایی در خصوص شکست مذاکرات در بین کارشناسان شکل بگیرد.
اما در این میان، نکته‌ای که تا حدودی به حاشیه رفته و یا آن‌گونه که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته است، مسئله ضمانت‌های اجرایی توافق به‌ویژه از سوی طرف های غربی خصوصاً آمریکاست. توجه دقیق به گذشته و حال مذاکرات، سبب بروز این نگرانی شده است که آیا دولت آمریکا به‌عنوان اصلی‌ترین طرف مذاکره‌کننده در گروه 1+5، نسبت به تعهدات خود پایبند خواهد بود و یا عمر توافق در بین آمریکایی‌ها صرفاً در محدوده زمانی باقی‌مانده در دولت اوباما موضوعیت خواهد داشت؟
در این میان ممکن است عده‌ای از حسن‌نظر و منطقی بودن مذاکره‌کنندگان آمریکایی و رئیس دولت فعلی آمریکا سخن بگویند و ضمانت اجرایی انجام تعهدات طرف آمریکایی در مذاکرات را صرفاً در رویه‌های شخصی مسئولین آمریکایی جست‌وجو کنند که در پاسخ می‌بایست به این موضوع اشاره کرد که توافقات سیاسی به‌ویژه در سطوح بین‌المللی و خصوصاً در مقوله پرونده هسته‌ای ایران - که به زعم بسیاری از صاحب‌نظران یکی از طولانی‌ترین و پیچیده‌ترین پرونده های بین‌المللی حقوقی و سیاسی است - نه در اشخاص که بر سیاست‌های راهبردی حکومت‌ها و نظامات تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری استوار است و نمی‌توان به سادگی از کنار نقش نهادهای سیاست‌گذار آمریکایی در فقره توافق هسته‌ای گذشت.
در همین خصوص، می‌توان به طرح کنگره آمریکا مبنی بر «بازبینی توافق هسته‌ای با ایران» اشاره کرد که برخلاف اظهارات و مواضع اخیر کاخ سفید مبنی بر مخالفت و وتوی این طرح توسط رئیس‌جمهور ایالات متحده، به امضای اوباما نیز رسید و براساس آن کنگره اجازه خواهد داشت توافق هسته‌ای احتمالی بین ایران و گروه 1+5 را تأیید و یا رد کند. سناتور «باب کروکر» رئیس کمیته روابط خارجی مجلس سنا که تهیه‌کننده اصلی این طرح نیز به شمار می‌رود، در بیانیه خود در خصوص این طرح این‌چنین اعلام می‌دارد که : «با تضمین‌شدن نقش کنگره، دولت باید نگرانی‌های عمده و متعددی که در کنگره مطرح شده است را رفع کند.» کروکر در ادامه بیانیه خود از مذاکره‌کنندگان آمریکایی می‌خواهد که از اضافه‌شدن این «اهرم فشار» برای گرفتن امتیازات بیشتر از ایران استفاده کنند.
در این زمینه روزنامه آمریکایی نیویورک‌تایمز در گزارشی که در فروردین ماه امسال منتشر کرد، به محدود شدن قدرت اجرایی اوباما پس از تصویب طرح کنگره اشاره کرد و نوشت: «اوباما در جلسه‌ای گفته است گزینه‌های اندکی برای استفاده از قدرت اجرایی خود بدون حمایت کنگره در اختیار دارد.»
شبکه الجزیره نیز در گزارشی به موضع کنگره آمریکا درقبال توافق هسته‌ای با ایران اشاره می‌کند و می‌نویسد: «اگر به هر دلیلی مذاکره‌کنندگان آمریکایی نتوانند موانع سخت‌گیرانه‌ای را در مسیر فعالیت‌های هسته‌ای ایران در توافق‌نامه بگنجانند، صهیونیستها و سعودی‌ها کار را در کنگره برای باطل کردن هر توافقی آغاز خواهندکرد.» الجزیره به نقل «شبلی تلهامی، استاد دانشگاه مریلند آمریکا» می‌نویسد:« اصلاً مهم نیست این توافق‌نامه حاوی چه نکاتی باشد یا حتی خوب و یا بد باشد؛ کنگره به هر توافقی با ایران خواهد تاخت.»
طرح مذکور که بنا بر اظهارات سید عباس عراقچی، عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای کشورمان در یک مصاحبه، عملاً به کنگره این امکان را می‌دهد تا بازی توافق را برهم زند، مشخصاً بر ایفای نقش جدی کنگره در توافق با ایران دلالت می‌کند و با توجه ترکیب جمعیتی اعضای کنگره که با اکثریت غالب جمهوری‌خواهان (رقیب سیاسی حزب متبوع رئیس‌جمهور فعلی آمریکا) همراه است، کنگره آمریکا می‌تواند با امتناع از برداشتن تحریم‌ها، هر توافقی را تخریب کند.
اما نکته ویژه طرح نظارت کنگره بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران آن‌جاست که براساس مفاد این طرح، «رئیس‌جمهور آمریکا باید هر 90 روز یک‌بار گزارشی را درباره پایبندی ایران به توافق ارائه نماید. اگر رئیس‌جمهور نتواند پایبندی ایران را تأیید کرده و یا اعلام نماید که این کشور از مفاد توافق‌نامه عدول کرده است، کنگره می‌تواند فوراً رأی‌گیری کرده و تحریم‌هایی را که تعلیق و یا لغو شده بودند بار دیگر اعمال کند.»
تبصره فوق، در نظر بسیاری از کارشناسان، راهکار خلف وعده طرف آمریکایی در مذاکرات به‌شمار می‌رود و عده زیادی از صاحب‌نظران بر این اعتقادند که در حقیقت با گنجاندن این مسئله در طرح، کنگره به‌دنبال زمینه‌سازی برای پشت‌کردن به تعهدات آمریکا در قبال توافق هسته‌ای با ایران بوده است و از همین دریچه می‌تواند بستر مخالفت رؤسای جمهور بعدی آمریکا با توافق هسته‌ای را فراهم نماید.
جالب این‌که حتی هیلاری کلینتون، نامزد حزب دموکرات در انتخابات پیش‌روی ریاست‌جمهوری آمریکا که از هم‌حزبی‌های اوباما نیز به شمار می‌رود، با ابراز نارضایتی از فرآیند و مفاد مذاکرات هسته‌ای با ایران، طی سخنانی در دانشگاه دارتموث، مدعی شد «نکات مبهمی در مفاد توافق باقی مانده است که نمی‌تواند از نگرانی‌های ما کم کند.» در همین زمینه «حیم سابان» از حامیان اسرائیلی کلینتون، در مصاحبه‌ای با یک شبکه تلویزیونی اسرائیل، از مخالفت کلینتون با توافق هسته‌ای با ایران پرده برداشت.
این درحالی است که برخی از کارشناسان بر این اعتقادند که مسئله مخالفت احتمالی کنگره با تؤافق هسته‌ای فارغ از فرآیندهای قانونی طرح و روند اجرایی‌شدن آن در صورت مخالفت کنگره با توافق، با یک جایگزین مواجه خواهد بود. جایگزینی که براساس اظهارات طرف‌های مذاکره‌کننده در «قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد» طراحی و اجرایی خواهد شد.
در این خصوص نیز می‌بایست به این نکته توجه کرد که اگر ایران شورای امنیت - که رکنی سیاسی است- را به عنوان ناظر اجرای توافق به رسمیت بشناسد در صورت زیاده‌خواهی آمریکا در قبال تعهدات ایران، روسیه و چین، از حق وتو به نفع ایران در مقابل اعتراض آمریکا استفاده کنند، اما از آن‌جا که حق وتو به معنای مخالفت با پیشنهاد است و علناً تصمیمی گرفته نمی‌شود، پس اختلافات طرفین مذاکره باقی خواهد ماند. و هم‌چنین از طرفی اگر ایران ادعا کند که آمریکا و متحدانش بر تعهدات خود پایبند نبوده‌اند، آمریکا وتوی خود را اعمال خواهد کرد و بنابراین راه حل شورای امنیت عملاً به نفع ایران نخواهد بود.
مشکل دیگری که در رابطه با راه‌حل رجوع به قطعنامه‌های شورای امنیت وجود دارد این است که در قطعنامه‌های صادر شده گذشته علیه ایران، در مواردی چین و روسیه به دلیل منافع خود، از حق وتو به نفع ایران استفاده نکرده‌اند و تنها از طریق چانه‌زنی با آمریکایی‌ها قطعنامهها به شکلی نرم‌تر اعمال شده است. پس ممکن است چین و روسیه در مقابل داوری شورای امنیت از ایران حمایت نکنند.
علاوه بر مسائل حقوقی ارجاع مقوله حل اختلافات به هیئت داوری شورای امنیت سازمان ملل، می‌باید به سابقه تاریخی غربی‌ها و به‌ویژه آمریکا در بی‌توجهی به قطعنامه‌های سازمان ملل متحد از جمله قطعنامهها و بیانیه‌های شورا در خصوص موارد نقض حقوق بشر و قتل‌عام مردم بی‌دفاع و بی‌گناه فلسطین توسط رژیم صهیونیستی اشاره کرد و در نظر داشت که این رژیم با مصونیت کامل و برخورداری از حمایت آمریکا، به تولید و انباشت سلاح‌های کشتار جمعی به ویژه سلاح‌های هسته‌ای ادامه می‌دهد.
از سوی دیگر هر چند طرف ایرانی، قطعنامه شورای امنیت را ضمانت اجرای اقدام آمریکا قلمداد کرده است، اما در صورت عدم اجرایی‌شدن قطعنامه نیز شرایط متوازنی در دو طرف مذاکرات شکل نگرفته است و عدم اجرای قطعنامه برای آمریکا تبعات خاص حقوقی نخواهد داشت و صرفاً دارای تبعات سیاسی است. در صورتی که عدم اجرای این قطعنامه برای ایران تبعات حقوقی خواهد داشت و عملاً دست شورای امنیت را برای اعمال فشار گسترده و حتی حمله نظامی به ایران باز خواهد گذاشت.
برهمین اساس، به‌نظر می‌رسد تقویت رویکرد تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای در خصوص «توافق خوب» و افزودن مفهوم بنیادین و کلیدی «توافق پایدار» (که اخیراً نیز در دیدار مقام معظم رهبری با کارگزاران نظام در ماه مبارک رمضان تبیین گردید) به فرآیند مذاکرات، امری ضروری باشد. این ضرورت زمانی بیشتر اولویت پیدا می‌کند که طرف آمریکایی، مکرراً از وابستگی هرگونه اقدام دولت آمریکا به تأیید کنگره خبر می‌دهد و هم‌چنین بعضی از کارشناسان و صاحب‌نظران نیز بر این اعتقادند که با توجه به عمر کوتاه حدود دوساله باقی‌مانده از دولت فعلی آمریکا، احتمال تغییر نگرش‌ها و تصمیمات کنگره پس از تغییر دولت بسیار جدی است و در این صورت، عملاً همه تلاش‌های صورت‌گرفته از جانب ایران در خصوص عمل به تعهدات خود طبق توافق، یک‌طرفه و بی‌نتیجه خواهد بود.
در همین راستا، هم‌اکنون که مذاکرات هسته‌ای با خلف‌وعده‌های مکرر طرف غربی مواجه شده و به قول دکتر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران اصطلاحاً مذاکره‌کنندگان گروه 1+5 در فرآیند مذاکرات «دبه» می‌کنند، تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای کشورمان می‌بایست با تأمل بر سازوکارهای انجام «توافق پایدار» و برخوردار از ضمانت‌های اجرایی غیرقابل بازگشت و ممانعت از گره‌خوردن مفاد توافق به طرف‌های غیر مستقیم مذاکرات (نظیر کنگره آمریکا، دولت‌های مرتجع منطقه غرب آسیا، اسرائیل و...) مسیر مذاکرات را به سمت تحقق اهداف و حقوق اساسی کشورمان در بهره‌گیری از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای و حفظ حریم عزت و اقتدار کشور هدایت نمایند.
منبع:فارس
