به گزارش « سراج24» تحقق جریان فرهنگ و هنر اصیل ایرانی - اسلامی مستلزم حمایت از هنر متعهد به آرمان‌های اسلامی و صیانت محیط زیست فرهنگی از آلایش‌های عقیدتی و سیاسی است. بدیهی است دستیابی به این هدف در گرو اهتمام همه دستگاه‌ها و نهادهای فرهنگی به جهت‌یابی دقیق فکری و ساماندهی هنر و اندیشه بر مبنای هویت اصیل اسلامی و انقلابی خواهد بود.(بیانیه 15 اسفند وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی)
* کلنل کیست؟
«زوال کلنل سرگذشت افسری ارتشی است که زندگی او و خانواده‌اش در مقطع انقلاب 1357 مرور میشود. داستان رمان تنها در یک شبانه‌روز می‌گذرد اما در بازگشت به گذشته، مرور و تأملی عمیق درحوادث تاریخ سه دهه اخیر ایران و تلاش مردم در رسیدن به جامعه‌ای مدرن را منعکس می‌کند. کلنل پنج فرزند دارد که هر یک از آنها در بحبوحه انقلاب ایران، وارد گروه‌های مختلف سیاسی شده‌اند و هر یک نیز بهایی را بابت این فعالیت‌ها می‌پردازند.» این عبارات شاه‌بیت اصلی اکثر مطالبی است که در توصیف اثر پر سر و صدای اخیر محمود دولت‌آبادی نوشته شده است. عباراتی کلی که البته مطلب دندان‌گیری از لابلای جملات آن بیرون نمی‌آید. دولت‌آبادی این اثر را در سال‌های 62 تا 64 نوشته و طی سال‌های اخیر، بارها آن را مورد بازبینی قرار داده است. رمانی که به گفته خود دولت‌آبادی در شرایط آن سال‌های ایران هرگز اجازه چاپ نداشت و او 25 سال برای انتشار آن صبر کرد. «کلنل» برای اولین بار در سال 1387 توسط نشر چشمه برای صدور مجوز انتشار راهی ارشاد شد و این اقدام نقطه شروع مسیر پر نشیب و فرازی شد که تا به امروز نیز ادامه داشته است.
* از جایزه «یان میخالسکی» سوییس تا کتابفروشی‌های تل‌آویو
دولت‌آبادی در کش و قوس‌هایی که سال‌های 87 و 88 با وزارت ارشاد داشت و پس از یأس نسبی از انتشار فارسی اثر در عین آنکه به رایزنی با مسئولان وقت ادامه می‌داد به انتشار ترجمه آلمانی آن رضایت داد. با این توصیفات ترجمه آلمانی «زوال کلنل» در مهرماه 89 در آلمان رونمایی شد. هرچند سال قبل نیز این ترجمه آلمانی توسط ناشری سوییسی منتشر شده بود. ترجمه‌ای که در سال 2013 جایزه ادبی «یان میخالسکی» سوییس را از آن خود کرد. دولت‌آبادی در زمان رونمایی نسخه آلمانی اثر در کلن عنوان کرد که مایل بوده این رمان ابتدا به زبان فارسی منتشر شود و برای انتشار آن 25 سال صبر کرده است. وی همچنین اظهار امیدواری کرد که این کتاب هر چه زودتر به زبان فارسی در ایران منتشر شود. ترجمه انگلیسی «زوال کلنل» نیز تابستان سال بعد به قلم تام پتر دیل در امریکا روانه بازار نشر شد. ترجمه‌ای که «کلنل» را در ردیف نامزدهای دریافت جایزه بوکر آسیایی هم قرار داد. در ادامه این روند، ترجمه عبری «کلنل» نیز توسط مژگان نوی که به تعبیر رسانه‌های خارجی یک اسرائیلیِ ایرانی‌تبار است در مردادماه 91 منتشر و در تیراژ سه هزار نسخه روانه کتابفروشی‌های تل‌آویو شد. اتفاقی که بی‌بی‌سی با تیتر «بمب فرهنگی ایران در اسرائیل منفجر شد» به استقبال آن رفت.
* معاون وقتِ فرهنگی ارشاد: ساختار کتاب ایراد دارد
بهمن دری، معاون فرهنگی وقت وزارت ارشاد بعدها عنوان کرد «این کتاب چون در خارج از کشور منتشر شده است، ضرورتی ندارد در ایران منتشر شود.» اظهار نظری کلی که به تشریح دقیق ماجرا نمی‌پردازد. معاون وقت فرهنگی اما در اظهار نظرهای دیگری سخنان قابل تامل دیگری گفت: «این کتاب از مناظر گوناگون در اداره کتاب بررسی شده است. تصحیحات رمان شامل واژه‌ها و ترکیب‌بندی آن نمی‌شود. این کتاب قرائت جدیدی از شرایط قبل و بعد از انقلاب با تأثیرگذاری نامطلوب ارائه می‌کند... کتاب باید اصلاحاتی در کتاب انجام دهد. نویسنده برخی موارد را اصلاح کرده ولی مد نظر من این نیست که فقط آنها تغییر کند. من یک سری نکات در باب ساختار و ساختمان و محتوای کتاب دارم.» با این حال معاون وقت فرهنگی و محمد اللهیاری مدیر اداره کتاب وی هیچ وقت اعلام نکردند که مقصودشان از «قرائت جدید از شرایط قبل و بعد از انقلاب» چیست.
هرچند روند بلاتکیلفی «کلنل» تا به امروز نشان از کوتاه نیامدن دولت‌آبادی در برابر اصلاحات مورد نظر دارد اما با این حال او ترجیح هم نداد که به حاشیه سازی‌های مخرب روی آورد. دولت‌آبادی عامدانه از انتشار فارسی اثر در خارج از کشور خودداری کرد. او ترجیح داده بود اگر هم قرار است نسخه فارسی «کلنل» منتشر شود، در ایران و از طریق سازوکارهای رسمی و قانونی آن و به دور از حاشیه انجام گیرد: «من بنای تقابل ندارم. دوست دارم همچنان در ایران بمانم و بنویسم... مردم نظرات مختلفی دارند که می‌تواند باعث اختلاف نظر شود اما این نباید باعث شود که من بخواهم به تقابل برخیزم یا کشورم را ترک کنم.»
تغییر دولت و مسئولان وزارت ارشاد فرصت مجددی برای بررسی کتاب‌هایی پدید آورد که تا پیش از این در اداره کتاب ارشاد معطل مانده بودند. «کلنل» نیز از این قاعده مستثنی نبود. نسخه فارسی این اثر این روزها در اداره کتاب وزارت ارشاد مشغول بررسی است. تلاش برخی رسانه‌ها با انتشار خبر صدور مجوز برای این اثر و فضاسازی برای صدور مجوز انتشار نیز با واکنش تند وزیر ارشاد روبرو شد که در جای خود قابل تامل است: «خبر دروغی کار شد که زوال کلنلِ آقای دولت‌آبادی اجازه چاپ دارد در حالی که این کتاب از عناوینی است که برای بررسی‌اش درخواست داده‌اند و هنوز در دست بررسی است. ممکن است مجوز بگیرد یا نگیرد.» معاونت فرهنگی ارشاد نیز در ادامه با تکذیبیه‌ای رسمی، اعلام کرد «تاکنون مجوزی برای این اثر صادر نشده است.» آخرین اظهارنظرها در این خصوص به علی شجاعی صائین رئیس اداره کتاب بازمی‌گردد که اعلام کرده بود بررسی «کلنل» مراحل نهایی خودش را طی می‌کند و نتایج آن همین روزها به ناشر اعلام میشود.
* روایت ایندپندنت و نیویورک‌تایمز از «کلنل»: «انقلاب فرزندان خود را می‌بلعد»
هرچند هنوز مخاطبان فارسی‌زبان از چند و چون این اثر پرحاشیه اطلاعی دقیقی ندارند اما یادداشت‌هایی که از جانب بخری رسانه‌های خارجی در این رابطه نوشته شده در نوع خود قابل تامل است و تا حدی فضای این اثر را نشان می‌دهد. ایندپندنت چاپ انگلیس در یادداشتی که 4 اکتبر 2011 در معرفی این اثر منتشر کرده، چنین نوشته است: «پدر و پسر پس از هفته‌ها شکنجه، با خروج شاه از ایران و بازگشت آیت‌الله خمینی آزاد میشوند. هر فردی امیدوار است که (این وضعیت) باطل شده و از بین برود اما رژیم جدید از اسلاف خود پیشی می‌گیرد. اعدام‌ها ادامه دارد و دانشگاه‌ها بسته میشوند... کلنل - طبق آنچه که مترجم انگلیسی زبانش گفته است- شرح این ماجراست که انقلاب چگونه فرزندان خود را می‌خورد.»
سایت آمازون نیز که بزرگ‌ترین سایت فروش آنلاین کتاب در جهان محسوب میشود در معرفی این رمان آورده است: «داستان از یک شب بارانی شروع میشود وقتی که دو نیروی پلیس درِ خانه کلنل را می‌زنند و او را برای تحویل گرفتن جسد شکنجه شده جوان‌ترین دخترش احضار می‌کنند. انقلاب اسلامی، فرزندان خود را بلعیده است. رمان در ادامه، کلنل را همراهی می‌کند با رشوه‌ای که برای کفن کردن جنازه می‌دهد و تلاشی که تا پیش از طلوع آفتاب او را دفن کند.»
نیویورک‌تایمز چاپ امریکا نیز در یادداشتی که در اول جولای 2012 منتشر کرده درباره این اثر چنین می‌نویسد: «کلنل، رمانی درباره انقلاب اسلامی 1979(1357) و عواقب خشونت‌بار بعدی آن است. پنج فرزند کلنل هر کدام مسیرهای متفاوت سیاسی را در پیش می‌گیرند و بهای سنگینی برای این امر می‌پردازند. داستان از یک شب بارانی شروع میشود که کلنل جنازه جوان‌ترین دخترش را تحویل می‌گیرد تا او را دفن کند.»
* آیا ارشاد پای هزینه‌های «کلنل» می‌ایستد؟
جستجوی اینترنتی میان سایر منابع انگلیسی‌زبان نیز نتایج مشابهی ارائه می‌کند. با کنار هم قرار دادن قرائنی که شرح برخی‌شان در سطور قبل رفت باید اذعان کرد صدور مجوز برای انتشار چنین اثری، برای ارشاد بدون هزینه نخواهد بود. انتشار این اثر فارغ از آنکه نویسنده‌اش چه کسی باشد، واکنش‌های شدیدی را علیه حاکمیتی‌ترین نهاد فرهنگی جمهوری اسلامی بر می‌‌انگیزد که شاید از نظر شدت و ابعاد، با چالش‌هایی که این وزارتخانه طی چند ماه اخیر درگیرش بوده است قابل مقایسه نباشد. اینکه وزارت ارشاد در بحبوحه چالش‌های چند ماهه و کارت‌های زردی که اخیرا گرفته، آیا پای هزینه‌های احتمالی صدور مجوز برای این اثر می‌ماند یا نه، سوالی است که باید برای پاسخ آن به انتظار زمان نشست./جوان
