اختلافات در امامت پس از رحلت امام یازدهم(ع)
مشکلات سیاسی و سخت گیری هایی که خلفای عباسی برای امامان شیعه به وجود می آوردند، در برقراری رابطه منظم آنان با شیعیان، نابسامانی های را ایجاد می کرد. این مشکل به ویژه در فاصله رحلت یک امام و جانشینی امام بعدی رخ می داد. عده ای از شیعیان در شناخت امام خود دچار تردید شده و مدتی طول می کشید تا فرقه های انشعابی و افکار و اندیشه های ناروا رو به افول نهاده و امام جدید کاملا استقرار یابد. گاهی این مشکلات به قدری تند بود که جناحی از شیعه را کاملا از بدنه اصلی آن جدا می کرد، چنان که پیدایش و مقاومت واقفه، فطحیه و حتی اسماعیلیه را می توان از مصادیق آن به شمار آورد.
این مشکل پس از رحلت امام عسکری دو چندان بود، زیرا گذشته از آن که تولد و نگهداری و وصایت امام زمان به طور کاملا محرمانه انجام شده بود، دوران غیبت نیز آغاز شده و تنها پشتوانه نیرومند امامت حضرت حجت، در یک بخش میراث عظیم احادیث موجود درباره اصل مهدویت و پاره ای از لوازم آن و در بخش دیگر استقرار سیستم ارتباطی قوی و حضور برخی از عناصر سرشناس شیعه در میان امام عسکری از یک سو و شیعیان آن حضرت از سوی دیگر بود.
فرقه های تشکیل شده در آعاز امامت حضرت مهدی(عج)
چگونگی پیدایش اختلافات در میان شیعیان پس از رحلت حضرت عسکری در کتاب های «المقالات و الفرق» و «فرق الشیعه» نوبختی به تفصیل گزارش شده است. شیخ مفید گزارش نوبختی را با تلخیص و اضافاتی نقل و نقد کرده و از چهارده فرقه نام برده است.
در مقام جمع بندی فرقه های مزبور، می توان گفت که آنها از لحاظ اصولی، به پنج گروه به ترتیب زیر تقسیم می شوند:
1. کسانی که رحلت امام عسکری را باور نداشته و او را به عنوان «مهدی آل محمد» زنده می دانند و به نام «واقفه»، یعنی کسانی که بر امام عسکری توقف کرده اند، شناخته می شوند.
2. کسانی که پس از رحلت امام عسکری به برادر آن حضرت، جعفر بن علی الهادی گرویده و به دلیل آن که فرزند امام عسکری را ندیده بودند، به امامت جعفر ملقب به کذاب گردن نهادند که دسته ای از آنان وی را جانشین امام یازدهم و دسته ای دیگر او را به عنوان امام یازدهم می شناختند که به اینها «جعفریه» می گویند.
3. عده ای که پس از انکار امامت حضرت عسکری به امامت اولین فرزند امام هادی، «محمد» که در حیات پدر چشم از جهان فروبسته بود، گرویدند، به اینها «محمدیه» گفتند.
4. شمار دیگری بر این باور بودند، همان گونه که پس از رسول خدا دیگر پیامبری نخواهد آمد، پس از رحلت امام عسکری نیز امامی وجود نخواهد داشت.
5. فرقه دیگر، امامیه بودند که اکثریت قریب به اتفاق شیعیان را تشکیل می دادند و به امامت حضرت مهدی اعتقاد داشتند. این جریانی بود که رهبری اصولی شیعیان امامی را به عهده گرفت.
شیخ مفید تاکید کرده، در سال 373 هجری که وی مشغول تنظیم این متن بوده، از فرق پنجگانه بالا، تنها امامیه موجودیت خود را ادامه می دهد و در وصف آنان چنین می گوید:
«امامیه از نظر تعداد و از لحاظ علمی، پرجمعیت ترین فرق شیعه هستند. آنان دانشمندان علم کلام و صلحا و عبادت پیشگان فقیه و علمای حدیث و ادبا و شعرای زیادی را به خود اختصاص داده اند.»
در واقع مذهبی که توانست خود را در مرکز خلافت اسلامی حفظ کرده و حضور قاطع خود را نگاه دارد، مذهب امامی بود که به فرزند امام عسکری، حضرت حجة بن الحسن العسکری(عج) ایمان آورد و توانست شیعیان را در مسیری مشخص هدایت کند.
به هر روی باید توجه داشت که مساله غیبت، به سادگی برای جامعه شیعه حل نشده و در دهه های پایانی قرن سوم و نیز قرن چهارم، دشواری های زیادی در این زمینه در جامعه شیعه به وجود آمد. همین امر بود که علمای شیعه را بر آن داشت تا به تفصیل درباره مساله غیبت به تالیف پرداخته و ابعاد آن را روشن کنند.
