به گزارش گروه وبگردی « سراج24 »، از اهداف اساسی انقلاب اسلامی، تلاش برای پیوند اخلاق و سیاست بود. انقلاب اسلامی پیگیر حاکم کردن احکام، قواعد و اخلاق اسلامی بر صحنه عملی سیاست ورزی، مدیریت اجرایی و اداره کشور بود.
اخلاق، احکام و ارزش های اسلامی در قوانین نظام جمهوری اسلامی بازتاب یافته است.در واقع نقطه تلاقی اخلاق و سیاست، قانون است.برای رهایی از تفاسیر شخصی و شکل گیری و پایایی صحنه سیاست؛ رعایت عرف جامعه به خصوص قوانین ضروری می باشد.
متاسفانه در طول دهه اخیر، شاهد بودیم که بداخلاقی و قانون ستیزی در عرصه سیاسی به طور فزاینده افزایش یافته و تخریب شخصیت های انقلابی و دلسوز نظام به سرلوحه کار برخی افراد و گروه های سیاسی تبدیل و در بسیاری از مواقع فراتر از اشخاص به نهادهای نظام نیز تهمت های ناروا زده می شود.
این نوشتار تلاش دارد به نقش و جایگاه اخلاق در عرصه سیاسی بپردازد و تحلیلی در مورد فضای اجتماعی و سیاسی بر اساس ارتباط اخلاق و سیاست و شرایط امروز جامعه ارائه دهد.
رابطه اخلاق و سیاست
از دیرباز دو مفهوم اخلاق و سیاست و نسبت این دو مورد توجه اندیشمندان، سیاستمداران، فیلسوفان و ... بوده است. از دغدغه های همیشگی متفکران اجتماعی و سیاسی این بوده است که آیا اخلاق تابع سیاست است یا سیاست بر مبنای موازین اخلاقی تنظیم می شود؟ و یا اینکه آیا یک سیاستمدار می تواند برای رسیدن به هدف یا اهداف خود اصول اخلاقی را نادیده بگیرد؟ به طور کلی می توان راجع به این موضوع به دو رویکرد اشاره کرد که در طول تاریخ وجود داشته و تا به امروز نیز ادامه یافته است:
نگاه اخلاقی به سیاست
این نوع نگاه؛ رویکردی بوده که هم بین برخی اندیشمندان و فیلسوفان دنیای شرق و هم غرب حاکم بوده است. فیلسوفان اسلامی که در ساحت دین ورزی نیز شهره بودند به رابطه میان اخلاق و سیاست تاکید داشتند. به عنوان مثال، ابونصر فارابی(به عنوان یکی ازبزرگ ترین فیلسوفان سیاسی جهان اسلام) برای سیاستمداری و سیاست ورزی، شأنی فارغ از اخلاقیات قائل نبوده و سیاست را علمی «مشتمل از انواع رفتار و افعال ارادی» که از «اخلاق و فضائل و سجایای اخلاقی» سرچشمه می گیرد، به حساب می آورد یا امام محمد غزالی سیاست را از منظر اسلام برخوردار از سه رکن (قوام بخشیدن به جامعه اسلامی، اجتناب ورزیدن از گناهان و عمل به اوامر و دستورات شرع مقدس) می دانست.در فلسفه یونانی نیز افلاطون، سیاست را جزیی از اخلاقیات می شمرد و از نظر ارسطو هدف سیاست، عملی کردن زندگی خوب بود.
تجلی عملی این نوع سیاست ورزی در عرصه حکومتی را می توان در زمان پیامبر اکرم(ص) و امام علی(ع) مشاهده نمود. در این دوران نه تنها حکومت در پی تحقق بخشی به اهداف مشروع و اخلاقی بود، بلکه انتخاب وسیله ها و روش های نیل به اهداف نیز مبتنی بر اخلاق بود.اصولاً در سیاست اسلامی، هدف وسیله را توجیه نمی کند، زیرا در یک نظام ارزشی، نه تنها هدفها ارزش دارند بلکه انتخاب وسیله ها نیز باید مبتنی بر ارزش های اخلاقی باشند.
نگاه ماکیاولی به سیاست
یکی دیگر از نظریه های مطرح شده درباب نسبت میان اخلاق و سیاست (که در تقابل با نظریه پیشین می باشد) جدایی اخلاق از سیاست است. نیکولو ماکیاولی سرآمد کسانی است که به جدایی اخلاق از سیاست حکم داده است. ماکیاولی معتقد بود امور اخلاقی نمی توانند در سیاست مؤثر باشند. از دیدگاه او، بازی سیاست؛ بدون تزویر، ریا، تقلب، خدعه، نیرنگ و ... هرگز به نتیجه نمی رسد. او این حرکتها را نه بد می دانست و نه درصدد توجیه آنها بود، بلکه با توجه به واقعیتهای عصر خود بازی سیاست را این گونه توصیف می نمود.
البته ماکیاولی معتقد به تفکیک بین اخلاق عمومی از اخلاق دولتی است. در واقع وی نظام اخلاقی عمومی را نفی نمی کند و حتی تصور وجود آنرا در قلمرو حاکم ضروری می دانست و آن را شدیداً توصیه میکرد. اما نکته ای که در این جا ماکیاولی فراموش کرده، این است که بدون شک در طولانی مدت نمی توان با این شیوه بر مردم حکومت راند و روزی بالاخره نقاب ها خواهند افتاد و ساده اندیشانه است که بتوان سیاست را از اخلاق جدا دانست و همچنان از مردم توقع داشت که در روابط خود با یکدیگر و با حکومت، اخلاقی رفتار کنند.
اخلاق؛ حلقه مفقوده سیاست امروز ما
با رصد اتفاقات و وقایع روزمره سیاسی، می توان به این نتیجه رسید که هر چه به انتخابات پیش رو نزدیکتر می شویم، به طور حیرت آوری روند بداخلاقی و قانون ستیزی افزایش یافته است. در واقع برخی افراد ماندگاری خود را در عرصه سیاسی منوط به ایجاد شکاف در سطح حکومت و جامعه، دنبال نمودن تخریب، تهدید، برچسب زنی و پرونده سازی می بینند.
این افراد چون خود کالای گران بهایی(منظور فکر، اندیشه و برنامه ای برای اقناع طیف وسیعی از جامعه) برای عرضه ندارند، همزمان دو ترفند تظاهر سازی و بی اعتبار سازی را سرلوحه اعمال خود قرار داده اند.
به عبارتی بهتر، ضمن تظاهر به نیت خیرخواهانه و سر دادن شعارهای توده گرایانه با بی اعتبار نمودن شخصیت های سیاسی و رقبای خود، تلاش دارند جای پای خود را در عرصه سیاسی مستحکم نمایند و عرصه را برای جولان همیشگی خود باز نگه دارند.این افراد با زیر پا گذاشتن قوانین و بی اعتنایی به ساختارها و نهادها، موفقیت خود را تنها در ایجاد تنش، آشفته جلوه دادن صحنه سیاسی و تلاش برای طرد و خانه نشین نمودن افراد دلسوز می بینند.
تاثیر بداخلاقی و قانون ستیزی بر جامعه
بدون شک ادامه این روند غیرقانونی، غیرشرعی و غیر اخلاقی به فلسفه سیاسی نظام (که مبتنی بر ارزش های اسلامی شکل گرفته) و به شخصیت های مورد وثوق مردم ضربه وارد می نماید و میزان تاثیرگذاری نظام را برای هدایت رفتار سیاسی جامعه کاهش و نظام را از افراد تاثیرگذار خالی می نماید.
همچنین این گونه کارها، شکاف و چند دستگی را بر عرصه سیاست حاکم می کند و ضمن ضربه زدن به عرف و ارزش های مردم به اجماع و استحکام جامعه نیز لطمه های جدی وارد می نماید و بر اخلاق مردم نیز تاثیرات مخربی خواهد داشت.
ماندگاری این نوع تفکر در عرصه سیاسی در تضاد و تقابل با روش مورد توصیه اسلام، سیره پیامبر اکرم(ص) و حضرت علی(ع) می باشد. در واقع سیاست اسلامی، مبتنی بر اصول و ارزشهای اخلاقی می باشد و شخص پیامبر اسلام در همه حال نمونه و الگوی فضائل اخلاقی بود. او هرگز در دوران رسالت خود بر خلاف شرف انسانی و اصول اخلاقی قدمی برنداشت، مردم را اغفال نکرد، وعده دروغ به مردم نداد، هرگز رنگ عوض نکرد، حق و فضیلت را هیچ وقت نادیده نگرفت، از راه فریب هدف خود را پیش نبرد و برخلاف عقیده و ایمانش سخن نگفت.
سخن را با یکی از جملات ارزشمند حضرت سیدالساجدین(ع) در دعای مکارم الاخلاق پایان می بریم که می فرمایند: خدایا مرا در میان مردم به درجه ای بالا مبر مگر آنکه به همان مقدار در نظرم خودم فرود آوری و عزتی آشکار برایم پدید می اورد مگر آنکه به همان اندازه ذلتی نهان در نزد خودم پدید آوری.
منبع: الف
