تاریخ‌نگاری نیروگاه بوشهر از ابتدا تا پایان جنگ تحمیلی

به گزارش خبرنگار سراج24، پس از پایان جنگ جهانی اول که به سرنگونی حکومت عثمانی منجر شد، دستیابی به تکنولوژی‌های نوین حنگی، کشورهای اروپایی و غربی را وارد رقابتی علمی برای دستیابی به سلاح‌های نوین کرد. در این بین کشور آلمان فاصله بسیار زیادی با ساری کشورها در تسلیحات نوین جنگی داشت. این کشور حتی تلاش می کرد تا با استفاده از اتم، سلاح اتمی بسازد اما اینشتاین دانشمند یهودی آلمانی به روزولت رئیس‌جمهور وقت امریکا نامه نوشت و او را در جریان تحقیقات اتمی آلمان قرار داد. دیری نپائید که آمریکا دست به کار شد و خیلی زودتر از آلمان، اولین بمب اتم را ساخت و در سال 1324 در جنگ دوم جهانی علیه ژاپن به کار برد.

پس از آمریکا سایر کشورها همچون انگلیس، شوروی، فرانسه و آلمان نیز به سمت هسته‌ای شدن پیش رفتند و رقابت شدیدی در این زمینه بین کشورها درگرفت. در این شرایط آمریکا باز هم یک گام از سایر کشورها پیشی گرفت و در 29 آذر 1330 در یک پایگاه آزمایشگاهی از رآکتور هسته‌ای برای تولید انرژی الکتریکی (در حدود 100 کیلووات) استفاده کرد. از آن پس دیگر رقابت تنها بر سر بمب اتم نبود و ساخت نیروگاه هسته‌ای نیز در این چارچوب قرار گرفت.

در کنار کشورهای توسعه یافته، ایران نیز در این دوران نیم‌نگاهی به فناوری هسته‌ای و تولید برق از آن داشت. میل دستیابی به فناوری هسته‌ای در تهران از سالهای پیش از 1335 شمسی آغاز شد و با قرارداد مشارکت هسته‌ای با آمریکا برای خرید یک مرکز تحقیقات هسته‌ای در دانشگاه تهران و همچنین توافقنامه خرید دو دستگاه راکتور آب فشرده (.P.W.R) با توان 1200 مگاوات با شرکت آلمانی «کرافت ورک یونیون» برای استفاده در نیروگاه بوشهر به اوج خود رسید.

این شرکت تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، عملکرد نسبتاً مطلوبی در ساخت نیروگاه داشت اما پس از انقلاب، به‌بهانه‌های مختلف از انجام تعهدات خود سر باز زد و در نهایت از تکمیل نیروگاه بوشهر خودداری ورزید.

در همین دوران به‌جهت عدم وجود متخصص ایرانی برای تکمیل این نیروگاه، پس از وقفه‌ای نسبتاً طولانی، کار به مهندسان روسی واگذار شد. این کشور نیز سال‌ها تکمیل این پروژه را منوط به آینده کرد و هزینه تکمیل نیروگاه را برای کشور بالا برد. در نهایت پس از سال‌ها انتظار و خلف وعده در اول مهرماه سال گذشته نیروگاه بوشهر به‌صورت موقت تحویل متخصصان ایرانی شد.

بررسی تاریخی سیر تکاملی نیروگاه بوشهر، حکایت تلخی از وابستگی در علوم هسته‌ای است که دل هر خواننده‌ای را به درد می‌آورد. بازخوانی این پروسه، چراغ راهی برای آینده کشورمان است.

در این پرونده از منابعی همچون کتب «نیم قرن پرونده هسته‌ای ایران» تدوین مرحوم مهران قاسمی، «امنیت ملی و دیپلماسی ایرانی» حسن روحانی، «اوج دفاع»، «دفاع و سیاست»، «به‌سوی سرنوشت»، «پس از بحران» (خاطرات هاشمی رفسنجانی)، آرشیو روزنامه جمهوری و آرشیو خبرگزاری‌ها استفاده شده است.

در ادامه روند ساخت نیروگاه بوشهر از ابتدا تا پایان جنگ تحمیلی آمده است.

پیش از 1335

تهران تلاش دارد به فناوری هسته‌ای دست پیدا کند. این امر با توجه به نبود دانش فنی، باید با کشورهای غربی صورت پذیرد.

1335

ایالات متحده آمریکا و ایران قرارداد مشارکت هسته‌ای را به‌عنوان بخشی از طرح آمریکا تحت عنوان "اتم برای صلح" منعقد می‌سازند و این کشور متعهد می‌شود دانش هسته‌ای را به ایران صادر کند.

1337

شاه (مخلوع) دستور تأسیس مرکز تحقیقات هسته‌ای در دانشگاه تهران را صادر می‌کند.

1338

ایران مقدمات خرید یک مرکز تحقیقات هسته‌ای را برای دانشگاه تهران فراهم می کند. این راکتور که سوخت آن از آمریکا وارد می‌شود، با اورانیوم غنی‌شده 93 درصد کار می‌کند.

اسفند 1352

شاه (مخلوع) اعلام می‌کند که ایران قصد دارد تا نیروگاه‌های هسته‌ای با مجموع توان تولید 23 هزار مگاوات در حداقل ممکن زمان احداث کند، بازه زمانی برای این امر، دو دهه (1372) است.

22 فروردین 1353

وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا در تلگرامی به اطلاع مقامات ایرانی می‌رساند که این کشور همکاری با ایران در زمینه انرژی هسته‌ای به‌عنوان آلترناتیوی برای تأمین انرژی را حوزه‌ای مناسب برای مشارکت تلقی کرده. وزیر خارجه این کشور پیشنهاد می‌کند این موضوع، نخستین دستور  کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور باشد.

اردیبهشت 1353

رئیس کمیسیون انرژی اتمی آمریکا در سفر به ایران که مقدمات آن فراهم شده بود، به احتمال احداث تأسیسات غنی‌سازی و بازیافت در خاورمیانه اشاره می‌کند.

آبان 1353

ایران توافقنامه خرید دو دستگاه راکتور آب فشرده (.P.W.R) با توان 1200 مگاوات را با شرکت آلمانی «کرافت ورک یونیون» برای استفاده در نیروگاه بوشهر منعقد می‌کند. این شرکت متعهد می‌شود اورانیوم غنی‌شده را برای بارگذاری اولیه و سپس دوره‌ای ده‌ساله تأمین کند.

مرداد 1354

تیم آلمانی وابسته به شرکت کرافت ورک یونیون اقدامات اولیه برای احداث راکتورهای بوشهر را آغاز می‌کند.

اواسط  1355

کرافت ورک یونیون آلمان قرارداد احداث راکتورهای بوشهر را با ایران منعقد می‌کند. شرکت ایتالیایی آنسالدو نیز به‌عنوان تولیدکننده مولدهای بخار در قرارداد گنجانده می‌شود.

10 تیر 1355

سازمان انرژی اتمی ایران موافقتنامه‌ای را با شرکت کرافت ورک یونیون برای احداث نیروگاه هسته‌ای بوشهر به‌ارزش 7.8 میلیارد مارک منعقد می‌سازد. از مجموع مبلغ قرارداد 5.8 میلیارد مارک به‌صورت پیش‌پرداخت در اختیار شرکت آلمانی قرار می‌گیرد.

به‌موجب این قرارداد شرکت آلمانی موظف به احداث دو واحد آب سبک فشرده در 18 کیلومتری جنوب غربی بوشهر می‌شود. هر دو واحد دارای تولید 3.765 مگاوات هستند. سازمان انرژی اتمی ایران همچنین به توافقی دیگر با شرکت آلمانی مبنی بر تأمین 200 هزار متر مکعب آب مقطر و سوخت مورد نیاز نیروگاه دست می‌یابد.

20 اردیبهشت 1356

برخی اعتراضات به هزینه‌های سنگین نیروگاه هسته‌ای باعث توقف قرارداد ساخت نیروگاه دارخوین می‌شود، ولی مانع ادامه ساخت نیروگاه بوشهر نمی‌شود.

23 اردیبهشت 1356

عملیات ساخت راکتورهای هسته‌ای بوشهر در آلمان، 30 درصد پیشرفت داشته است.

بهمن 1356

ایران حدود 28 هزار تن اورانیوم خریداری کرده است.

روزهای ابتدایی پس از انقلاب

تقریباً یک‌دهم از تجهیزات نیروگاه هسته‌ای بوشهر (در مقیاس وزنی) از آلمان غربی به ایران منتقل می‌شود. پروژه اما هنوز به مرحله توقف نرسیده است.

اسفند 1357

کرافت ورک یونیون آلمان کارگران خود از بوشهر را فراخوانده و با بخش اعظم نیروهای ایرانی تحت اختیار خود تسویه حساب می‌کند.

نیمه اسفند 1357

اجرای قرارداد نیروگاه بوشهر به‌دنبال پیروزی انقلاب اسلامی متوقف می‌شود. با وقفه‌ای کوتاه‌مدت و به‌دنبال سرباز زدن شرکت «آنسالدو» ایتالیا از ساخت و تحویل مولدهای بخار، شرکت «برداترمومکانیکا» جایگزین آن می‌شود. آغاز جنگ ایران و عراق و به‌دنبال آن تحریم ایران، حمل مولدها به ایران را به تأخیری طولانی‌مدت می‌اندازد. در نهایت در 20 آبان 1372، گمرک ایتالیا مولدها را حین انتقال به ایران توقیف می‌کند.

هفته‌های ابتدایی پس از انقلاب

هفته‌نامه نوکلئونیکس ویک گزارش می‌دهد که دولت آلمان غربی از صدور مجوز انتقال تجهیزات نیروگاه هسته‌ای بوشهر خودداری کرده است. شرکت کرافت ورک یونیون نیز عملیات خود را در بوشهر متوقف می‌کند. همچنین قرارداد تحویل دو راکتور بوشهر، هریک به‌توان 1293 مگاوات نیرو، عملاً لغوشده تلقی می‌شود. آلمانی‌ها پس از فرار شاه حاضر به تعقیب عملیات نیستند.

22 فروردین 1358

فریدون شهابی قائم‌مقام وزیر انرژی و سرپرست سازمان انرژی اتمی می‌گوید: سازمان انرژی اتمی ایران سطح فعالیت‌های خود را کاهش داده است. اما دو نیروگاهی که آلمان غربی برای تأسیسات هسته‌ای بوشهر در دست ساخت داشته‌اند، در حال تکمیل هستند و لذا فعالیت‌ها در این بخش ادامه خواهد یافت. شرکت آلمانی هم می‌گوید نیمی از عملیات ساخت این دو نیروگاه به پایان رسیده است.

9 خرداد 1358

واشنگتن پست گزارش داده که ایران در صدد لغو احداث 4 نیروگاه اتمی است. اما دو نیروگاه هسته‌ای که توسط آلمانی‌ها در حال احداث هستند، هم‌اکنون 77 درصد پیشرفت داشته‌اند. ایران تاکنون 3 میلیارد دلار در بوشهر سرمایه‌گذاری کرده است.
روحی مدیر اجرایی عملیات احداث نیروگاه بوشهر گفته کشور فاقد بودجه‌ عظیم برای ساخت چند نیروگاه است. وی هم‌زمان به فقدان دانش و فناوری لازم برای مدیران این نیروگاه حتی پس از تکمیل آن اشاره کرده و معتقد است: توقف عملیات در حال حاضر بهترین گزینه است.

19 تیر 1358

به‌گفته علاس تاج، وزیر انرژی ایران کار و عملیات احداث نیروگاه هسته‌ای اهواز و بوشهر به‌جهت عدم پرداخت پول کارگران متوقف شده است.

28 تیر 1358

فریدون شهابی رئیس سازمان انرژی اتمی می‌گوید: دولت هنوز در مورد تداوم عملیات ساختمانی بوشهر به نتیجه نرسیده است. دولت بر این باور است که باید کارشناسان ایرانی ‌دانش لازم در عرصه هسته‌ای را کسب کرده کشور در این زمینه به خودکفایی برسد.

اواسط سال 1358

استاندار بوشهر در مصاحبه‌ای می گوید نیروگاه بوشهر به‌زودی تبدیل به یک نیروگاه معمولی برق خواهد شد.

9 مرداد 1358

شرکت کرافت ورک یونیون زیرمجموعه شرکت زیمنس رسماً اعلام می‌کند که به قرارداد خود با تهران برای احداث و تکمیل نیروگاه بوشهر خاتمه داده است.

مرداد 1358

کرافت ورک یونیون رسماً به فعالیت خود در بوشهر خاتمه می‌دهد. گزارش‌ها غالباً حاکی از آن است که عملیات احداث راکتور، نخست 85-75 درصد پیشرفت داشته است. راکتور دوم 70-45 درصد تکمیل شده است. 90 درصد تجهیزات و قطعات مورد نیاز به ایران منتقل شده است و ایران 5.5 میلیارد مارک صرف این پروژه کرده است.

اواسط مرداد 1358

رضا امراللهی رئیس جدید سازمان انرژی اتمی می‌گوید که تنها یک‌دهم تجهیزات نیروگاه بوشهر (در مقیاس وزنی) به ایران منتقل شده است. یک مقام دیگر ایرانی از انتقال 20 هزار تن از مجموع تجهیزات به ایران سخن گفته و خبر داده که 7 هزار تن دیگر هنوز به تهران نرسیده است.

20 مرداد 1358

ایران خواستار غرامتی یک میلیارد دلاری از آلمان به‌منظور جبران خسارات ناشی از عدم تکمیل پروژه است.

1358

ایران و کرافت ورک یونیون مذاکره را برای حل و فصل اختلافات و نیز ضرر و زیان‌هایی که هر دو طرف مدعی آن هستند در ژنو از سر می‌گیرند.

1358-1359

کرافت ورک یونیون مهندسان خود را بار دیگر به سایت هسته‌ای بوشهر اعزام می‌کند.

1359-1362

ایران خواستار کمک هندوستان در تکمیل نیروگاه هسته‌ای بوشهر می‌شود.

7 فروردین 1361

رادیو دولتی ایران بیانیه سازمان انرژی اتمی را قرائت می‌کند که در آن توافق میان ایران و شرکت کرافت ورک یونیون تأیید می‌شود. شرکت آلمانی با هزینه خود تمامی قطعات و تجهیزات مربوط به راکتورهای هسته‌ای را از بنادر اروپایی به تهران منتقل خواهد کرد. این شرکت همچنین می‌پذیرد نیمی از سوخت مورد درخواست ایران را به‌صورت دقیق و در یک مرحله تحویل دهد. در صورت تأیید مجلس، شرکت آلمانی همچنین عهده‌دار تکمیل نیروگاه بوشهر خواهد شد. تاکنون 70 درصد عملیات اجرایی احداث نیروگاه به پایان رسیده است.

26 خرداد 1361

ایران با احاله مجدد تکمیل حداقل یکی از راکتورهای نیروگاه بوشهر به شرکت آلمانی کرافت ورک یونیون موافقت می‌کند. ایران در توجیه تغییر سیاست خود می‌گوید هدفش بومی کردن این دانش است نه دستیابی به منبعی برای انرژی.

14 شهریور 1361

در جلسه‌ مشورتی‌ آیت‌الله خامنه‌ای‌ رئیس‌جمهور، هاشمی رئیس مجلس و موسوی نخست‌ وزیر، قرار شد، موسوی یک‌ واحد نیروگاه‌ اتمی‌بوشهر را تعقیب‌ کند که‌ راه‌ بیفتد.

18 شهریور1361

دولت ریگان می‌گوید که قصد دارد محدودیت‌هایی را در عرصه صادرات اعمال کند. کاخ سفید از 63 کشور به‌عنوان مقاصدی که حمل تجهیزات هسته‌ای به آنها تنها با دقت بیشتر و لحاظ کردن مسائل امنیتی امکان‌پذیر است نام می‌برد که ایران نیز جزو آن کشورهاست.

9 مهر 1361

رادیو ایران در گزارشی اعلام می‌کند که هندی‌ها گروهی از مهندسان هسته‌ای و دانشمندان خود را در ماه نوامبر به ایران اعزام خواهند کرد تا پس از بررسی نیروگاه بوشهر به مطالعه راه‌هایی برای حل مشکلات و تکمیل پروژه بپردازند.

1361

ایالات متحده آمریکا در زمانی که ایران به پیگیری قضایی شرکت‌های طرف قراردادش می‌پردازد، سعی دارد با انواع ابزارهای دیپلماتیک، از لابی و مذاکره سیاسی گرفته تا ارائه امتیازات مختلف و تهدیدها به تنبیهات جدی، کشورهای دیگر را از هر نوع همکاری هسته‌ای با تهران منصرف کند.

اواسط سال 61

نیروگاه بوشهر با حمله عراقی‌ها آسیب می‌بیند ولی بتن آن به‌قدری مستحکم است که تنها گنبد آن دچار آسیب شد.

اواسط سال 61

اعضای کمیسیون دفاع مجلس از نیروگاه بوشهر بازدید کردند.

1362

کرافت ورک یونیون می‌گوید که پیشنهاد جدیدی برای از سرگیری عملیات احداث نیروگاه بوشهر ارائه داده و مذاکرات خود با طرف ایرانی را آغاز کرده است. ولفگانگ بریر مدیر اجرایی شرکت می‌گوید که عملیات انتقال تجهیزات مطابق توافق سال 1360 آغاز شده است. به گفته وی بخش اعظم 35 هزار تن تجهیزات مربوطه تا کنون به ایران منتقل شده است و تنها 7 هزار تن دیگر از تجهیزات باقی مانده است. وی علت تاخیر احتمالی در انتقال این تجهیزات را به پایان رسیدن زمان مجوز صادرات این قطعات و تجهیزات به تهران می‌داند.
این شرکت حتی در حال رایزنی و مذاکره با چند شرکت اسپانیایی و آرژانتینی است. قرار است کنسرسیومی  بین‌المللی عملیات احداث بوشهر را پیگیری کند.

1362

کرافت ورک یونیون اعلام کرده که تنها در شرایطی حاضر به تکمیل نیروگاه هسته‌ای بوشهر است که جنگ ایران و عراق پایان یافته باشد. ایرانی‌ها خواستار از سرگیری عملیات احداث پروژه شده‌اند ولی  شرکت آلمانی با بهانه قرار دادن جنگ، توافق پیشین خود با تهران را زیر پا می‌گذارد.

4 فروردین 1362

عراق به نیروگاه هسته‌ای بوشهر حمله کرده و منطقه را بمباران می‌کند.

29 اردیبهشت 1362

رضاامراللهی‌ مسئول‌ انرژی‌ اتمی‌ می‌گوید: هزینه اولین نیروگاه در بوشهر حدود دو میلیارد مارک‌ است‌.

بهمن 62 تا اردیبهشت 63

تیمی متشکل از 44 مهندس آلمانی به ایران باز می‌گردند تا در مورد امکان‌پذیر بودن تکمیل پروژه بوشهر مطالعه کنند.

فروردین 1363

نشربه جیمز دیفنس به نقل از مقامات آلمانی ادعایی حیرت‌آور را مطرح می‌کند: تهران ظرف دو سال ممکن است به بمب هسته‌ای دست یابد. گفته می‌شود این اطلاعات از یک گزارش محرمانه دولت آلمان در مورد اقدامات هسته‌ای ایران پس از انقلاب به بیرون درز کرده است.

4 شهریور 1363

رضا امراللهی‌ رئیس‌ سازمان‌ انرژی‌ اتمی‌ از هاشمی (رئیس‌مجلس) با توجه به اینکه آلمان‌ها در انجام‌ کار نیروگاه‌ بوشهر، مسامحه‌ می‌کنند و می‌خواهند تا بعد از جنگ‌ جدی‌ نباشند، می‌خواهد از بالا به‌ آلمان‌ها فشار بیاید.

اواسط و اواخر1363

ایران بار دیگر از آلمان می‌خواهد که نیروگاه هسته‌ای بوشهر را تکمیل کند.

آبان 1363

از شرکت سوئدی "سوئدپاور" خواسته می‌شود تا پیشنهاد کرافت ورک یونیون آلمان را برای تکمیل بوشهر مورد ارزیابی قرار دهد. شرکت سوئدی اما از بررسی این موضوع سرباز می‌زند.

13 آذر 1363

انتشار گزارش‌های متعدد نشان می‌دهد که وزارت صنایع سوئد با اعمال فشار بر شرکت سوئدپاور مانع از همکاری این شرکت با تهران شده است.
سخنگوی شرکت کرافت ورک یونیون در واکنش به خبر دستیبابی ایران به تسلیحات هسته‌ای می‌گوید که ایران به هیچ‌وجه از چنین توانی برخوردار نیست و نمی‌تواند در این مسیر حرکت کند.

30 آبان 1363

رضا امراللهی‌ مسئول‌ سازمان‌ انرژی‌ اتمی‌ می‌گوید: آلمان‌ حاضر نیست‌ در زمان‌ جنگ‌، کار نیروگاه‌ اتمی‌ بوشهر را به‌ طور جدی‌ شروع‌ کند و حتی‌ ممکن‌ است‌ بعد ازجنگ‌ هم‌، همکاری‌ لازم‌ را نکند زیرا تحت‌ فشار آمریکا است‌.

58-68

برآورد می‌شود حدود 15 تا 17 هزار دانشجوی ایرانی برای آموزش در حوزه‌های دانش هسته‌ای به خارج کشور اعزام شده‌اند. برخی از این افراد پس از بازگشت به دانشگاه شریف بازگشته و مشغول فعالیت می‌شوند.

1363

ایران تصمیم می‌گیرد که برنامه‌های هسته‌ای خود را با ابعادی به مراتب کوچکتر از قبل از سر بگیرد.

23 بهمن 63

عراق بار دیگر به رآکتور بوشهر حمله می‌کند.

اسفند 1363

ایران معادن اورانیومی با خلوص بالا را در ساغند یزد کشف می‌کند. گفته می‌شود حدود 5000 تن اورانیوم در این معدن نهفته است.

13 اسفند 1363

عراق بار دیگر به نیروگاه هسته‌ای بوشهر حمله می‌کند.

14 اسفند 1363

عراق در فاصله یک روز بار دیگر نیروگاه بوشهر را هدف حملات حود قرار می دهد. به نظر می‌رسد بین این حملات و ممانعت‌های آمریکا برای عدم تکمیل این نیروگاه ارتباطی باشد.

1364

تیم مذاکره کننده ایرانی به آرژانتین می‌رود. هدف از مذاکرات، بررسی احتمال مشارکت آرژانتین و اسپانیا در تکمیل و ساخت راکتورهای بوشهر عنوان شده است. آلمان هم اعلام کرده که حاضر به صدور مجوز برای انتقال 10 درصد باقی‌مانده از تجهیزات نیروگاه به ایران نیست. علت این امر تداوم جنگ ایران و عراق ذکر شده است.

به ادعای منابع غربی دو شرکت آرژانتینی بدون اطلاع وزارت‌خارجه این کشور شرایط همکاری و مشارکت در برنامه‌های هسته‌ای ایران را به اطلاع تهران رسانده‌اند. وزارت خارجه آرژانتین نیز بعد از اطلاع از جزئیات این قراردادها، آنها را وتو کرده‌اند. مقامات آمریکایی مدعی‌اند که آرژانتین 3 هزار کیلوگرم اورانیوم در اختیار ایران قرار داده است.

مهر 1364

دولت ایران با انتشار آگهی در کیهان هوایی از مهندسان و دانشمندان هسته‌ای این کشور که در خارج از مرزها زندگی می‌کنند، می‌خواهد که در کنفرانسی که در ماه مارس آینده میلادی برگزار خواهد شد، حضور یابند. دولت ایران اعلام کرده تمامی هزینه‌های ایاب و ذهاب و اقامت دانشمندان ایرانی را برای حضور در این کنفرانس پرداخت خواهد کرد.

9 مهر 1364

تیمی از کارشناسان کرافت ورک یونیون آلمان برای بررسی امکان تکمیل عملیات احداث حداقل یک راکتور 1300 مگاواتی آب فشرده وارد بوشهر می‌شوند.

10 آبان 1364

دولت ایران با یک شرکت خارجی ناشناخته برای احداث تاسیسات تقطیر آب (برای استفاده در یکی از راکتورها) قراردادی را امضا می‌کند. خبرگزاری جمهوری اسلامی در 28 اوت 1985 در گزارشی در این باره می‌نویسد که این تجهیزات به ایران امکان می‌دهد که عملیات بازسازی و تکمیل نیروگاه بوشهر را از سر بگیرد. ایرانیان ظاهرا امیدی به بازگشت شرکت آلمانی کرافت ورک یونیون ندارند. این شرکت در دو سال گذشته بارها توافقات خود با تهران را برای از سرگیری عملیات تکمیل بوشهر زیرپا گذاشته و اکنون نیز ضرفا اعلام آمادگی کرده است تا مطالعه‌ای درباره امکان از سرگیری عملیات احداث پس از وقفه‌ای طولانی مدت انجام دهد.

آذر 1364

آرژانتین و ایران تفاهم‌نامه همکاری هسته‌ای امضا می‌کنند. آرژانتین موافقت می کند تا به ایران اورانیومی با غنای 20 درصد بدهد. در سیاست‌های هسته‌ای آرژانتین هیچ محدودیتی در انتقال اورانیوم غنی شده و تجهیزات هسته‌ای وجود ندارد.

بهمن 1364

منابع غربی ادعا کردند که عبدالقدیر خان دانشمند سرشناس هسته ای پاکستان دیداری مخفیانه از بوشهر به عمل آورده است.

6 بهمن 1364

هاشمی رفسنجانی در دیدار با رضا امراللهی رئیس سازمان انرژی اتمی در پاسخ به اظهارنظر وی مبنی بر اینکه آلمان حاضر است ساخت نیروگاه بوشهر را تمام کند، می‌گوید: اگر جدی شد، مجلس بودجه می‏‌دهد.

7 اسفند 1364

ایران و عراق هر دو با ارسال نامه‌های جداگانه، امکان حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران را محتمل می‌دانند. ایرانی‌ها از این حملات ابراز نگرانی کرده و عراقی‌ها هشدار می‌دهند که این کار را انجام خواهند داد.

1365-66

شرکت زیمنش به شدت سعی دارد تا با کسب رضایت دولت آلمان امکان مشارکت کرافت ورک یونیون (شرکت زیرمجموعه‌اش) در تکمیل پروژه بوشهر فراهم کند.

1365-66

گزارش‌های منتشره در نشریات غربی حاکی از سفر تیمی پانزده نفره از مهندسان ایرانی به چین است. اعضای این تیم که از سوی سازمان انرژی اتمی ایران به چین اعزام شده‌اند، قصد دارند در طراحی راکتورهای هسته‌ای و تحقیقات هسته‌ای، آموزش ببینند.

فروردین 1365

کمیسیون ملی انرژی اتمی آرژانتین پیشنهاد ایران برای تکمیل راکتورهای بوشهر را بررسی می‌کند. این کمیسیون هر چند که عقد هرگونه قرارداد را منوط به تائیدیه رسمی دولت کرده، اما برای مشارکت در این پروژه، ابراز علاقه کرده است.

16 اردیبهشت 1365

رضاامراللهی رئیس سازمان انرژی اتمی می‌گوید: آرژانتینی‌ها تا حدودی موافقت کرده‌اند که در راه‌اندازی نیروگاه اتمی بوشهر با ایران همکاری کنند.

21 تیر 1365

عراق برای چندمین بار به نیروگاه هسته‌ای بوشهر حمله می‌کند.

10 شهریور 1365

فرانسه و ایران به توافقی در مورد حل اختلافات خود در موضوع کنسرسیوم اورودیف نزدیک می‌شوند. حل و فصل دعاوی مالی میان طرفین می‌تواند به حضور مجدد فرانسه در پروژه نیمه تمام ایران با همان نیروگاه بوشهر منتهی شود.

آبان 1365

پاکستان برای مشارکت در برنامه‌های هسته‌ای ایران اعلام تمایل می‌کند.

8آبان 1365

هفته‌نامه نولکلئونیکس ویک در گزارشی می‌نویسد اختلافات میان سازمان انرژی اتمی ایران و دولت آلمان غربی بر سر انتقال تجهیزات نیروگاه هسته‌ای بوشهر که قرار بوده توسط شرکت کرافت ورک یونیون به ایران منتقل شود، شدت گرفته است.

12 آذر 1365

هیئتی از سوی شرکت آرژانتینی امپرسا نوکلیر آرژانتینا دسنترالس الکتریکال که با سرمایه‌گذاری مشترک آلمان غربی و آرژانتین تاسیس شده، با مقامات ارشد هسته‌ای ایران و اعضای دولت در تهران دیدار و گفت‌و‌گو می‌کنند. در این دیدار مباحثی درخصوص گسترش سطح فعلی همکاری‌ها به سطحی فراتر از آموزش تکنسین‌های ایرانی و نیز مشارکت در تکمیل راکتور اول بوشهر مطرح می‌شود.

رئیس شرکت‌آرژانتینی در بازگشت گزارش‌هایی مبنی بر اینکه این شرکت به عنوان واسطه قصد دارد برزیلی‌ها را هم ترغیب به مشارکت با کرافت ورک یونیون و پذیرش مخاطرات احتمالی حضور در روند تکمیل این پروژه کند، رد می‌کند.

مقامات کمیسیون انرژی اتمی آرژانتین هم گزارش هایی مبنی بر توافق شرکت آرژانتینی با ایران برای انتقال دانش مربوط به چرخه سوخت هسته‌ای را به این کشور تائید نمی‌کنند. تهران تهدید می‌کند در صورت ادامه روند فعلی تمامی روابط اقتصادی خود را با بن به حالت تعلیق درخواهد آورد مگر آنکه آلمانی ها از بهانه‌جوئی‌های خود دست برداشته و تمامی تجهیزاتی را که ایران هزینه آنها را پرداخت کرده است به این کشور منتقل کند.

3 دی 1365

هاشمی رفسنجانی از نیروگاه انرژی اتمی بوشهر بازدید می‌کند. عمده کار حفظ وضع موجود است و مسئولین مایلند اجازه تکمیل بعضی از فازهای کار داده‌شود.

1366

مشارکت‌های هسته‌ای روسیه با تهران آغاز می‌شود. در شرایطی که زمان‌های متفاوتی در مورد آغاز همکاری‌های دو کشور مطرح شده‌اند، اما تعیین این زمان به عنوان آغاز مشارکت هسته‌ای ایران و روسیه به استناد نوشته ویکتور میخاییلوف رئیس شورای علمی وزارت انرژی اتمی روسیه منطقی به نظر می‌رسد.

* سال 1366

در کشور بحث بر این بود که نیروگاه هسته‌ای تا چه حد مورد نیاز کشور است و در صورت نیاز آیا در زمینه تامین سوخت، امکان خودکفایی وجود دارد؟ در آن زمان پاکستان خود سوخت را تامین می‌کرد و ایران گفت اگر آنها می‌توانند چرا ما نتوانیم. بنابراین تصمیم گرفته شد تا امکانات لازم برای غنی‌سازی را در کشور ایجاد کنند. لذا با پاکستانی‌ها مذاکره به عمل آمد تا امکانات لازم را از آنان خریداری کنند. اما این مذاکرات به توافق نهایی نرسید.

پاکستان و ایران توافقی را امضا می کنند که به موجب آن ایران مهندسان خود را برای تعلیم و آموزش به پاکستان می فرستد. براین اساس ایران حداقل 6 دانشمند هسته‌ای خود را به موسسه علوم و فناوری هسته‌ای و موسسه مطالعات هسته‌ای می‌فرستد.

ایران بار دیگر از آلمان غربی می‌خواهد تا نسبت به تکمیل نیروگاه بوشهر اقدام کند. ایرانی‌ها می‌گویند پول راکتورها پرداخت شده و باید تجهیزات آنها به ایران منتقل شود. ایالات متحده آلمان غربی را برای عدم همکاری با ایران تحت فشار گذاشته و دولت آلمان هم مجوز انتقال قطعات را به ایران صادر نمی‌کند.

دستاویز مقامات آلمانی بندی از قوانین داخلی این کشور مبنی بر ممنوعیت ارسال برخی کالاها به مناطق درگیری است. شرکت اکوپیوس نوکلیارس اسپانیا (زیرمجموعه زیمنس) خواهان آن شده که شرکت آلمانی قرارداد احداث نیروگاه بوشهر را به این شرکت منتقل کند.

اسپانیایی‌ها خواهان مشارکت در برنامه هسته‌ای ایران هستند.آژانس انرژی اتمی اعلام کرده که قادر به تائید ادعای ایران مبنی بر انتقال برخی مواد سوختی به بوشهر نیست؛ چرا که ایران هیچ‌گاه وجود چنین موادی را گزارش نکرده است. آلمان غربی هم خواهان بررسی این موضوع می‌شود. ولی بازرسی‌ها نشان‌دهند تخلفی نیست.

1365- 1366

ایران و عراق هر دو می‌گویند که ممکن است بار دیگر به مجموعه نیروگاه بوشهر حمله شود. عراقی‌ها می‌گویند بوشهر را همچنان هدفی نظامی تلقی می‌کنند و  دولت ایران هم نسبت به عواقب حمله به این مرکز هشدار می‌دهند.

دی 1365

نشریات آمریکایی می‌گویند: عبدالقدیر خان دانشمند ارشد هسته‌ای پاکستان بار دیگر از بوشهر دیدار کرده است.

بهمن 1365

تیمی متشکل از 18 مهندس فرانسوی از فرام اتم، نیروگاه هسته‌ای بوشهر را مورد بازدید قرار داده و میزان خسارت وارد شده بر اثر بمباران‌های هوائی منطقه توسط عراق و هزینه و زمان لازم برای بازسازی و تکمیل مجموعه را ارزیابی می کنند. بنا به گزارش این گروه نیروگاه تا تکمیل نهایی، فاصله زیادی دارد.

28 اسفند 1365

هفته‌نامه نوکلئونیکس ویک در گزارشی می‌نویسد که دولت آرژانتین دستورالعملهای شدیدی را برای همکاری هسته‌ای با ایران تدوین کرده است.

*سال 1366

فروردین 1366

گزارش‌های منتشر شده در چند نشریه غربی حاکی از آن است که یک کنسرسیوم آلمانی- آرژانتینی و اسپانیایی قرار است تکمیل نیروگاه بوشهر را بر عهده بگیرد.

3 اردیبهشت 1366

انتشار برخی از گزارش ها حاکی از آن است که ایران آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را در جریان انتقال برخی مواد هسته‌ای و انبار کردن آنها در نیروگاه هسته‌ای بوشهر قرار داده است.

22 اردیبهشت 1366

یک روزنامه آرژانتینی گزارش می‌دهد که این کشور در حال بررسی مشارکت در مراحل نهایی ساخت نیروگاه بوشهر است. قرار است کرافت ورک یونیون آلمان غربی با همکاری E.N.A.C.E (سرمیاه‌گذاری مشترک آلمان و آرژانتین) و شرکت اسپانیایی امپرساریوس آگروپادوس و برخی شرکت‌های ایرانی عملیات تمکیل بوشهر را عهده‌دار شوند.

14 خرداد 1366

نشریات غربی در گزارش‌هایی مدعی می‌شوند که مقامات رسمی دولت آرژانتین از هر نوع اعلام موضع و یا واکنش در برابر شایعاتی که در ماه‌های اخیر مبنی بر حضور شرکت‌های آرژانتینی در کنسرسیوم شکل گرفته برای تکمیل نیروگاه بوشهر منتشر شده، خودداری می‌کند. یک مقام رسمی می‌گوید هیچ تحول جدیدی در همکاری‌های هسته‌ای ایران و این کشور روی نداده است.

29 مرداد 1366

گفته می‌شود آرژانتین فرصت انعقاد قراردادی یکصد میلیون دلاری با ایران را از دست داده است. پیش از این قرار بود پنج شرکت آرژانتینی در بخش‌های جانبی و کارهای ایمن‌سازی نیروگاه بوشهر حضور داشته باشند که با امتناع دولت آلمان از صدور مجوز انتقال قطعات مربوط به نیروگاه بوشهر، عملا کل طرح به فراموشی سپرده می‌شود.

آبان 1366

پس از بمباران مجدد نیروگاه بوشهر از سوی عراق، ایران درخواست می‌کند تا تیمی از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به محل اعزام شوند. آژانس از اعزام تیم امتناع، می‌کند.( این امتناع تا مارس 1988 تداوم می‌یابد، در آن زمان آژآنس اعلام می‌کند که در ماه‌های آتی قصد دارد هیئتی را به ایران اعزام کند) آرژانتین تیم مذاکرات برای تکمیل نیروگاه هسته‌ای بوشهر را متوقف می‌کند. به دنبال بمباران این مرکز هسته‌ای در تاریخ‌های 17 و 19 نوامبر، آرژانتینی‌ها اعلام می‌کنند حاضر به مشارکت در تکمیل این نیروگاه نیستند.

21 آبان 1366

برخی گزارش‌ها حاکی از این است که کنسرسیوم چند ملیتی شکل گرفته برای تکمیل نیروگاه بوشهر قرار است شرکتی با مدیریت مشترک تاسیس کرده و تکمیل پروژه را به آن احاله کند. این شرکت با هدف رهایی از محدودیت‌های قانونی موجود در برخی از این کشورها برای فعالیت در عرصه برنامه‌های هسته‌ای ایران تاسیس می‌شود. سخنگوی شرکت کرافت وریک یونیون حاضر به تائید خبر تاسیس این شرکت نیست اما می گوید: مذاکرات با ایرانی‌ها ادامه دارد. آرژانتین هم تصریح کرده که همکاری‌های این کشور با یاران فراتر از تکمیل نیروگاه بوشهر خواهدبود. گفته میشود آرژانتین قصد دارد عملیات تکمیل بوشهر را هم که تاکنون 45 درصد آن به پایان رسیده است، برعهده بگیرد.

26 آبان 1366

عراق بار دیگر به نیروگاه هسته‌ای بوشهر حمله می‌کند. حملات مدائم عراقی‌ها با اعتراض ایران به مجامع جهانی و حتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رو‌به رو شده است. اما هیچ یک از این مجامع حاضر به اقدام عملی و یا حتی تحت فشار قرار دادن عراق نیستند.

28 آبان 1366

حملات عراق به نیروگاه هسته‌ای بوشهر باز هم ادامه می‌یابد.

29 آذر 1366

عملکرد ضعیف پدافند نیروگاه بوشهر باعث شده، حدود سی بمب و موشک طی سه حمله به سوی تاسیسات انرژی اتمی اصابت کرده که ده عدد آنها موثر بوده و به بخشی از ساختمان‌ها و تاسیسات آسیب وارد کرده، ولی قابل جبران است.

دی 1366

ایران با کنسرسیومی متشکل از شرکت‌های آلمان غربی، آرژانتین، استرالیا، مذاکره می‌کند. پیش‌شرط کنسرسیوم برای آغاز به فعالیت در ایران، انعقاد معاهده صلحی میان ایران و عراق و پایان یافتن درگیری‌هاست.

اسفند 1366

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گوید تا چند ماه آینده هیئتی را به بوشهر اعزام خواهد کرد تا میزان خسارت ناشی از حملاع=ت عراق به این نیروگاه را برآورد کنند.

* سال 1367

بهمن 1367

گزارش‌های بین‌المللی حاکی از تداوم مذاکرات ایران با کنسرسیوم چند ملیتی برای همکاری در تکمیل نیروگاه بوشهر است اما این شرکت پیش شرط پایان درگیری‌های ایران و عراق را خواستار شده.

11 اسفند 1367

هاینریش فون پیرر از اعضای ارشد کرافت ورک یونیون که با مذاکرات خود باعث شد که قرارداد احداث دو نیروگاه بوشهر به این شرکت اعطا شود، گفته که تماس‌ها میان ایران و شرکت مزبور ادامه دارد.