مکتب آزاداندیشی انسان را به عمل غیر اخلاقی ترغیب نمی‌کند

*مفهوم و مختصات مکتب آزاداندیشی

حجت‌الاسلام رضا غلامی در این نشست با اشاره به مفهوم و مختصات مکتب آزاداندیشی گفت: «مکتب آزاداندیشی» در یک بیان کلی، یعنی روشی جامع برای تفکر صحیح درباره هستی، انسان و جامعه انسانی، از زمانی که یک انسان به بلوغ فکری می‌رسد، مهم‌ترین دغدغه‌اش این است که بداند کیست؟ از کجا آمده است؟ به کجا آمده است؟ چگونه آمده است؟ باید چه کار بکند؟ به کجا می‌رود؟ و ده‌ها سؤال مهم دیگر از این قبیل که انسان به طور ذاتی، همواره به دنبال یافتن پاسخ‌های درست و اطمینان بخش به این نوع پرسش‌هاست.

وی با اشاره به اینکه در دنیای امروز، سبک زندگی غربی، کاری کرده که انسان‌ها خیلی زود این سؤالات را به فراموشی بسپارند و مشغول بازی زندگی شوند، افزود: به تعبیری دیگر، سبک زندگی غربی، انسان را درباره خود واقعی‌اش دچار فراموشی می‌کند، چنان که ممکن است این فراموشی تا پایان عمر یک انسان باقی بماند، علت قضیه هم روشن است؛ سبک زندگی غربی در بستر این اندیشه باطل شکل می‌گیرد که «وَقَالُوا مَا هِیَ إِلَّا حَیَاتُنَا الدُّنْیَا نَمُوتُ وَنَحْیَا وَمَا یُهْلِکُنَا إِلَّا الدَّهْرُ»؛ آن‌ها گفتند چیزی جز همین زندگی دنیای ما در کار نیست؛ گروهی از ما می‌میرند و گروهی جای آن‌ها را می‌گیرند و جز طبیعت و روزگار ما را هلاک نمی‌کند، با این اندیشه، طبیعی است که بین انسان و حیوان از جهت هدف زندگی تفاوتی نیست.

*با فلسفه‌های غربی چیزی جز اضطراب فکری و نهیلیسم عائدمان نمی‌شود

وی در ادامه افزود: غربی‌ها تا این حد زندگی انسان -که خداوند درباره انسان خطاب به فرشتگان می‌فرماید «إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأَرْضِ خَلِیفَةً»؛ من در روی زمین جانشینی قرار خواهم داد- را پوچ و بی‌ارزش می‌کنند، البته اگر انسان غربی از زندان سبک زندگی خود خارج شود و بخواهد برای این سؤالات مهم جواب پیدا کند، با این فلسفه‌های غربی، جز اضطراب فکری و نیهیلیسم، چیزی عائدش نخواهد شد.

*فلسفه غرب حاصل روشنفکری سکولار است

حجت‌الاسلام غلامی با اشاره به اینکه در فلسفه‌های غربی که محصول روشنفکری سکولار است، به دلیل اتکاء به یک منبع معرفتی ضعیف و کنار گذاشتن سایر منابع معرفتی، اساساً قادر به پاسخگویی به سؤالات اساسی بشر نیستند و او را همواره در سرگردانی قرار می‌دهند، افزود: سرگردانی‌ای که راه علاج آن، همان خود فراموشی و فرو رفتن در لجن‌زار سبک زندگی غربی است. در نقطه مقابل، مکتب آزاداندیشی که مولود اسلام است، نه تنها کمک می‌کند تا بشر دائماً به پرسشگری درباره هستی و خود بپردازد، بلکه روش صحیحی را هم برای یافتن پاسخ‌های اطمینان آور و یقین‌زا به او ارائه می‌دهد.

وی با بیان اینکه سبک زندگی اسلامی بر خلاف سبک زندگی غربی، هوشیار کننده است، ادامه داد: یعنی تلاش می‌کند تا انسان در هیچ شرایطی دچار غفلت‌های عمیق که از آن می‌توان به «مرگ خودِ واقعی انسان» در شرایط حیات حیوانی تعبیر کرد، نشود، اسلام به دنبال خارج کردن انسان از تاریکی‌ها و نورانی کردن اوست، این، یعنی عالی‌ترین کمالی که می‌توان برای انسان متصور شد و رسیدن به این مقصد جز با آزادی از غل و زنجیرهایی که اندیشه‌های مادی به پای انسان بسته‌اند ممکن نیست.

*آزادی غرب عین اسارت و بردگی است

رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا در ادامه خاطرنشان کرد: امروز بشر غربی خیال می‌کند که آزاد است؛ آزادی از چه چیزی؟! آن آزادی که اندیشه غربی برای انسان به سوغات می‌آورد عین اسارت و بردگی است لکن انسان مدرن به دلیل مسکرات قوی که به او خورانده‌اند، قادر به درک اسارت و بردگی خود نیست. پس «مکتب آزاداندیشی» یعنی روشی جامع برای شناخت صحیح. حال ممکن است این سؤال برای برخی ایجاد شود که چرا می‌گویید «مکتب» به نظر من پاسخ روشن است، مکتب آزاداندیشی نه تنها مجموعه تعالیمی برای درست اندیشیدن است، بلکه طرز تفکر و سلوک فکری انسان مسلمان را نیز شکل می‌دهد؛ البته مکتب آزاداندیشی، خود مولود مکتب عظیم اسلام است. 

وی با بیان اینکه این سخن بی‌ربطی است که بعضی‌ها آمده‌اند عقل و دین را در برابر هم قرار داده‌اند، اظهار داشت: ممکن است این موضوع درباره مسیحیت تحریف شده صحت داشته باشد، اما کسی که با الفبای اسلام آشنایی داشته باشد، تأیید می‌کند که عقل، خود یک منبع دینی است و نتایجی که از تعقل حاصل می‌شود، نه تنها برای انسان مسلمان حجت است، بلکه برای او تکلیف آور هم هست. این، شامل هم عقل برهانی و کلی و هم عقل جزئی و تجربی است.

*مأموریت مکتب آزاداندیشی مقابله با انحصارگرایی معرفتی است

حجت‌الاسلام غلامی در ادامه سخنانش گفت: مأموریت مهم مکتب آزاداندیشی، مقابله با انحصارگرایی معرفتی است. این انحصارگرایی بر مبنای جهان‌بینی الحادی و توسط روشنفکری سکولار به وجود آمده است. ما برای شناخت هستی که انسان هم جزئی از آن است، منابع معرفتی متعددی را در اختیار داریم. منبع تجربه، منبع عقل برهانی، منبع شهود و منبع وحی که از سایر منابع ارزشمندتر و کارآمدتر است. روشنفکری سکولار، منبع تجربه را که مبتنی بر اصالت فهم حسی است، بر همه منابع مسلط کرده و معتقد است که تنها منبع معتبر برای شناخت هستی، همین منبع است.

وی افزود: بر این اساس، سایر منابع از دسترس بشر دور نگه داشته می شوند و حتی تلاش می شود تا این منابع، در نقطه مقابل عقلانیت قرار گیرند. مکتب آزاداندیشی در برابر این انحصارگرایی نامعقول که محصول نگاه مادی به زندگی انسان است، می ایستد و می گوید، همه منابع معرفتی، از جمله منبع تجربه، باید در فرایند شناخت، معتبر شناخته شوند و از آن‌ها، متناسب با جایگاه و ارزشی که دارند به بهترین نحو استفاده شود.

نویسنده کتاب «اسلام و جهانی شدن» بیان داشت: این استفاده، گاهی مرحله‌ای و بر اساس مراتبی است که می‌توان برای منابع معرفتی در نظر گرفت و گاهی تعاملی است؛ یعنی این منابع در یک تعامل و هم‌افزایی به شناخت انسان کمک می‌کند که برجسته‌ترین خدمت آزاداندیشی به شناخت، همین ارائه روش شناسی شناخت بر اساس تعامل منابع معرفتی است که بحث آن مفصل است.

*شناخت درست در مکتب آزاداندیشی منوط به قلبی پاک است

رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا با اشاره به اینکه در مکتب آزاداندیشی، تهذیب نفس و خودسازی به هموار شدن مسیر شناخت و برداشته شدن موانع کمک می‌کند، ابراز داشت: در مکتب آزاداندیشی، شناخت درست، منوط به داشتن قلبی پاک و صیقلی است، بنابراین اگر قلب، ناپاک و چرک آلود بود، انسان از شناخت واضح و عمیق مسائل محروم می‌ماند، پس، دوری از گناه و تطهیر قلب، بر اساس دستورات شرعی، یک بخش مهم و اصیل در متدولوژی‌ای است که برای شناخت عالَم از سوی مکتب آزاداندیشی ارائه می‌شود.

وی ادامه داد: در چنین شرایطی، روشن است که اساساً زمینه رویش تفکرات کثیفی نظیر تفکرات ماکیاولیستی در مکتب آزاداندیشی وجود ندارد، مکتب آزاداندیشی بر خلاف روشنفکری سکولار، محال است انسانی را به عمل غیرانسانی و غیر اخلاقی ترغیب کند، چرا که شالوده آن بر حق و صدق ریخته شده است. 

حجت‌الاسلام غلامی با تأکید بر اینکه ما معتقدیم علوم انسانیِ اسلامی، ثمره و میوه مکتب آزاداندیشی است و با این وصف، قدرت و کارایی علوم انسانیِ اسلامی ده‌ها برابر و بلکه در حد غیر قابل تصور، بالاتر از علوم انسانیِ سکولار و غربی است، تأکید کرد: پس علوم انسانی اگر بخواهد مسائل فکری انسان را از صحنه زندگی انسان‌ها پاک نکند و پاسخ شایسته‌ای برای آن‌ها داشته باشد و این پاسخ‌ها، در نهایت انسان و جامعه انسانی را به رشد و تعالی حقیقی برساند، باید خود را از انحصارگرایی موجود که نوع خطرناکی از تحجر است، آزاد کند، البته این یک واقعیت تلخ است که علوم انسانی در کشور ما از تراز علوم انسانیِ غربی نیز پایین‌تر است و به تقلید کورکورانه از نظریات سست غربی تبدیل شده است.

وی با بیان اینکه امروز، تحول بنیادین در علوم انسانی، یعنی پایان دادن به یکصد سال تقلید شبه علمی اما جاهلانه در ایران، افزود: آنهایی که مخالف تحول در علوم انسانی هستند و مدافع علوم انسانیِ فعلی هستند، در حقیقت، مدافع تقلید و سرسپردگی فکری هستند، البته روشن است که استمرار تقلید برای غربی‌ها و غرب زنده‌ها پُر فایده است، اگر ملتی از امکان تفکر حقیقی درباره خود محروم شد، بهترین طعمه برای بلعیده شدن توسط قدرت‌های سلطه‌گر است و امروز غربی‌ها می‌خواهند ما را در حد یک طعمه لذیذ حفظ کنند. 

*برای برپایی مناظرات آزاداندیشی اعلام آمادگی می‌کنیم

رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا بیان داشت: اگر در تاریخ معاصر کشور گشتی بزنید، به وضوح در می‌یابید که آزاداندیشان غالباً در جهت برقراری خواست مردم ایران که چیزی جز اسلام خواهی نبوده و نیست، تلاش کرده‌اند و حتی در این زمینه با شدیدترین برخوردهای روشنفکران غربزده که رسالتی جز وابسته نگاه داشتن ایران به دولت‌های سلطه‌گر غربی نداشته‌اند، مواجه شده‌اند، نمونه بارز این آزاداندیشان، شیخ فضل‌الله نوری و سیدحسن مدرس هستند که هر دو نفرشان برای حفظ عزت و استقلال کشور و جاری و ساری شدن احکام مترقی اسلام و مبارزه با غربزدگی به درجه شهادت نائل شدند.

وی با اشاره به اینکه بحثش در این نشست فراتر از وجود یک تریبون صرف برای طرح آزاد مباحث است، افزود: از نظر اسلام و به تبع آن، انقلاب اسلامی، هیچ خط قرمزی برای طرح اندیشه های گوناگون وجود ندارد، ما از تشکیل کرسی‌های آزاداندیشی و مناظره کاملاً حمایت می‌کنیم و معتقدیم تنگ‌نظری‌های مدیریتی یا اتخاذ رویکرد امنیتی در این زمینه باید از بین برود، ما هیچ هراسی از مناظره آزاد و علمی نداریم؛ در گذشته بارها از تیپ‌های روشنفکر برای مناظره درباره مسائل اساسی دعوت کرده‌ایم، ولی هر بار آن‌ها با طرح بهانه‌های واهی از حضور در مناظره طفره رفته‌اند.

حجت‌الاسلام غلامی در پایان با تأکید بر اینکه روشن است با ایجاد خفقان نمی‌توان جلوی رشد تفکر ناب اسلامی را گرفت، توضیح داد: آقایان بگذارند حرف‌های ناگفته درباره اسلام گفته شود، آن‌ها هم حرف‌های تکراری خود را بگویند؛ خود دانشجویان می‌توانند درباره این حرف‌ها به قضاوت بنشینند، اکنون که دولت جدید از باز شدن فضای دانشگاه‌ها برای بحث‌های انتقادی استقبال کرده است، ما نیز دوباره آمادگی خود را برای برگزاری مناظره‌های آزاد اعلام می‌کنیم و امیدوارم این پیام به گوش مسئولان وزارت علوم برسد.