به گزارش «سراج24»، اخیراً نکته مثبت فرهنگی از سوی دولت مطرح شده که از سوی علما و مسئولین متعهد، مورد استقبال قرار گرفته و آن مطلب، نهادینه کردن و گسترش فرهنگ عفاف و حجاب است.
این قانون سال‌ها قبل در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید؛ ولی دولت‌های پیشین کار خاصی صورت ندانند و اوضاع حجاب در جامعه، از قبل هم نابسامان‌تر شده است! حال باید دید که دولت تدبیر و امید تا چه اندازه در تحقق این مسئله صادق است و چه تلاش عملی در این راه از خود نشان خواهد داد و آیا واقعاً وضعیت حجاب رو به بهبودی خواهد رفت؟
نکته‌ای که باید به آن اذعان کنیم، این است که فرهنگ حجاب با گذشت 35سال از انقلاب اسلامی، آن‌طور که باید، در جامعه جا نیفتاده و محدوده روابط اجتماعی زن و مرد نامحرم از نظر شرعی، در بین خیلی از افراد ناشناخته است.
این‌که فلسفه حجاب چیست و عدم رعایت آن چه پیامدهایی را می‌تواند داشته باشد و محدوده آن چه می‌باشد، نکاتی ریشه‌ای هستند که اگر در بین مردم جا بیفتند و درست تبیین شوند، عمده معضلات بحث حجاب بر طرف خواهد شد. خانواده، رسانه‌ها و آموزش و پرورش و سایر نهادهای آموزشی، نقشی مهم در این رابطه می‌توانند داشته باشند.
مفهوم واژه حجاب
معناى لغوى «حجاب» که در عصر ما این کلمه براى پوشش زن معروف شده است، چیست؟ کلمه «حجاب» هم به معنى پوشیدن است و هم به معنى پرده و حاجب. بیشتر، استعمالش به معنى پرده است. این کلمه از آن جهت مفهوم پوشش مىدهد که پرده، وسیله پوشش است و شاید بتوان گفت که به حسب اصل لغت، هر پوششى حجاب نیست؛ آن پوششی «حجاب» نامیده مىشود که از طریق پشت پرده واقع شدن صورت گیرد. قرآن کریم در داستان سلیمان، غروب خورشید را اینطور توصیف مىکند: «حَتَّى تَوارَتْ بِالْحِجابِ؛ تا آن وقتى که خورشید در پشت پرده مخفى شد».
در دستورى که امیرالمؤمنین علیه‌السلام به مالک اشتر نوشته است، مىفرماید:«فَلاتُطَوِّلَنَّ احْتِجابَکَ عَنْ رَعِیَّتِک؛ در میان مردم باش، کمتر خود را در اندرون خانه خود از مردم پنهان کن»؛ حاجب و دربان، تو را از مردم جدا نکند، بلکه خودت را در معرض ملاقات و تماس مردم قرار بده تا ضعیفان و بیچارگان بتوانند نیازمندی‌ها و شکایات خود را به گوش تو برسانند و تو نیز از جریان امور بىاطلاع نمانى.
استعمال کلمه «حجاب» در مورد پوشش زن یک اصطلاح نسبتاً جدید است. در قدیم و مخصوصاً در اصطلاح فقها کلمه «سَتر» که به معنى پوشش است، به کار رفته است. فقها چه در کتاب الصلوة و چه در کتاب النکاح که متعرض این مطلب شدهاند، کلمه «ستر» را به کار بردهاند، نه کلمه «حجاب» را.
بهتر این بود که این کلمه عوض نمىشد و ما همیشه همان کلمه «پوشش» را به کار مىبردیم؛ زیرا چنان‌که گفتیم، معنى شایع لغت «حجاب» پرده است و اگر در مورد پوشش به کار برده مىشود، به اعتبار پشت پرده واقع شدن زن است و همین امر موجب شده که عده زیادى گمان کنند که اسلام خواسته است زن همیشه پشت پرده و در خانه محبوس باشد و بیرون نرود.
وظیفه پوشش که اسلام براى زنان مقرر کرده است، بدین معنى نیست که از خانه بیرون نروند. زندانى کردن و حبس زن در اسلام مطرح نیست. در برخى از کشورهاى قدیم مثل ایران قدیم و هند چنین چیزهایى وجود داشته است؛ ولى در اسلام وجود ندارد.
پوشش زن در اسلام این است که زن در معاشرت خود با مردان، بدن خود را بپوشاند و به جلوهگرى و خودنمایى نپردازد. آیات مربوطه همین معنى را ذکر مىکنند و فتواى فقها هم مؤید همین مطلب است. در آیات مربوطه، لغت «حجاب» به کار نرفته است. آیاتى که در این باره هست، چه در سوره مبارکه نور و چه در سوره مبارکه احزاب، حدود پوشش و تماس‌هاى زن و مرد را ذکر کرده است؛ بدون آن‌که کلمه «حجاب» را به کار برده باشد. آیهاى که در آن کلمه «حجاب» به کار رفته است، مربوط است به زنان پیغمبر اسلام(ص).
مىدانیم که در قرآن کریم درباره زنان پیغمبر(ص) دستورهاى خاصى وارد شده است. اولین آیه خطاب به زنان پیغمبر صلی الله علیه و آله با این جمله آغاز مىشود: «یا نِساءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ» یعنى شما با سایر زنان فرق دارید. اسلام عنایت خاصى داشته است که زنان پیغمبر صلی الله علیه و آله، چه در زمان حیات آن حضرت و چه بعد از وفات ایشان، در خانههاى خود بمانند و در این جهت بیشتر منظورهاى اجتماعى و سیاسى در کار بوده است. قرآن کریم صریحاً به زنان پیغمبر صلی الله علیه و آله مىگوید: «وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ؛ در خانههاى خود بمانید...».
به هر حال آیهاى که در آن آیه کلمه «حجاب» به کار رفته، آیه 53 از سوره احزاب است که مىفرماید: «وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ؛ اگر از آنها متاع و کالاى مورد نیازى مطالبه مىکنید، از پشت پرده از آنها بخواهید». در اصطلاح تاریخ و حدیث اسلامى، هر جا نام «آیه حجاب» آمده است، مثلًا گفته شده قبل از نزول آیه حجاب چنان بود و بعد از نزول آیه حجاب چنین شد، مقصود این آیه است که مربوط به زنان پیغمبر صلی الله علیه و آله است. مجموعه آثار استاد شهید مطهرى/ ج19/ص429تا432
فلسفه حجاب
با توجه به خلقت زن و جذابیتی که برای جنس مخالف دارد، اگر حریمی بین زن و مرد نباشد، مطمئناً اثرات انحرافی زیادی به دنبال دارد که این تبعات، امری واضح به نظر می رسد و کسی که منکر این مطلب باشد، یا واقعاً خیلی نادان است و یا خودش را به نادانی زده و چشمش را بر حقیقت بسته است. چطور می‌شود این مطلب را کتمان کرد، در حالی‌که به روشنی می‌بینیم، بی‌حجابی زنان، آرایش‌های کذایی، ناز و عشوه‌های دلربا و خودنمایی آنها، چه فجایعی را در طول تاریخ رقم زده، چه تجاوزاتی که صورت گرفته، چه قتل‌هایی که به این واسطه واقع شده، چه ازدواج‌هایی که به طلاق منجر گردیده و موارد نابهنجار دیگری که ریشه‌اش همین عدم رعایت حجاب صحیح می‌باشد.
اگر به آمار تجاوزات جنسی و قتل‌هایی که در این رابطه اتفاق افتاده، نگاهی دقیق داشته باشیم، به خوبی در می‌یابیم که اکثریت قابل توجهی از قربانیان، کسانی بوده‌اند که تقیّدی به حجاب نداشته و با وضعیتی محرّک در جامعه حضور داشته‌اند. حتی اگر این افراد قصدشان هم خودنمایی نبوده باشد، ولی به هر حال وضعیت ظاهریشان، عاملی مهم برای این جنایات بوده است.
با این تفاصیل، لااقل بخشی از حکمت‌های حجاب و پوشش مناسب، روشن می‌شود. در این بین نباید از کنترل نگاه توسط مردان غافل شد که عدم کنترل، مکمّل فجایع مذکور در کنار بی‌حجابی است.
وقتی مرد در جامعه چشمش به جمال زن‌های آن‌چنانی روشن می‌شود، دیگر زیبایی‌های همسرش در نظر او جلوه‌ای ندارد و همین مسئله می‌تواند باعث دلسردی در خانواده شود و چه بسا کار را به طلاق بکشاند.
این‌که گفته می‌شود حجاب مصونیت است، نه محدودیت؛ ناظر به همین موارد است. حجاب همانند صدفی است که مروارید وجود زن را در خود حفظ می‌کند و مانع از طمع هوس‌بازان و دل‌های مریض می‌گردد.
حجاب و ایمان
افراد بد حجاب متفاوت هستند و این صحیح نیست که همه را به یک چشم ببینیم. خیلی از ناهنجاری‌های حجاب، ناشی از عدم آگاهی نسبت به میزان پوشش است و افراد توجیه نیستند که محدوده حجاب چیست. بعد از این‌که موضوع مشخص شود، عملکردها متفاوت خواهد شد؛ بعضی‌ها که افراد معتقدی هستند و دوست دارند که در مسیر رضای خداوند متعال باشند، حجاب شرعی را رعایت می‌کنند و دیگر مانند قبل نخواهند بود؛ ولی آن دسته از افراد که دارای ایمان ضعیفی هستند، همچنان مقید به حفظ حجاب شرعی نیستند و پوششی فرمالیته خواهند داشت.
این نکته بسیار مهمی است که یکی از عوامل حفظ حجاب، ایمان است و تا ایمان نباشد، حجاب صحیح و مشتاقانه محقق نخواهد شد. ممکن است شخصی به خاطر شرایط محیطی و اجتماعی و جوّ خانوادگی، حجاب ظاهری داشته باشد، ولی ماندگار و اصیل نیست؛ کما این‌که عده‌ای که به سفرهای خارجی می‌روند، در همان هواپیما کشف حجاب می‌کنند و حتی صبر نمی‌کنند که به مقصد برسند!
محدوده حجاب
قرآن کریم با این‌که خیلی مسائل را به صورت کلی بیان کرده، ولی جزییات مسئله حجاب و بعضی مسائل مربوط به مسائل جنسی را بیان کرده که خود این مسئله، اهمیت خاص این موضوع را می‌رساند.
وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ... وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفینَ مِنْ زینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمیعاً أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛ و به زنان با ایمان بگو: دیدگان خود را از نامحرمان ببندند و دامن خود را حفظ کنند و زینت خود را جز آن‌چه که آشکار است، نمایان نکنند و روسرىهاى خود را بر سینه خود افکنند و نباید زینت خود را آشکار سازند؛ جز براى شوهرانشان... زن‌ها در هنگام راه رفتن، پاهاى خود را به زمین نکوبند تا زینت پنهان آنان آشکار شود. اى اهل ایمان! همگى به درگاه الهى توبه کنید شاید رستگار شوید. سوره نور/آیه31
زن باید در مقابل نامحرم تمام اعضاء بدنش، غیر از صورت و دست‌ها، از مچ به پایین را بپوشاند. این‌ها هم اگر زینت داشته باشند، باید پوشانده شوند. پوشش زن در برابر نامحرم باید به گونه‌ای باشد که از هر گونه زینت و عامل محرکی عاری باشد؛ از این رو پوشیدن لباس‌هایی که از نظر طرح، رنگ و... طوری هستند که معمولاً توجه نامحرم را جلب می‌کنند -ولو این‌که ظاهر بدن را می‌پوشانند- مثل شلوار تنگ، حرام است و اگر کسی چنین لباسی به تن دارد، باید آن را بپوشاند. صورت آرایش شده و زیور آلاتی که معمولاً خانم‌ها به همراه دارند، چون زینت حساب می شوند باید از نامحرم پوشانده شوند.
نکته: عده‌ای از فقها انگشتر متعارف و ابرو برداشتن معمولی که در بین پیرزن‌ها هم مرسوم است را از زینت ظاهر به حساب می‌آورند و پوشاندن آن را واجب نمی‌دانند.
روابط اجتماعی زن و مرد
یکی از معضلاتی که جامعه ما به عنوان یک جامعه اسلامی به آن مبتلا است، اختلاط بی‌مورد زن و مرد در خیلی از اماکن، ادارات و... و عدم رعایت حریم زن و مرد نامحرم می‌باشد.
گویا در جامعه مد شده که در یک محیط کاری حتماً زن و مرد با همدیگر حضور داشته باشند و اگر جایی این‌گونه نباشد، امروزی نیست و از دنیا عقب است!
گاهی اوقات در یک اتاق کار، یک زن است و یک مرد و معمولاً هم کسی در آن اتاق تردد ندارد؛ چینش میز آنها هم طوری است که خیلی عادی رو در روی یکدیگر می‌نشینند و هر از گاهی هم گپی با هم دارند و ساعت‌ها به این منوال می‌گذرد! واقعاً چه لزومی دارد که این‌گونه باشد؟ آیا این وضعیت مفسده انگیز نیست و از آن فساد حاصل نمی‌شود؟!
یکی از اشتباهاتی که در کشور صورت گرفت، این بود که تفکیک جنسیتی در اغلب دانشگاه‌ها انجام نشد. از اول جلوی این‌کار گرفته نشد و الان هم اگر کسی بخواهد تفکیک جنسیتی انجام دهد، به او وصله تهجّر و غیر امروزی بودن می‌زنند و عده‌ای غرب‌زده و به اصطلاح روشن‌فکر که ادعای مدرن بودن دارند، از این کار به شدت انتقاد می‌کنند و سعی دارند که جلوی چنین کاری گرفته شود.
جالب است در دبستان که معمولاً بچه‌ها چیزی از شهوت و مسائل جنسی نمی‌دانند، دختر و پسر از یکدیگر جدا هستند، ولی در سن دانشجویی که به اوج بلوغ جنسی می‌رسند، دختر و پسر در کنار هم قرار می‌گیرند و توقع هم داریم که هیچ فساد و انحرافی صورت نگیرد!
ذکر این مسائل به این معنا نیست که همه دانشجوها مرتکب فساد اخلاقی می‌شوند؛ بلکه بحث این است که این مختلط بودنی که در دانشگاه‌ها حاکم است، زمینه فساد را فراهم می‌کند و بالاخره گریبان بعضی‌ها را می‌گیرد. باید این مسئله را پذیرفت که عدم اختلاط، نتایج مثبت زیادی دارد. روح و روان دانشجو از مسائل حاشیه‌ای دور می‌ماند و فرصت بالندگی علمی بیشتری را به خصوص برای دختران به همراه دارد.
نکته جالب این است که تفکیک جنسیتی در محیط‌های آموزشی، در بعضی از کشورهای غربی که اصلاً کاری به اسلام ندارند، پیاده شده و آنها هم به این رسیده‌اند که این کار نتایج مثبتی دارد.
در محیط‌های درمانی با وجود کثرت پرسنل زن، چرا وقتی زنی بیمار است، کارکنان مرد باید بیایند و به این بیمار رسیدگی کنند و مرتکب نظر و لمس حرام گردند؟ آیا واقعاً نمی‌شود مدیریت کرد و این مسائل را که به راحتی قابل حل است، سامان داد؟
نکته قابل ذکر در این جا این است که مطلبی به غلط در بین عموم جا افتاده که دکتر مَحْرم است و این تصور کاملاً اشتباهی است. در جایی که مثلاً خانمی بیمار می‌شود و برای معاینه و درمان مستلزم نگاه و لمسی است که برای نامحرم جایز نیست، اگر دکتر زن حاذقی باشد، خانم بیمار نباید به دکتر مرد مراجعه کند. بله اگر زمانی پزشکِ زنِ حاذق نباشد، یا این‌که شرایط اضطراری است که تعلل کردن خطر جدی برای بیمار دارد، قضیه فرق می‌کند و طبابت پزشک مرد اشکالی ندارد؛ ولی این مطلب در شرایط خاص و اضطراری است و اصلاً به این معنا نیست که دکتر محرم است. این نکته مهمی است که باید به آن توجه شود.
اگر به پیرامون خود نگاه کنیم، موارد متعدد دیگری از تعاملات نادرست و اختلاط‌های بی‌مورد را پیدا می‌کنیم و موارد مذکور از باب نمونه بود. امیدواریم که بالاخره روزی این مشکلات برطرف شود و فرهنگ حجاب و عفاف نهادینه گردد.
رسا
