شب یلدا و چالش دورهمی‌ها در سایه فضای مجازی

به گزارش سراج24؛ در سال‌های اخیر، همزمان با گسترش تلفن‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی، شیوه ارتباط انسان‌ها دچار تحول گسترده‌ای شده است. فضایی که با هدف نزدیک‌کردن افراد و تسهیل ارتباطات شکل گرفت، امروز در بسیاری از موقعیت‌ها به عاملی برای کاهش تعاملات چهره‌به‌چهره تبدیل شده است. حضور دائمی در فضای مجازی، به‌ویژه در جمع‌های خانوادگی و دوستانه، سبب شده تا مفهوم «کنار هم بودن» برای بسیاری از افراد معنایی متفاوت پیدا کند؛ حضوری فیزیکی اما غیبتی ذهنی.

مشاهدات اجتماعی نشان می‌دهد که دورهمی‌ها دیگر شباهت کمتری به گذشته دارند. گفت‌وگوهای طولانی، شنیدن خاطره‌ها و تبادل تجربه‌ها، در بسیاری از جمع‌ها جای خود را به سکوت‌هایی داده‌اند که با صدای اعلان‌ها و نگاه‌های مکرر به صفحه تلفن همراه شکسته می‌شود. کارشناسان علوم اجتماعی این وضعیت را نوعی «انزوای اجتماعی» توصیف می‌کنند؛ شرایطی که در آن افراد در یک فضا حضور دارند، اما ارتباط عمیق و مؤثری میان آن‌ها شکل نمی‌گیرد.

با این حال، شبکه‌های اجتماعی تنها پیامدهای منفی نداشته‌اند. این فضا توانسته ارتباط میان افرادی را که به دلایل مختلف از هم دور هستند، حفظ کند. خانواده‌هایی که در شهرها یا کشورهای مختلف زندگی می‌کنند، از طریق برقراری تماس‌های تصویری و یا گفتگو در پیام‌رسان‌ها، ارتباط خود را ادامه می‌دهند و فاصله‌های جغرافیایی را تا حدی جبران می‌کنند. این ابزارها می‌توانند از قطع ارتباط و افزایش احساس تنهایی جلوگیری کنند؛ اما مسئله زمانی آغاز می‌شود که متاسفانه در بسیاری از موارد، این ارتباط مجازی جایگزین رابطه حضوری می‌شود و تماس کوتاه، جای دیدار و هم‌نشینی را می‌گیرد.

در چنین شرایطی، آیین‌ها و مناسبت‌های سنتی نقش مهمی در حفظ پیوندهای اجتماعی ایفا می‌کنند. شب یلدا، به‌عنوان یکی از کهن‌ترین آیین‌های ایرانی، همواره فرصتی برای دورهمی، گفت‌وگو و تقویت روابط خانوادگی بوده است. این شب، نماد صبر، امید و کنار هم بودن است؛ شبی که نسل‌ها در کنار یکدیگر می‌نشینند، قصه می‌شنوند و خاطره می‌سازند. بسیاری معتقدند مناسبت‌هایی مانند یلدا می‌توانند فرصتی برای فاصله‌گرفتن از فضای مجازی و بازگشت به ارتباطات واقعی فراهم کنند.

با این وجود، واقعیت‌های امروز نشان می‌دهد که حتی چنین مراسم‌هایی نیز از نفوذ فضای مجازی در امان نمانده‌اند. حضور تلفن‌های همراه در کنار سفره‌های یلدا، ثبت و انتشار تصاویر، پاسخ‌دادن به پیام‌ها و دنبال‌کردن شبکه‌های اجتماعی، در برخی موارد باعث شده تمرکز جمع از گفت‌وگو و تعامل واقعی دور شود. کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر در این مناسبت‌ها نیز ذهن افراد درگیر فضای مجازی باشد، هدف اصلی این دورهمی‌ها به‌تدریج از بین خواهد رفت.

به باور متخصصان حوزه ارتباطات، خطر اصلی زمانی شکل می‌گیرد که عادت استفاده مداوم از تلفن همراه، بدون توجه به موقعیت و جمع، به رفتاری عادی تبدیل شود. این مسئله می‌تواند به کاهش مهارت‌های گفت‌وگوی حضوری، تضعیف روابط عاطفی و حتی احساس تنهایی در میان افراد منجر شود؛ احساسی که در شلوغ‌ترین جمع‌ها نیز ممکن است تجربه شود.

کارشناسان تأکید می‌کنند که راه‌حل، حذف شبکه‌های اجتماعی از زندگی نیست، بلکه مدیریت آگاهانه استفاده از آن‌هاست. اختصاص‌دادن زمان مشخص برای فضای مجازی و کنارگذاشتن تلفن همراه در دورهمی‌ها، می‌تواند کیفیت روابط انسانی را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد. مناسبت‌هایی مانند شب یلدا، فرصتی مناسب برای تمرین این آگاهی هستند؛ فرصتی برای یادآوری اینکه ارزش این شب‌ها به حضور واقعی افراد در کنار یکدیگر وابسته است، نه به تعداد تصاویر و پیام‌هایی که در فضای مجازی منتشر می‌شود.

فناوری زمانی می‌تواند نقش مثبتی در زندگی انسان‌ها ایفا کند که در خدمت ارتباطات انسانی باشد. شب یلدا و آیین‌های مشابه، یادآور این حقیقت‌اند که هیچ صفحه نمایشی نمی‌تواند جای نگاه، گفت‌وگو و گرمای حضور انسان‌ها را بگیرد؛ حقیقتی که حفظ آن، بیش از هر زمان دیگری به توجه و انتخاب آگاهانه ما وابسته است.