به گزارش سراج24؛ آیات ۸۷ تا ۹۵ سوره یوسف، ادامه ماجرای دیدار یوسف با برادرانش است؛ جایی که سال‌ها دشمنی، حسد و توطئه، جای خود را به اعتراف، توبه و گذشت می‌دهد. دشمن‌شناسی در نگاه قرآن، تنها کشف نیت و نقشه دشمن هم نیست، بلکه مدیریت رفتار در لحظه پیروزی و پس از آن نیز اهمیت دارد. در این ماجرا، یوسف(ع) با بهره‌گیری از امید، اخلاق و یادآوری گذشته و ترمیم زخم‌ها، دشمن دیروز را به یاران امروز تبدیل می‌کند و این، الگویی ماندگار برای همه کسانی است که می‌خواهند با دشمنان خود، هوشمندانه و مؤثر برخورد کنند.
امید در برابر نقشه‌های دشمن
در آیه ۸۷، حضرت یعقوب(ع) به فرزندانش می‌فرماید: «از رحمت خدا مأیوس نشوید، جز کافران از رحمت خدا ناامید نمی‌شوند». این آیه نشان می‌دهد که یکی از حربه‌های دشمن، تزریق یأس و ناامیدی به جبهه حق است. دشمن تلاش می‌کند انسان را به نقطه‌ای برساند که حتی از امکان پیروزی یا بازگشت شرایط خوب مأیوس شود. یعقوب(ع) با دستور صریح به جست‌وجوی یوسف و برادرش، امید را در دل فرزندانش زنده می‌کند؛ امیدی که مثل سلاحی نیرومند، نقشه دشمن را خنثی می‌کند.
صبر و عزت؛ واکنش در برابر دشمن
در ادامه، وقتی برادران دوباره نزد یوسف می‌روند، با عذرخواهی و یادآوری خطاهای گذشته سعی می‌کنند رضایت او را جلب کنند (آیه ۸۸). آنها در گذشته قربانی حسد و وسوسه شیطان شده بودند و به دشمنی با برادر خود پرداختند، اما اکنون که آثار فقر و شکست را چشیده‌اند، زبان به اعتراف باز کرده‌اند. اینجا صبر یوسف(ع) و پرهیز او از انتقام، یک درس بزرگ است: در برابر دشمنِ شکست‌خورده، بزرگواری و اخلاق می‌تواند هم دل‌ها را تسخیر کند و هم موقعیت جبهه حق را تثبیت کند.
افشای نقشه دشمن با یادآوری گذشته
در آیه ۸۹، یوسف(ع) با یک پرسش کلیدی هویت خود را آشکار می‌سازد: «آیا دانستید با یوسف و برادرش چه کردید، آن‌گاه که نادان بودید؟».
این حرکت، یک تاکتیک مهم در دشمن‌شناسی است: یادآوری خطاها و توطئه‌های گذشته دشمن، تا او را از تکرار اشتباه بازدارد و هم حقیقت را برای دیگران روشن کند. یوسف با بیان این جمله، پرده از سال‌ها پنهان‌کاری برمی‌دارد، اما این افشاگری را همراه با عفو انجام می‌دهد.
دشمنی که به پشیمانی رسید
برادران وقتی فهمیدند این مرد عزیز مصر همان یوسف است (آیه ۹۰)، به اشتباه خود اعتراف کردند: «به خدا که خدا تو را بر ما برتری داده و ما خطاکار بودیم». این اعتراف صریح نشان می‌دهد که دشمنِ مغلوب، اگر راه توبه را باز بیابد، می‌تواند به جبهه حق بازگردد. سیاست یوسف، شکستن غرور دشمن بدون خرد کردن شخصیتش بود؛ روشی که در دشمن‌شناسی قرآنی جایگاه ویژه دارد.
گذشت؛ خنثی‌کننده کینه دشمن
در آیه ۹۲، یوسف با جمله‌ای ماندگار می‌فرماید: «امروز بر شما سرزنشی نیست، خداوند شما را می‌بخشد».
این بخش، قله‌ی اخلاق و مدیریت دشمن است. بسیاری از دشمنان، بعد از شکست، برای انتقام فرصت می‌جویند، اما یوسف با عفو و گذشت، دشمنی را به دوستی تبدیل می‌کند و آینده را می‌سازد. این روش، از بزرگ‌ترین راهبردهای مقابله با دشمن در قرآن است.
ترمیم آثار دشمنی با احسان
در آیه ۹۳، یوسف دستور می‌دهد پیراهنش را نزد پدر ببرند تا بینایی او بازگردد. این کار نه‌تنها معجزه‌ای الهی بود، بلکه نشانه‌ای از جبران زخم‌های دشمنی گذشته نیز محسوب می‌شد.
یوسف نشان می‌دهد که بعد از شناسایی دشمن و خاموش کردن آتش خصومت، باید آثار خسارت‌های او را هم درمان کرد.
نشانه‌های پیروزی بر دشمن
آیات ۹۴ و ۹۵ داستان رسیدن کاروان و بوی پیراهن یوسف به یعقوب(ع) را نقل می‌کند. این بوی خوش، نمادی از بازگشت حق و پیروزی بر دشمنی‌هاست. حتی وقتی دیگران سخن یعقوب را باور نمی‌کردند، او با ایمان و شناخت مسیر، منتظر تحقق وعده الهی ماند. این آیات تأکید می‌کند که پیروزی بر دشمن، گاهی ابتدا در قلب‌ها و ایمان‌ها اتفاق می‌افتد، قبل از آنکه در صحنه ظاهری آشکار شود.
چند اصل مهم در سفر
در این بخش از سوره یوسف، ما چند اصل مهم دشمن‌شناسی را می‌بینیم:
امید، سدی در برابر جنگ روانی دشمن
یادآوری گذشته برای جلوگیری از تکرار دشمنی
بزرگواری و عفو برای جذب دشمن توبه‌کار
ترمیم آسیب‌ها به عنوان بخش پایانی مقابله
این آیات به ما می‌آموزد که مقابله با دشمن فقط با شمشیر و قدرت ظاهری نیست؛ بلکه مدیریت احساسات، اخلاق و بازسازی اعتماد، از اساسی‌ترین راه‌های پیروزی است.
