تأثیر رسانه و شبکه‌های اجتماعی بر افکار عمومی

به گزارش سراج24؛ در این یادداشت، با تمرکز بر تأثیرات مثبت و منفی رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی بر افکار عمومی، به بررسی برخی از نمونه‌های اخبار جعلی و ارائه راهکارهایی برای مقابله با این پدیده می‌پردازیم. همچنین، به لزوم آموزش سواد رسانه‌ای به عنوان یکی از مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری از تأثیرات منفی رسانه‌ها اشاره خواهیم کرد.

بخش اول: تأثیرات مثبت رسانه و شبکه‌های اجتماعی

اطلاع‌رسانی سریع و گسترده:
رسانه‌ها و به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی امکان اطلاع‌رسانی آنی و گسترده را فراهم کرده‌اند و در مواقع بحران مانند؛ زلزله، سیل یا رویدادهای مهم سیاسی، این رسانه‌ها به کمک مسئولان و مردم آمده و نقش حیاتی ایفا می‌کنند.

ایجاد آگاهی اجتماعی:
شبکه‌های اجتماعی بستر مناسبی برای بیان دغدغه‌های اجتماعی، مانند؛ مسائل زیست‌محیطی، حقوق بشر، حقوق زنان و کودکان و … فراهم می‌آورند.

کارزارهای آنلاین بسیاری در سال‌های اخیر توانسته‌اند افکار عمومی را متوجه مشکلات خاصی کنند و گاهی تغییرات عملی در سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌ها به همراه داشته‌اند.

مشارکت سیاسی و اجتماعی:
رسانه‌ها مردم را نسبت به مسائل سیاسی آگاه‌تر کرده‌اند و شبکه‌های اجتماعی، به عنوان فضای تعاملی، مشارکت مستقیم مردم در مباحث سیاسی را تسهیل کرده‌اند که نظرسنجی‌ها، طومارهای اینترنتی و کمپین‌های اعتراضی بخشی از این مشارکت‌اند.

حمایت از دموکراسی:
در بسیاری از جوامع، رسانه‌ها با افشاگری‌های خود و شبکه‌های اجتماعی با تسهیل گردش آزاد اطلاعات به عنوان ابزاری برای کنترل قدرت سیاسی و مبارزه با فساد عمل کرده‌اند.

بخش دوم: تأثیرات منفی رسانه و شبکه‌های اجتماعی

گسترش اخبار جعلی و اطلاعات نادرست:
یکی از جدی‌ترین تهدیدات در حوزه شبکه‌های اجتماعی، گسترش اخبار جعلی (Fake News) است که می‌تواند افکار عمومی را به شدت تحت تأثیر قرار دهد و حتی باعث بروز تنش‌های اجتماعی، ناامنی روانی یا حتی بحران‌های سیاسی شود.

دوقطبی‌سازی افکارعمومی:
الگوریتم‌های شبکه‌های اجتماعی باعث شکل‌گیری “اتاق‌های پژواک” شده‌اند که در آن افراد بیشتر با نظرات مشابه خود مواجه می‌شوند و این امر می‌تواند منجر به قطبی‌شدن فضای اجتماعی و سیاسی جامعه شود.

حملات سایبری و سوءاستفاده از اطلاعات:
انتشار ناآگاهانه یا عمدی اطلاعات شخصی در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند منجر به سرقت هویت، کلاهبرداری و آسیب‌های روانی به افراد شود.

تضعیف رسانه‌های رسمی و حرفه‌ای:
با رواج شبکه‌های اجتماعی و تولید محتوای بی‌ضابطه، رسانه‌های رسمی و حرفه‌ای دارای اعتبار، گاه در حاشیه قرار می‌گیرند که این مسئله می‌تواند به کاهش کیفیت و صحت اخبار و تحلیل‌ها بینجامد.

بخش سوم: مثال‌هایی از اخبار جعلی تأثیرگذار بر جامعه

خبر جعلی مربوط به مرگ یک شخصیت سیاسی:
خبری جعلی درباره فوت یکی از چهره‌های سرشناس سیاسی در شبکه‌های اجتماعی واکنش‌های گسترده‌ای در افکار عمومی برانگیخته و حتی می‌تواند بر بازارهای اقتصادی تأثیر بگذارد.

شایعه مربوط به افزایش بی‌رویه قیمت دلار و طلا و یا گرانی بنزین:
شایعاتی مبنی بر عبور قیمت دلار و طلا از مرز یک مبلغ مشخص یا گران‌شدن بنزین در برخی کانال‌های تلگرامی و شبکه‌های اجتماعی که منجر به هجوم مردم به بازار ارز و طلا و صف کشیدن خودروها جلوی پمپ‌بنزین‌ها، بی‌ثباتی موقت اقتصادی و در برخی موارد هرج و مرج در جامعه می‌شود.

انتشار خبر جعلی از تغییرات در برخی قوانین مهم:
شایعه لغو یا تغییر در برخی قوانین مهم، بخشی از جامعه را درگیر می‌کند. همچون؛ شایعه لغو خدمت سربازی که باعث بروز سردرگمی در میان مشمولان و خانواده‌های آنان می‌شود، در حالی که هیچ منبع رسمی چنین موضوعی را تأیید نمی‌کند.

بخش چهارم: راهکارهای مقابله با اخبار جعلی

تقویت رسانه‌های رسمی و معتبر:
دولت‌ها و نهادهای مدنی باید به تقویت رسانه‌های رسمی، حرفه‌ای، مستقل و دارای هویت و اعتبار کمک کنند تا مرجعیت خبری و اعتماد عمومی به آن‌ها حفظ شود.

آموزش عمومی سواد رسانه‌ای:
آموزش مهارت‌های شناخت و تحلیل رسانه، به ویژه در مدارس و دانشگاه‌ها، یکی از مؤثرترین روش‌های پیشگیری از گمراهی توسط اخبار جعلی است.

الگوریتم‌های هوشمند برای شناسایی اطلاعات نادرست:
شرکت‌های فناوری باید مسئولیت بیشتری در قبال محتوای پلتفرم‌های خود بپذیرند و با توسعه الگوریتم‌های دقیق‌تر، اخبار جعلی را شناسایی و محدود کنند.

راستی‌آزمایی توسط نهادهای ثالث:
ایجاد و حمایت از نهادهای مستقل راستی‌آزما (Fact-checking) برای بررسی صحت اخبار و ارائه اطلاعات صحیح به افکار عمومی ضروری است.

بخش پنجم: سواد رسانه‌ای

سواد رسانه‌ای به معنای توانایی دسترسی، تحلیل، ارزیابی و تولید محتوای رسانه‌ای است. مقدمات این سواد شامل:

توانایی تشخیص منابع معتبر از غیرمعتبر
شناخت ساختار خبر و روش‌های اقناع رسانه‌ای
توانایی تحلیل دیدگاه‌های پنهان در پیام‌های رسانه‌ای
مهارت در استفاده مسئولانه و انتقادی از رسانه‌ها

نتیجه‌گیری:

رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، با تمام فرصت‌ها و تهدیدهایی که دارند، بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی امروز بشرند اما آنچه اهمیت دارد، توانایی ما در استفاده آگاهانه، مسئولانه و نقادانه از این ابزارهاست.

با آموزش سواد رسانه‌ای، تقویت رسانه‌های معتبر و مقابله هوشمندانه با اخبار جعلی، می‌توان از ظرفیت‌های این ابزارها برای توسعه آگاهی و دموکراسی بهره‌برداری کرد و از آسیب‌های آن‌ها کاست.

• نویسنده: محمدرضا خوش گفتار - مسئول سازمان فضای مجازی سراج، استان همدان