به گزارش سراج24؛ سعیدرضا عاملی رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی در جلسه اخیر این شورا به اهمیت یکپارچه‌سازی فعالیت‌ها و پرهیز از اتلاف وقت پرداخت. وی با اشاره به جلسات فشرده و طولانی تا پاسی از شب در دوران ریاست جمهوری آیت‌الله رئیسی، از جمله در خصوص کنکور، اظهار داشت: واقعیت این است که گاهی در کارهای سیاسی، کار همدیگر را ضایع می‌کنیم و زحمات و وزن یک شخص که کار بزرگی انجام داده، آنگونه که باید، اجر داده نمی‌شود.
عاملی با مقایسه‌ای بین مدیریت پسماند در ایران و انگلستان، به معضلی به نام ضایعات وقت اشاره کرد: ما واقعاً خیلی پسماند وقت داریم. وقت می‌گذاریم، عمر می‌گذاریم در کاری، بعد گویی با هم تعارف داریم یا به کارهای همدیگر توجه نمی‌کنیم و آن وقتی که گذاشته‌ایم، ضایع می‌شود. این وقت نباید ضایع شود. وی بر لزوم هم‌افزایی و جلوگیری از هدررفت تلاش‌ها تاکید کرد.
سامانه ساجد؛ بستری برای تجمیع تجربه و دانش
عاملی در ادامه به معرفی سامانه ساجد پرداخت و هدف از ایجاد آن را تجمیع تجربیات و کدهای خدمت عنوان کرد. وی با انتقاد از عدم استفاده کافی از این سامانه توسط کارگروه‌ها، اظهار داشت: به جز کارگروه علوم اجتماعی که تنها یک بار وارد سامانه شده و کاری هم انجام نداده، هیچ کارگروه دیگری از آن استفاده نکرده است. وی از تمامی کارگروه‌ها خواست تا با مشارکت فعال در این سامانه، به ایجاد یکپارچگی و بهره‌وری بیشتر کمک کنند و افزود: ما این سامانه را برای تشریفات اداری درست نکرده‌ایم؛ درست کرده‌ایم که یک تراکم تجربه‌ای آنجا صورت بگیرد و بدانیم چه اتفاقی در حال رخ دادن است.
تخصص‌گرایی؛ عمیق‌ترین لایه عدالت
رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی با تأکید بر اهمیت تخصص‌گرایی، آن را عمیق‌ترین لایه عدالت دانست و افزود: ما واقعاً راه دیگری نداریم. مگر می‌شود بگوییم کسی متعهد است ولی تخصصش را ندارد؟ معلوم است که اگر در حوزه‌ای وارد شود که تخصصش را ندارد، متعهد هم نیست. وی بر لزوم انجام کارها توسط خود کارگروه‌ها و در عین حال، نیاز به یکپارچه‌سازی در این زمینه تاکید کرد.
عاملی به برنامه‌های آتی شورا اشاره کرد و اظهار امیدواری کرد که جلسات آتی با حضور وزیر علوم، رئیس سازمان سنجش و معاون آموزشی وزارت علوم برگزار شود تا دوستان بتوانند ملاحظات خود را مستقیماً مطرح کنند و کارها با سرعت و یکپارچگی بیشتری پیش برود.
تحول در آیین‌نامه ارتقا، بازنگری در نقشه جامع علمی کشور و چالش‌های آینده شغلی
رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی، در ادامه سخنان خود در جلسه اخیر شورا، به تشریح جزئیات تحولات صورت گرفته در آیین‌نامه ارتقای اعضای هیئت علمی، روند به‌روزرسانی نقشه جامع علمی کشور و چالش‌های ناشی از تغییرات فناوری در حوزه اشتغال پرداخت. وی بر لزوم بازخوردگیری مستمر و نگاه آینده‌نگر در برنامه‌ریزی‌ها تاکید کرد.
عاملی با اشاره به گلایه‌های پیشین اعضای هیئت علمی در رشته‌های علوم انسانی، علوم اجتماعی و هنر، از تلاش‌های صورت گرفته برای تفکیک این حوزه‌ها در آیین‌نامه ارتقا خبر داد. وی اظهار کرد: برای اولین بار است که علوم انسانی، علوم اجتماعی و هنر را جدا کرده‌ایم و فصلی مجزا در آیین‌نامه ارتقا به آن‌ها اختصاص یافته است. همیشه دوستان در این حوزه گله‌مند بودند که ما را با رشته‌های مهندسی یا آزمایشگاهی اشتباه گرفته‌اند و آیتم‌هایی در جداول وجود داشت که اصلاً به ما ربطی نداشت.
وی از همکاری‌های مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، به‌ویژه قاضی نوری و کوثری، تقدیر کرد و افزود: این کار حاصل برگزاری ۱۰ سمینار ملی و صرف نزدیک به ۲۰۰۰ نفر ساعت وقت تخصصی بوده است. عاملی نتیجه این تلاش‌ها را کاری تخصصی و مورد تأیید وزارت علوم دانست و گفت: دوستان در وزارت علوم از این الگو برای تنظیم دو فصل دیگر آیین‌نامه نیز استفاده کرده‌اند، زیرا این کار هفت پیوست و مطالعات تطبیقی بین‌المللی داشت.
رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی اعلام کرد که نسخه نهایی آیین‌نامه که برای تصویب به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارجاع داده شده، با رویکرد جدید و با احترام به اصول ۱۰ گانه مصوب شورای عالی تدوین شده است. این اصول شامل مواردی مانند سه‌مسیره شدن عضویت اعضای هیئت علمی (آموزشی صرف، پژوهشی صرف، یا ترکیبی از هر دو) است.
عاملی در این خصوص تصریح کرد: این رویکرد به ویژه برای اساتیدی که توانایی‌های تدریس فوق‌العاده‌ای دارند اما شاید با تعاریف مرسوم پژوهش (مبتنی بر Web of Science یا JCR) همراه نباشند، بسیار مهم است. ما معلمانی قدرتمند داریم که دانشجویانشان از درس‌هایشان مقاله استخراج می‌کنند، اما خودشان به این معنا، پژوهشگر محسوب نمی‌شوند و این آیین‌نامه این گروه را نیز در نظر گرفته است.
به‌روزرسانی نقشه جامع علمی کشور و تدوین سند جامع علوم انسانی
عاملی در ادامه به موضوع به‌روزرسانی سند نقشه جامع علمی کشور پرداخت و اظهار داشت که این سند نیز با رویکرد سه فصلی تنظیم خواهد شد: یک فصل اختصاصی به علوم انسانی، علوم اجتماعی و هنر، فصلی برای علوم سلامت و پزشکی، و فصلی برای سایر علوم.
وی به دو جلد مطالعه تطبیقی (دانشگاهی و نظام‌های آموزشی) در قالب پیوست‌های این سند اشاره کرد و از کار ارزشمند موسوی در استخراج و تحلیل نظرات مقام معظم رهبری در حوزه علوم انسانی اسلامی تقدیر کرد: حدود ۸۰۰ صفحه کار وزینی است که مرکز نشر آثار مقام معظم رهبری آن را انجام داده است، درخواست کرده‌ایم که این کتاب به عزیزان تقدیم شود، چرا که نظرات ایشان برای ما در این حوزه مرجع است.
علاوه بر این، وی از تدوین سند جامع علوم انسانی، علوم اجتماعی و هنر خبر دادند که در دو جلسه با حضور وزیر علوم و نمایندگان نهادها و مؤسسات مرتبط در حال پیگیری است.
چالش آمایش رشته‌ها و تغییرات فناورانه در بازار کار
رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی بر اهمیت آمایش رشته‌ها تاکید کرد و آن را دغدغه مهم شورای عالی انقلاب فرهنگی و مورد نظر مقام معظم رهبری دانست: بالاخره ما می‌خواهیم بدانیم این رشته‌ای که ایجاد کرده‌ایم، آیا شغلی برایش وجود دارد یا خیر؟ وی اظهار داشت: فقط ۲۸ رشته در علوم انسانی، علوم اجتماعی و هنر دارای کد رشته شغلی در آزمون استخدامی هستند، یعنی از همین الان معلوم است که وضع ما خیلی خراب است. رشته‌هایی داریم که اساساً شغلی برایشان وجود ندارد.
عاملی به روندهای تأثیرگذار فناوری، به ویژه هوش مصنوعی، بر بازار کار اشاره کرد. وی با ارجاع به گزارش‌های مؤسسه مک‌کنزی (منتشر شده در فوریه ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵) و مجمع اقتصاد جهانی (۲۰۲۴)، تاکید کرد که این گزارش‌ها حاکی از تغییری بزرگ در حال وقوع است. وی افزود: هوش مصنوعی موجب شده که ۸۳ میلیون شغل دچار میرایی و از بین رفتن شوند و همین گزارش‌ها نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۲۵، ۸۶ میلیون شغل جدید ایجاد کرده است.
عاملی این پدیده را جاب‌گپ (Job Gap) یا فاصله شغلی نامید و توضیح داد: یعنی مجموعه ای فارغ‌التحصیل داریم که شغل برایشان نداریم و یک مجموعه شغل جدید داریم که نیروی کار متخصص برای آن‌ها وجود ندارد. وی این مسئله را چالشی جدی برای برنامه‌ریزی‌های آتی در حوزه آموزش عالی و بازار کار دانست.
هوش مصنوعی و جنگ شناختی، بازیگران جدید تحول در علوم انسانی
رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی، در ادامه سخنان خود در جلسه اخیر شورا، ضمن هشدار درباره ابعاد وسیع‌تر هوش مصنوعی فراتر از چت‌بات‌ها، به چالش‌های بنیادین ناشی از آن برای نظام‌های دولتی، حوزه‌های دانش و بازار کار پرداخت. وی همچنین از ایران به عنوان «قربانی‌ترین کشور در جهان در جنگ شناختی» یاد کرد و بر لزوم آمایش رشته‌ها و نگاه آینده‌نگر در مواجهه با تغییرات فناورانه و اجتماعی تاکید کرد.
هوش مصنوعی و جنگ شناختی، دگرگون‌کننده آینده
رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی، در ادامه سخنان خود در جلسه اخیر این شورا، با تأکید بر لزوم درک صحیح از ابعاد گسترده هوش مصنوعی فراتر از صرف چت‌بات‌ها، به پیامدهای عمیق آن بر نظام‌های حکمرانی، حوزه‌های دانشی و بازار کار پرداخت. وی همچنین از ایران به عنوان «قربانی‌ترین کشور در جهان در جنگ شناختی» یاد کرد و بر ضرورت رویکردی آینده‌نگرانه در مواجهه با تحولات فناورانه و اجتماعی تأکید ورزید.
هوش مصنوعی: تحولی بنیادین در حکمرانی و مشاغل
عاملی با اشاره به تصور عمومی از هوش مصنوعی که اغلب به چت‌بات‌هایی نظیر ChatGPT محدود می‌شود، تأکید کرد که این پدیده بسیار فراتر از این موارد است: مسئله بسیار بزرگ‌تر از این است. هنگامی که ۲۷ میلیارد دستگاه به اشیاء، اطلاعات، انسان‌ها و فرایندها متصل می‌شوند، هوشمندی‌ای در حال شکل‌گیری است که آثار آن را اساساً در کشاورزی، خدمات، صنعت و حتی الگوی حکمرانی مشاهده می‌کنیم.
وی با تکیه بر ۲۵ سال تجربه خود در حوزه فضای مجازی، پیش‌بینی کرد که دولت به معنای کنونی آن تغییر خواهد کرد. وی که این موضوع را پیش‌تر با پزشکیان نیز مطرح کرده بود، افزود: این نظام وزارتخانه‌ای دگرگون خواهد شد. اگر ما خود تغییر نکنیم، الگوهایی جهانی ظهور خواهند کرد که ما را مجبور به تغییر می‌کنند. ۷۰ درصد فرایندهای دولتی در حوزه خدمات قرار دارند و خدمات خود موضوعی الگوریتمی و مجازی‌سازی‌شده است. عاملی تصریح کرد که نظام الگوریتمی، این ساختار را به کلی متحول خواهد ساخت.
رئیس شورای تحول از کارگروه‌ها خواست تا بر نقاط عطف تأثیرگذار هوش مصنوعی بر نظام رشته‌ای و نظام پژوهش متمرکز شوند. وی با استناد به پیش‌بینی‌های موسسه مک‌کنزی، اشاره کرد که تا سال ۲۰۳۰، ۳۰ درصد مشاغل در آمریکا و ۲۷ درصد مشاغل در اروپا به صورت خودکار انجام خواهند شد. عاملی در این زمینه به جنبه‌های انسانی موضوع اشاره کرد و گفت: این روند هم ارتباط‌دهنده و هم ارتباط‌گیرنده را حذف می‌کند، یعنی بُعد انسانی آن از بین می‌رود. در اینجا، با مبانی اسلامی ما این بحث مطرح می‌شود که آیا می‌توانیم انسان را از فرایندها حذف کنیم؟ واقعاً خطرات بزرگی در پیش است که شاهد انفعال انسان در هیبت هوش مصنوعی خواهیم بود.
وی قدرت هوش مصنوعی را بسیار زیاد توصیف کرد و اظهار داشت: این هوش، هوش‌هاست. این هوش از تراکم جامعه انسانی نشأت می‌گیرد و قدرتش بسیار بالاست. وی به کاربردهای هوش مصنوعی در هنر، از جمله خلاقیت در رنگ، نور، فرم و پردازش‌های مختلف اشاره کرد و از سرمایه‌گذاری‌های عظیم شرکت‌ها در حوزه‌هایی نظیر واقعیت مجازی (VR)، واقعیت گسترده (XR) و متاورس سخن گفت و فیسبوک (متا) را نمونه‌ای بارز از این سرمایه‌گذاری‌ها دانست.
طبیعت‌زدایی و قربانی جنگ شناختی: چالش‌های پیچیده اجتماعی
عاملی یکی از خطرات هوش مصنوعی را طبیعت‌زدایی از مسیر زندگی دانست: هوش مصنوعی از زندگی طبیعی، طبیعت‌زدایی می‌کند. اما انسان در نهایت خواهان زندگی طبیعی است. اگر قرار باشد افراد یکدیگر را ملاقات نکنند یا تنوع ارتباطی ما به پنج یا شش نفر محدود شود و طبیعت ارتباطات زندگی از دست برود. وی این مسائل را پیچیده دانست که نیاز به تفکر عمیق و مشارکت حوزه‌هایی نظیر روانشناسی دارد.
رئیس شورای تحول با صراحت اعلام کرد: ما قربانی‌ترین کشور در جهان در جنگ شناختی هستیم. وی جنگ شناختی را ترکیبی از جنگ سایبری، جنگ روانی و جنگ فرهنگی علیه یک ملت توصیف کرد. ایشان به تغییرات سریع اجتماعی در ایران، مانند تغییرات در سبک زندگی جوانان و فاصله نسلی، به عنوان نتیجه‌ای از مهندسی شناختی اشاره کرد و بر لزوم کار جدی‌تر در این حوزه تأکید ورزید.
سرعت پردازش بی‌سابقه و دگرگونی قلمروهای دانشی
عاملی برای درک بهتر سرعت تحولات، به دو مثال از قدرت پردازشگری جدید اشاره کرد: سرعت Willow (پردازشگر) ۱۰ به توان ۲۵ است، که عددی غیرقابل شمارش است. اخیراً گوگل یک پردازشگر کوانتومی معرفی کرده که می‌تواند فرایندهای ۱۰۰۰ ساله را ظرف ۲۰۰ ثانیه انجام دهد. وی این سرعت را دگرگون‌کننده فلسفه‌ها و قلمروهای دانشی دانست و گفت: جامعه‌شناسی دیگر باید با احتیاط در این محیط گام بردارد. قادر به شناخت محیط نخواهد بود. اصلاً نمی‌تواند جامعه را درک کند. ما در این حوزه‌ها دچار یک کوری دیسیپلینی شده‌ایم.
وی در خصوص توانایی‌های هوش مصنوعی افزود که ChatGPT در خوانش و سنتز داده‌ها، بین ۷۰۰ میلیارد تا ۱ تریلیون متغیر را استفاده می‌کند و قدرت آن از ۱۶۷ زتابایت اطلاعات موجود در فضای مجازی نشأت می‌گیرد (هر زتابایت معادل ۸۰۰ میلیارد جلد کتاب ۵۰۰ صفحه‌ای). عاملی نتیجه گرفت: ما با جامعه‌ای متفاوت مواجه هستیم. این علم ما را به کلی دگرگون خواهد ساخت.
در پایان، عاملی مجدداً از کارگروه‌ها خواست تا فناوری‌های جدید (هوش مصنوعی و نانوتکنولوژی) را به عنوان نقاط عطف بررسی کنند تا بتوانند فلسفه، تعلیم و تربیت، جامعه‌شناسی و هنر آینده را از دل این تحولات استخراج کنند.
سامانه ساجد؛ بستری برای تجمیع تجربه و دانش
عاملی در ادامه به معرفی سامانه ساجد پرداخت و هدف از ایجاد آن را تجمیع تجربیات و کدهای خدمت عنوان کرد. وی با انتقاد از عدم استفاده کافی از این سامانه توسط کارگروه‌ها، اظهار داشت: به جز کارگروه علوم اجتماعی که تنها یک بار وارد سامانه شده و کاری هم انجام نداده، هیچ کارگروه دیگری از آن استفاده نکرده است. وی از تمامی کارگروه‌ها خواست تا با مشارکت فعال در این سامانه، به ایجاد یکپارچگی و بهره‌وری بیشتر کمک کنند و افزود: ما این سامانه را برای تشریفات اداری درست نکرده‌ایم؛ درست کرده‌ایم که یک تراکم تجربه‌ای آنجا صورت بگیرد و بدانیم چه اتفاقی در حال رخ دادن است.
تخصص‌گرایی؛ عمیق‌ترین لایه عدالت
رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی با تأکید بر اهمیت تخصص‌گرایی، آن را عمیق‌ترین لایه عدالت دانست و افزود: ما واقعاً راه دیگری نداریم. مگر می‌شود بگوییم کسی متعهد است ولی تخصصش را ندارد؟ معلوم است که اگر در حوزه‌ای وارد شود که تخصصش را ندارد، متعهد هم نیست. وی بر لزوم انجام کارها توسط خود کارگروه‌ها و در عین حال، نیاز به یکپارچه‌سازی در این زمینه تاکید کرد.
عاملی به برنامه‌های آتی شورا اشاره کرد و اظهار امیدواری کرد که جلسات آتی با حضور وزیر علوم، رئیس سازمان سنجش و معاون آموزشی وزارت علوم برگزار شود تا دوستان بتوانند ملاحظات خود را مستقیماً مطرح کنند و کارها با سرعت و یکپارچگی بیشتری پیش برود.
تحول در آیین‌نامه ارتقا، بازنگری در نقشه جامع علمی کشور و چالش‌های آینده شغلی
رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی، در ادامه سخنان خود در جلسه اخیر شورا، به تشریح جزئیات تحولات صورت گرفته در آیین‌نامه ارتقای اعضای هیئت علمی، روند به‌روزرسانی نقشه جامع علمی کشور و چالش‌های ناشی از تغییرات فناوری در حوزه اشتغال پرداخت. وی بر لزوم بازخوردگیری مستمر و نگاه آینده‌نگر در برنامه‌ریزی‌ها تاکید کرد.
عاملی با اشاره به گلایه‌های پیشین اعضای هیئت علمی در رشته‌های علوم انسانی، علوم اجتماعی و هنر، از تلاش‌های صورت گرفته برای تفکیک این حوزه‌ها در آیین‌نامه ارتقا خبر داد. وی اظهار کرد: برای اولین بار است که علوم انسانی، علوم اجتماعی و هنر را جدا کرده‌ایم و فصلی مجزا در آیین‌نامه ارتقا به آن‌ها اختصاص یافته است. همیشه دوستان در این حوزه گله‌مند بودند که ما را با رشته‌های مهندسی یا آزمایشگاهی اشتباه گرفته‌اند و آیتم‌هایی در جداول وجود داشت که اصلاً به ما ربطی نداشت.
وی از همکاری‌های مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، به‌ویژه قاضی نوری و کوثری، تقدیر کرد و افزود: این کار حاصل برگزاری ۱۰ سمینار ملی و صرف نزدیک به ۲۰۰۰ نفر ساعت وقت تخصصی بوده است. عاملی نتیجه این تلاش‌ها را کاری تخصصی و مورد تأیید وزارت علوم دانست و گفت: دوستان در وزارت علوم از این الگو برای تنظیم دو فصل دیگر آیین‌نامه نیز استفاده کرده‌اند، زیرا این کار هفت پیوست و مطالعات تطبیقی بین‌المللی داشت.
رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی اعلام کرد که نسخه نهایی آیین‌نامه که برای تصویب به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارجاع داده شده، با رویکرد جدید و با احترام به اصول ۱۰ گانه مصوب شورای عالی تدوین شده است. این اصول شامل مواردی مانند سه‌مسیره شدن عضویت اعضای هیئت علمی (آموزشی صرف، پژوهشی صرف، یا ترکیبی از هر دو) است.
عاملی در این خصوص تصریح کرد: این رویکرد به ویژه برای اساتیدی که توانایی‌های تدریس فوق‌العاده‌ای دارند اما شاید با تعاریف مرسوم پژوهش (مبتنی بر Web of Science یا JCR) همراه نباشند، بسیار مهم است. ما معلمانی قدرتمند داریم که دانشجویانشان از درس‌هایشان مقاله استخراج می‌کنند، اما خودشان به این معنا، پژوهشگر محسوب نمی‌شوند و این آیین‌نامه این گروه را نیز در نظر گرفته است.
به‌روزرسانی نقشه جامع علمی کشور و تدوین سند جامع علوم انسانی
عاملی در ادامه به موضوع به‌روزرسانی سند نقشه جامع علمی کشور پرداخت و اظهار داشت که این سند نیز با رویکرد سه فصلی تنظیم خواهد شد: یک فصل اختصاصی به علوم انسانی، علوم اجتماعی و هنر، فصلی برای علوم سلامت و پزشکی، و فصلی برای سایر علوم.
وی به دو جلد مطالعه تطبیقی (دانشگاهی و نظام‌های آموزشی) در قالب پیوست‌های این سند اشاره کرد و از کار ارزشمند موسوی در استخراج و تحلیل نظرات مقام معظم رهبری در حوزه علوم انسانی اسلامی تقدیر کرد: حدود ۸۰۰ صفحه کار وزینی است که مرکز نشر آثار مقام معظم رهبری آن را انجام داده است، درخواست کرده‌ایم که این کتاب به عزیزان تقدیم شود، چرا که نظرات ایشان برای ما در این حوزه مرجع است.
علاوه بر این، وی از تدوین سند جامع علوم انسانی، علوم اجتماعی و هنر خبر دادند که در دو جلسه با حضور وزیر علوم و نمایندگان نهادها و مؤسسات مرتبط در حال پیگیری است.
چالش آمایش رشته‌ها و تغییرات فناورانه در بازار کار
رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی بر اهمیت آمایش رشته‌ها تاکید کرد و آن را دغدغه مهم شورای عالی انقلاب فرهنگی و مورد نظر مقام معظم رهبری دانست: بالاخره ما می‌خواهیم بدانیم این رشته‌ای که ایجاد کرده‌ایم، آیا شغلی برایش وجود دارد یا خیر؟ وی اظهار داشت: فقط ۲۸ رشته در علوم انسانی، علوم اجتماعی و هنر دارای کد رشته شغلی در آزمون استخدامی هستند، یعنی از همین الان معلوم است که وضع ما خیلی خراب است. رشته‌هایی داریم که اساساً شغلی برایشان وجود ندارد.
عاملی به روندهای تأثیرگذار فناوری، به ویژه هوش مصنوعی، بر بازار کار اشاره کرد. وی با ارجاع به گزارش‌های مؤسسه مک‌کنزی (منتشر شده در فوریه ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵) و مجمع اقتصاد جهانی (۲۰۲۴)، تاکید کرد که این گزارش‌ها حاکی از تغییری بزرگ در حال وقوع است. وی افزود: هوش مصنوعی موجب شده که ۸۳ میلیون شغل دچار میرایی و از بین رفتن شوند و همین گزارش‌ها نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۲۵، ۸۶ میلیون شغل جدید ایجاد کرده است.
عاملی این پدیده را جاب‌گپ (Job Gap) یا فاصله شغلی نامید و توضیح داد: یعنی مجموعه ای فارغ‌التحصیل داریم که شغل برایشان نداریم و یک مجموعه شغل جدید داریم که نیروی کار متخصص برای آن‌ها وجود ندارد. وی این مسئله را چالشی جدی برای برنامه‌ریزی‌های آتی در حوزه آموزش عالی و بازار کار دانست.
هوش مصنوعی و جنگ شناختی، بازیگران جدید تحول در علوم انسانی
رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی، در ادامه سخنان خود در جلسه اخیر شورا، ضمن هشدار درباره ابعاد وسیع‌تر هوش مصنوعی فراتر از چت‌بات‌ها، به چالش‌های بنیادین ناشی از آن برای نظام‌های دولتی، حوزه‌های دانش و بازار کار پرداخت. وی همچنین از ایران به عنوان «قربانی‌ترین کشور در جهان در جنگ شناختی» یاد کرد و بر لزوم آمایش رشته‌ها و نگاه آینده‌نگر در مواجهه با تغییرات فناورانه و اجتماعی تاکید کرد.
هوش مصنوعی و جنگ شناختی، دگرگون‌کننده آینده
رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی، در ادامه سخنان خود در جلسه اخیر این شورا، با تأکید بر لزوم درک صحیح از ابعاد گسترده هوش مصنوعی فراتر از صرف چت‌بات‌ها، به پیامدهای عمیق آن بر نظام‌های حکمرانی، حوزه‌های دانشی و بازار کار پرداخت. وی همچنین از ایران به عنوان «قربانی‌ترین کشور در جهان در جنگ شناختی» یاد کرد و بر ضرورت رویکردی آینده‌نگرانه در مواجهه با تحولات فناورانه و اجتماعی تأکید ورزید.
هوش مصنوعی: تحولی بنیادین در حکمرانی و مشاغل
عاملی با اشاره به تصور عمومی از هوش مصنوعی که اغلب به چت‌بات‌هایی نظیر ChatGPT محدود می‌شود، تأکید کرد که این پدیده بسیار فراتر از این موارد است: مسئله بسیار بزرگ‌تر از این است. هنگامی که ۲۷ میلیارد دستگاه به اشیاء، اطلاعات، انسان‌ها و فرایندها متصل می‌شوند، هوشمندی‌ای در حال شکل‌گیری است که آثار آن را اساساً در کشاورزی، خدمات، صنعت و حتی الگوی حکمرانی مشاهده می‌کنیم.
وی با تکیه بر ۲۵ سال تجربه خود در حوزه فضای مجازی، پیش‌بینی کرد که دولت به معنای کنونی آن تغییر خواهد کرد. وی که این موضوع را پیش‌تر با پزشکیان نیز مطرح کرده بود، افزود: این نظام وزارتخانه‌ای دگرگون خواهد شد. اگر ما خود تغییر نکنیم، الگوهایی جهانی ظهور خواهند کرد که ما را مجبور به تغییر می‌کنند. ۷۰ درصد فرایندهای دولتی در حوزه خدمات قرار دارند و خدمات خود موضوعی الگوریتمی و مجازی‌سازی‌شده است. عاملی تصریح کرد که نظام الگوریتمی، این ساختار را به کلی متحول خواهد ساخت.
رئیس شورای تحول از کارگروه‌ها خواست تا بر نقاط عطف تأثیرگذار هوش مصنوعی بر نظام رشته‌ای و نظام پژوهش متمرکز شوند. وی با استناد به پیش‌بینی‌های موسسه مک‌کنزی، اشاره کرد که تا سال ۲۰۳۰، ۳۰ درصد مشاغل در آمریکا و ۲۷ درصد مشاغل در اروپا به صورت خودکار انجام خواهند شد. عاملی در این زمینه به جنبه‌های انسانی موضوع اشاره کرد و گفت: این روند هم ارتباط‌دهنده و هم ارتباط‌گیرنده را حذف می‌کند، یعنی بُعد انسانی آن از بین می‌رود. در اینجا، با مبانی اسلامی ما این بحث مطرح می‌شود که آیا می‌توانیم انسان را از فرایندها حذف کنیم؟ واقعاً خطرات بزرگی در پیش است که شاهد انفعال انسان در هیبت هوش مصنوعی خواهیم بود.
وی قدرت هوش مصنوعی را بسیار زیاد توصیف کرد و اظهار داشت: این هوش، هوش‌هاست. این هوش از تراکم جامعه انسانی نشأت می‌گیرد و قدرتش بسیار بالاست. وی به کاربردهای هوش مصنوعی در هنر، از جمله خلاقیت در رنگ، نور، فرم و پردازش‌های مختلف اشاره کرد و از سرمایه‌گذاری‌های عظیم شرکت‌ها در حوزه‌هایی نظیر واقعیت مجازی (VR)، واقعیت گسترده (XR) و متاورس سخن گفت و فیسبوک (متا) را نمونه‌ای بارز از این سرمایه‌گذاری‌ها دانست.
طبیعت‌زدایی و قربانی جنگ شناختی: چالش‌های پیچیده اجتماعی
عاملی یکی از خطرات هوش مصنوعی را طبیعت‌زدایی از مسیر زندگی دانست: هوش مصنوعی از زندگی طبیعی، طبیعت‌زدایی می‌کند. اما انسان در نهایت خواهان زندگی طبیعی است. اگر قرار باشد افراد یکدیگر را ملاقات نکنند یا تنوع ارتباطی ما به پنج یا شش نفر محدود شود و طبیعت ارتباطات زندگی از دست برود. وی این مسائل را پیچیده دانست که نیاز به تفکر عمیق و مشارکت حوزه‌هایی نظیر روانشناسی دارد.
رئیس شورای تحول با صراحت اعلام کرد: ما قربانی‌ترین کشور در جهان در جنگ شناختی هستیم. وی جنگ شناختی را ترکیبی از جنگ سایبری، جنگ روانی و جنگ فرهنگی علیه یک ملت توصیف کرد. ایشان به تغییرات سریع اجتماعی در ایران، مانند تغییرات در سبک زندگی جوانان و فاصله نسلی، به عنوان نتیجه‌ای از مهندسی شناختی اشاره کرد و بر لزوم کار جدی‌تر در این حوزه تأکید ورزید.
سرعت پردازش بی‌سابقه و دگرگونی قلمروهای دانشی
عاملی برای درک بهتر سرعت تحولات، به دو مثال از قدرت پردازشگری جدید اشاره کرد: سرعت Willow (پردازشگر) ۱۰ به توان ۲۵ است، که عددی غیرقابل شمارش است. اخیراً گوگل یک پردازشگر کوانتومی معرفی کرده که می‌تواند فرایندهای ۱۰۰۰ ساله را ظرف ۲۰۰ ثانیه انجام دهد. وی این سرعت را دگرگون‌کننده فلسفه‌ها و قلمروهای دانشی دانست و گفت: جامعه‌شناسی دیگر باید با احتیاط در این محیط گام بردارد. قادر به شناخت محیط نخواهد بود. اصلاً نمی‌تواند جامعه را درک کند. ما در این حوزه‌ها دچار یک کوری دیسیپلینی شده‌ایم.
وی در خصوص توانایی‌های هوش مصنوعی افزود که ChatGPT در خوانش و سنتز داده‌ها، بین ۷۰۰ میلیارد تا ۱ تریلیون متغیر را استفاده می‌کند و قدرت آن از ۱۶۷ زتابایت اطلاعات موجود در فضای مجازی نشأت می‌گیرد (هر زتابایت معادل ۸۰۰ میلیارد جلد کتاب ۵۰۰ صفحه‌ای). عاملی نتیجه گرفت: ما با جامعه‌ای متفاوت مواجه هستیم. این علم ما را به کلی دگرگون خواهد ساخت.
در پایان، عاملی مجدداً از کارگروه‌ها خواست تا فناوری‌های جدید (هوش مصنوعی و نانوتکنولوژی) را به عنوان نقاط عطف بررسی کنند تا بتوانند فلسفه، تعلیم و تربیت، جامعه‌شناسی و هنر آینده را از دل این تحولات استخراج کنند.
