حوزه برای ایفای نقش تمدنی خود باید در فضای مجازی کنشگر فعال باشد

به گزارش سراج24؛ حجت الاسلام «رضا رستمی»، مسئول مرکز رسانه و فضای مجازی حوزه های علمیه کشور در گفتگویی درباره دستاوردهای حوزه در عرصه فضای مجازی، اظهارکرد: فضای مجازی در ابتدای ورود به کشور ما تنها به صورت متنی مورد استفاده قرار می گرفت چه در چت ها و چه در صفحات وب اما به مرور زمان کارکردهای آن افزایش پیدا کرد.

وی خاطر نشان کرد: شاید بتوان موسسه نور (یکی از مجموعه های حوزوی) را یکی از پیشگامان ورود به عرصه فضای مجازی دانست. موسسه نور در همان اواخر دهه ۷۰ یا اوایل دهه ۸۰  ابتکار عملی به خرج داد و متن بسیاری از کتاب هایی را که قابلیت انتشار عمومی داشت در قالب HDMA  - که مربوط به صفحات وب و همان دوره است- هم در فضای مجازی و هم در قالب نرم افزار در اختیار عموم قرار داد. و با توجه به اینکه بنده از همان ابتدا در عرصه فضای مجازی، وب و ... فعال بودم باید بگویم این امر در آن بازه زمانی کمتر انجام  می شد.

ابتکار حوزه علمیه در استفاده از ظرفیت فضای مجازی در دهه ۸۰

استاد سطوح عالی حوزه (کفایه) و مسئول مرکز رسانه و فضای مجازی حوزه تصریح کرد: این ابتکار عمل یعنی استفاده بهینه از ظرفیت مجازی برای انتشار عمومی محتوا، بسیار خوب بود. این اتفاق همچنان که اشاره کردم در اواخر دهه ۷۰ یا اوایل دهه ۸۰ رخ داد که هنوز فضای مجازی این گونه در کشور فراگیر نشده بود. به مرور زمان شاهد بودیم فضای مجازی به بستر و زیست بومی تبدیل شد که بخشی از انسان ها (مردم) قسمتی از روز خود را در آن زیست می کنند. یعنی فضای مجازی از یک «قالب اطلاع رسانی» به «زیست بومی» تبدیل شده که مردم در آن زندگی می کنند و فرهنگ و رفتار اختصاصی خود را دارند.

حجت الاسلام رستمی با اشاره به اینکه حوزه در این موقعیت و شرایط وظیفه خود دانست که هم از جهت تبلیغ معارف دینی و هم از جهت پاسخ به شبهات، در عرصه فضای مجازی حضور موثرتری داشته باشد، گفت: دلیل این امر، آن بود که فضای مجازی همان طور که ظرفیت ایجاد می کند تا شما به جهان پیرامون دسترسی سریع تری داشته باشید عکس آن را نیز ایجاد می کند. یعنی به جهان این امکان را می دهد که راحت تر به آحاد جامعه شما دسترسی داشته باشد و اطلاعاتی هرچند نامناسب، شبهات مختلف و سوالات گوناگون را برای آنها ایجاد می کند.  

حوزه باید «اخلاق مواجهه با مسائل نوپدید» را ارائه کند  

وی خاطرنشان کرد: حوزه علمیه خواهران از همان ابتدا در عرصه فضای مجازی نقش آفرین بود و الحمدالله مجموعه های کنشگری نظیر جامعه الزهرا(س) و حوزه های علمیه خواهران در حال حاضر نیز از مجموعه های فعال در پیام رسان ها، شبکه های اجتماعی و فضای مجازی هستند.

رستمی ادامه داد: مواجهه حوزه علمیه با فضای مجازی دو بخش اساسی دارد؛ یک «بخش دانشی» یعنی آنچه از نظر دانشی برای فضای مجازی لازم است؛ به عنوان مثال «فلسفه فضای مجازی»، «فقه فضای مجازی» و «اخلاق فضای مجازی» مسائلی است که امروز نه تنها کشور ما بلکه کل دنیا با آن مواجه هستند. روابطی که در فضای مجازی شکل می گیرد، تعاملات اقتصادی که در فضای مجازی شکل می گیرد، نظام اقتصادی‌ای که در فضای مجازی شکل می گیرد، همه اینها نیازمند بازتولید احکام قبلی است.

این استاد سطوح عالی حوزه علمیه در تشریح این موضوع گفت: برای مثال در گذشته ما در داد و ستدها از اشیای ارزشمندی نظیر طلا، نقره، مس و ... استفاده می کردیم یعنی نفس آن پول دارای ارزش بود. بعد از مدتی این پول ها به خزانه ها رفت و به ازای آن یک واحد اعتباری چاپ شد که ما به آن می گوییم پول اما ماهیت اعتباری دارد. نفس این کاغذ هیچ ارزشی ندارد بلکه سندی است برای آنچه که در خزانه وجود دارد. اما الان با رمزارزها مواجه هستیم که ماهیت مالی کاملا جدیدی دارند.

وی افزود: ما باید این پدیده را هم از نظر «ماهیت شناسی» هم از نظر «احکام» و هم از نظر «اخلاق مواجهه با آن» مورد بررسی قرار دهیم و حوزه های علمیه وظیفه دارند که بر اساس مبانی شرعی این مسایل را بررسی کرده و پاسخ آن را به جامعه ارائه کنند.

«انسان رسانه ها» و ضرورت حضور حوزه در فضای مجازی 

رستمی مواجهه دوم حوزه با فضای مجازی را «نفس حضور در فضای مجازی» دانست و تصریح کرد: فضای مجازی این امکان را فراهم کرده که هر انسان تبدیل به یک رسانه شود. به عبارت دیگر امروز ما با «انسان رسانه» مواجه هستیم. «انسان رسانه ها» کسانی هستند که بدون واسطه دسترسی به عموم دارند و می توانند محتوایی که در «لحظه» خلق می کنند - چه مثبت و چه منفی - در لحظه در اختیار عموم قرار دهند. این مسئله سبب ایجاد مشکلات متعدی می شود. از جمله آنها سوالات، پاسخ ها و پرسش های متعددی است که تولید می شود و باید افرادی حضور داشته باشند و بدان ها پاسخ دهند.

وی خاطرنشان کرد: از این جهت حوزه های علمیه حضور تبلیغی در عرصه فضای مجازی پیدا کردند. یعنی همان گونه که در محراب و منبر حضور پیدا می کنند و پاسخ مردم را می دهند، وظیفه خود دانستند که در فضای مجازی حضور پیدا کرده و به سوالات پاسخ دهند. اما کار آنها در این عرصه تنها پاسخ به سواالات نیست بلکه «جهاد تبیین» است. ما امروز در عرصه «جنگ شناختی» قرار داریم. جنگ شناختی ابعاد گوناگون دارد که من یک مورد آن را بیان می کنم.

این استاد حوزه که به برنامه نویسی هم مسلط است گفت: یکی از انواع القای پیام «اشباع رسانه ای» است. «اشباع رسانه ای» دو معنا دارد. منظور مورد نظر ما در اینجا  از اشباع رسانه ای این است که طرف مقابل تعداد پیام ها را بالا می برد تا نظام محاسباتی مخاطب را مختل کند و در ناخودآگاه او اثر بگذارد. یعنی اینجا منِ مخاطب از یک «مخاطب پویا و فعال» به یک «مخاطب منفعل» تبدیل می شوم و آنچه رسانه در ذهن من القا می کند در ناخودآگاه خود می پذیرم. اینجا عرصه جنگ شناختی است و نیاز به تببیین دارد.  

مسئول مرکز رسانه و فضای مجازی حوزه های علمیه تصریح کرد: در چنین شرایطی که شرایط جنگی است حوزویان وظیفه دارند در فضای مجازی حضور داشته باشند و هم نسبت به تبیین معارف دینی و هم نسبت به تبیین دستاوردهای انقلاب اسلامی، تلاش کرده، نکات تاریک را روشن و مسایل مبهم را تبیین کنند. همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند که صاحبان رسانه، مسائل را تبیین کنند. بنابراین واجهه حوزه با فضای مجازی یک مواجه دانشی است و یک مواجهه کنشگرانه در این عرصه. 

ما امروز به شیخ بهایی ها نیاز داریم/ هم عالمِ به دین هم مسلط به علوم روز 

حجت الاسلام رستمی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به ایام یکصدمین بازتاسیس حوزه علمیه قم، خاطرنشان کرد: ما در آستانه یکصدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه قم هستیم. حوزه علیمه قم سابقه هزار و ۲۰۰ ساله دارد یعنی از دوران هجرت محدثین در قرن سوم به قم و راه انداختن حوزه های متعدد علمی در این شهر که تا قرن ششم و هفتم ادامه پیدا می کند. اما متاسفانه با روی کار آمدن سلجوقیان و بخصوص حمله مغول، حدود ۲ قرن حوزه علمیه قم نه این که کاملا از بین برود اما بسیار کم فروغ و در ادامه با روی کار آمدن حکومت صفوی مجددا فعال می شود. این روند تا سال ۱۳۰۳ شمسی ادامه می یابد تا «شیخ عبدالکریم حائری» به همراه شاگردانش (از جمله امام خمینی) از اراک به قم مهاجرت کرده و یک حوزه تمدن‌ساز را تاسیس می کند.

استاد سطوح عالی حوزه ادامه داد: ما اکنون در آستانه قرن دوم شکوفایی حوزه علمیه قم قرار داریم. امروز حوزه موظف است در عرصه رسانه و فضای مجازی که یکی از بهترین ابزارهای موجود است، یک کنشگر فعال باشد. یعنی بتواند محتوا و آن چه را که در روایات ما تحت عنوان «تراث» آمده یعنی میراث دینی ما، کتاب الهی ما، روایات اهل بیت و مباحث هزار ساله علمای ما در حوزه ها را، متناسب با نیاز امروز بازتولید کند. حوزه اگر می خواهد تمدن ساز باشد باید ابعاد مختلف نیازهای تمدنی را پاسخ دهد و بهترین ابزار برای این کار، ابزار رسانه است که محتوا را متناسب با نیاز و فهم مخاطب بازتولید کند. حوزه علمیه در عصر جدید برای بازتولید معارف دینی متناسب با نیاز و فهم مخاطب و ارایه الگوی جدیدی از زندگی دینی وظیفه دارد.        

وی خاطرنشان کرد: ما امروز به شیخ بهایی ها نیاز داریم. شیخ بهایی هم عالم دینی بود هم به علوم زمان خود مسلط بود. ما برای تمدن سازی به طلبه ای نیاز داریم که هم خوب به مبانی مسلط باشد هم یک حوزه دانشی را بشناسد. پیش از این طلبه باید دو مرحله را طی می کرد «آشنایی با مقدمات» و «تخصص در علوم اجتهادی». اما امروز طلبه ای که می خواهد پاسخگو و اثرگذار باشد باید سه مرحله را طی کند. مرحله اول «آشنایی با علوم اسلامی»، مرحله دوم «تخصص در علوم اجتهادی» و مرحه سوم «تمحض در یک مورد»؛ به عنوان مثال اگر رشته او فقه است باید در یک حوزه تخصصی مانند «فقه پزشکی»، «فقه فضای مجازی» و ... چند سال ممحز شود؛ اگر حوزه دانشی او تفسیر است، باید در یک عرصه تفسیری ممحض شود؛ به عنوان مثال مسائل مختلف مشاوره و خانواده و علوم روز آن را بداند، سپس به قرآن مراجعه کند. ممکن است در این مراجعه، به چیزی کاملا مخالف با دانش روز دست پیدا کند اما نکته این است که باید نسبت به آن حوزه دانشی در علوم روز، تسلط داشته باشد سپس از پایگاه دینی خود، محتوا تولید کرده و ارایه دهد.