به گزارش سراج24؛ هوش مصنوعی (AI) یکی از مهم‌ترین فناوری‌های تحول‌آفرین قرن ۲۱ محسوب می‌شود. این فناوری، با قابلیت یادگیری، تصمیم‌گیری و پردازش هوشمند داده‌ها، در حال بازتعریف بسیاری از صنایع و خدمات است. ایران نیز به‌عنوان کشوری با سرمایه انسانی جوان و تحصیل‌کرده، در سال‌های اخیر گام‌هایی مهم در توسعه هوش مصنوعی برداشته است.
جایگاه عملی ایران در هوش مصنوعی
ایران در زمینه تولید علم در حوزه هوش مصنوعی جایگاه مناسبی در سطح بین‌المللی دارد. طبق آمارهای جهانی، ایران در انتشار مقالات علمی در حوزه AI در سال ۲۰۲۳، در میان ۲۰ کشور نخست جهان قرار گرفته است. دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه علم و صنعت و دانشگاه امیرکبیر جزو دانشگاه‌های فعال در پژوهش‌های AI هستند. دانشگاه تهران در رده‌بندی ۱۰۰ مؤسسه برتر جهانی در تحقیقات AI در رتبه ۵۹ قرار گرفته است. همچنین، پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، مرکز تحقیقات مخابرات ایران و مرکز هوش مصنوعی ایران (IAIC) از مراکز پیشرو در توسعه پژوهش‌های کاربردی در این حوزه هستند.
کاربردهای عملی هوش مصنوعی در ایران
صنعت و تولید
هوش مصنوعی به‌تدریج وارد صنایع ایران شده است. استفاده از سیستم‌های پیش‌بینی خرابی تجهیزات، بهینه‌سازی خطوط تولید، کنترل کیفیت خودکار و رباتیک از جمله کاربردهای رایج هوش مصنوعی در کارخانه‌های پیشرفته است.
بهداشت و درمان
توسعه سامانه‌های تشخیص تصویری بیماری‌ها با استفاده از یادگیری عمیق، سامانه‌های پاسخ‌گوی هوشمند برای نوبت‌دهی و مشاوره پزشکی و تحلیل داده‌های بیماران برای پیش‌بینی روند درمان یا بروز بیماری‌ها از جمله فعالیت‌های انجام شده با هوش مصنوعی در حوزه بهداشت و درمان است.
حمل و نقل
در بخش حمل و نقل، الگوریتم‌های مسیر‌یابی هوشمند در پلتفرم‌هایی مانند اسنپ و تپسی توسعه یافته و همچنین، چراغ‌های راهنمایی و رانندگی در برخی کلان‌شهرها بهینه‌سازی شده‌اند.
کشاورزی هوشمند
در حوزه کشاورزی، از پهپادها و الگوریتم‌های یادگیری ماشین به منظور تشخیص آفات و بیماری‌ها استفاده شده و با استفاده از داده‌های اقلیمی و خاک‌شناسی، زمان مناسب آبیاری و برداشت پیش‌بینی می‌شود.
آموزش و یادگیری
در قسمت آموزش و یادگیری، طراحی پلتفرم‌های آموزش تطبیقی که با تحلیل رفتار کاربران، محتوای شخصی‌سازی شده ارائه می‌دهند و توسعه دستیارهای هوشمند برای مدارس و دانشگاه‌ها از کارهایی است که انجام شده است.
پروژه‌های ملی و ربات‌های ایرانی
ربات انسان‌نمای «سورنا»، یکی از افتخارات فناوری ایران است که توسط دانشگاه تهران توسعه یافته است. سورنا IV قابلیت حرکت، تعامل با محیط و تشخیص چهره دارد و در سال ۲۰۲۳ در میان ۱۰ ربات انسان‌نمای برتر جهان قرار گرفت. ربات سینا، نخستین ربات جراح ایرانی که در عمل‌های جراحی از راه دور مورد استفاده قرار می‌گیرد.
چالش‌ها و موانع توسعه هوش مصنوعی در ایران
با وجود پیشرفت‌ها، توسعه AI در ایران با چالش‌هایی همراه است. یکی از این چالش‌ها، زیرساخت‌های ناکافی در این حوزه است که برای نمونه می‌توان به نبود دیتاسنترهای قدرتمند و فضای ابری عمومی مناسب و قیمت بالای سخت‌افزارهای موردنیاز مانند GPUهای قدرتمند اشاره کرد. دومین مانع، ضعف در سیاست‌گذاری و قوانین هوش مصنوعی است که ماحصل آن نبود چارچوبی روشن و قانونی برای داده‌ها، حریم خصوصی و امنیت در پروژه‌های مربوطه است. در ضمن، این اتفاق، موجب بروز چالش‌های اخلاقی و نظارتی در استفاده از هوش مصنوعی خصوصاً در حوزه‌های پزشکی و امنیتی می‌شود. عامل بازدارنده بعدی، مهاجرت نخبگان است که طی آن بسیاری از دستاوردهای پژوهشی به مرحله تجاری‌سازی نمی‌رسند و بین دانشگاه و صنعت فاصله می‌افتد.
آینده و چشم‌انداز هوش مصنوعی در ایران
برنامه‌های توسعه ملی مانند «نقشه راه ملی هوش مصنوعی» که توسط وزارت ارتباطات تدوین شده، اهداف مشخصی را دنبال می‌کند. از جمله این برنامه‌ها می‌توان به سهم ۱۰ درصدی هوش مصنوعی در تولید ناخالص داخلی (GDP) تا سال ۱۴۰۴، رشد ۲۰ درصدی بهره‌وری صنایع از طریق پیاده‌سازی فناوری‌های هوشمند، توسعه شهرهای هوشمند و سامانه‌های دولتی مبتنی بر هوش مصنوعی و افزایش تعداد استارت‌آپ‌های فعال در زمینه هوش مصنوعی و یادگیری ماشین اشاره کرد.
در پایان باید گفت هوش مصنوعی در ایران، با وجود محدودیت‌ها و چالش‌های تحریمی و ساختاری، توانسته جایگاه علمی و پژوهشی قابل‌قبولی در سطح منطقه و حتی جهان به‌دست آورد. با سرمایه‌گذاری هدفمند در زیرساخت‌ها، آموزش نیروی انسانی و حمایت از بخش خصوصی، می‌توان انتظار داشت که این حوزه در آینده‌ای نزدیک به یکی از محرک‌های اصلی توسعه اقتصادی و علمی ایران تبدیل شود.
