به گزارش سراج24؛ نسل زد یا به اصطلاح «زومرها» متولدان اواخر دهه ۷۰ و دهه ۸۰ خورشیدی، از میانه رخدادهای پاییز ۱۴۰۱ بود که مسائل و ویژگی‌هایشان مورد توجه کارشناسان و رسانه‌ها قرار گرفت؛ نسلی متفاوت از اسلافشان در سبک زندگی و به طور کلی زیست فردی و اجتماعی و حتی سیاسی.
ورود زومرها به دوره جوانی و به تبع آن به جامعه، کم کم مسائل آنها را هم در صدر موضوعات اجتماعی قرار داده است. اشتغال این نسل هم مانند دیگر شئونات زندگی آنها متفاوت از نسل‌های پیش است.
در این زمینه باید گفت، تمایل جوانان امروزی به مشاغل مستقل، پاره‌وقت مبتنی بر فضای دیجیتال و کارهای پروژه‌ای جالب توجه است. اغلب جوانان این نسل، به جای چسبیدن به میزهای اداری و حقوق‌های ماهانه ناچیز، متناسب با سبک زندگی‌شان به شیوه‌های متفاوتی از کسب درآمد روی آورده‌اند.
همان طور که ظهور و تفاوت‌ها و تمایزهای این نسل با نسل‌های پیشین مختص ایران نبوده و مساله‌ای جهانی است، تمایل زومرها به مشاغل متفاوت موسوم به «اقتصاد گیگ» هم مساله‌ای جهانی است.
این نوع اشتغال، به رغم تناسب با ویژگی‌های نسل جدید و اقتضای تغییرات فضا و امکانات ارتباطی، به دلیل نوپا بودن با چالش‌های زیادی مواجه است؛ مساله‌ای که در این گزارش به بررسی آن می‌پردازیم.
نسل زد به عنوان نسلی دیجیتال‌محور، به دلایل متعددی به اقتصاد گیگ روی آورده است. آنها به دنبال انعطاف‌پذیری و استقلال در کار هستند؛ چیزی که مشاغل سنتی قادر به ارائه آن نیستند. اقتصاد گیگ با فراهم کردن فرصت‌های پروژه‌ای و متنوع، به زومرها اجازه می‌دهد زمان و مکان کارشان را خودشان تعیین کنند
اقتصاد گیگ چیست و چرا زومرها به آن روی آورده‌اند؟
اقتصاد گیگ که در جهان با نام «فریلنسری» نیز شناخته می‌شود، نوعی از بازار کار است که در آن افراد به جای استخدام تمام‌وقت در یک شرکت، به صورت مستقل و پروژه‌ای کار می‌کنند.
در این مدل اقتصادی، افراد مهارت‌های خود را از طریق پلتفرم‌های آنلاین یا به صورت مستقیم به مشتریان ارائه می‌دهند.
نسل زد به عنوان نسلی دیجیتال‌محور، به دلایل متعددی به اقتصاد گیگ روی آورده است. آنها به دنبال انعطاف‌پذیری و استقلال در کار هستند؛ چیزی که مشاغل سنتی قادر به ارائه آن نیستند. اقتصاد گیگ با فراهم کردن فرصت‌های پروژه‌ای و متنوع، به زومرها اجازه می‌دهد زمان و مکان کارشان را خودشان تعیین کنند.
دسترسی آسان به فرصت‌های شغلی از طریق پلتفرم‌های آنلاین و امکان استفاده از مهارت‌های دیجیتال، این فضا را برای زومرها جذاب‌تر می‌کند. علاوه بر این، اقتصاد گیگ امکان کسب درآمد بیشتر و ارتقای مهارت‌ها را فراهم می‌آورد. روحیه کارآفرینی و نوآوری این نسل نیز آنها را به سمت ایجاد کسب‌وکارهای شخصی و پروژه‌های خلاقانه سوق می‌دهد.
گریز بومیان عصر دیجیتال از مشاغل سنتی
«حمید حاج اسماعیلی» کارشناس حوزه اشتغال در گفت‌گو با پژوهشگر ایرنا دراین باره می‌گوید: نسل زد، نسلی متمایز و ساختارشکن است که با آگاهی و استقلالی برگرفته از دنیای اینترنت، مرزهای سنتی را درنوردیده است. آنها فراتر از فرهنگ بومی، با پدیده‌های جهانی آشنا شده و رویکردی نو به زندگی و اجتماع اتخاذ کرده‌اند. همین امر، آنها را از مشاغل سنتی و قدیمی دور کرده و به سوی مشاغل و پدیده‌های نوظهور سوق داده است.
به گفته «سیدعلی موسوی» نویسنده و محقق در حوزه شبکه‌های اجتماعی در گفت‌وگو با پژوهشگر ایرنا، «این نسل، بومیان عصر دیجیتال هستند و به خاطر ویژگی‌ها و مهارت‌هایی که دارند و همچنین به خاطر وضعیت اقتصادی کشور، از نظر مسائل شغلی به سمت استارتاپ‌ها و شغل‌های شبکه‌ای اجتماعی ترغیب می‌شوند.»
«زینب سادات تقوی نژاد» دانشجوی علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد هم به این پرسش که «فریلنسری چه جاذبه‌هایی دارد؟» چنین پاسخ می‌دهد: فضای مجازی دسترسی به فرصت‌های کاری متنوع را افزایش داده است. ما می‌توانیم با مهارت‌های خود در پلتفرم‌های مختلف فعالیت کنیم و نیازی نیست محدود به یه شرکت یا موقعیت جغرافیایی خاص باشیم. این آزادی عمل و دسترسی به فرصت‌های جهانی برای ما بسیار جذاب است.
«پوریا شفیعی» یکی از نسل زدی‌های متولد ۱۳۸۲ و از جمله شاغلان حوزه اقتصاد گیگ می‌گوید: ما می‌خواهیم کنترل بیشتری روی زندگی خودمان داشته باشیم. کارمندی با ساعت‌های مشخص و محیط ثابت، چندان با روحیات ما سازگار نیست. ما دنبال انعطاف‌پذیری و استقلال هستیم. می‌خواهیم هر وقت و هر جا دلمان خواست کار کنیم و پروژه‌هایی را انتخاب کنیم که واقعاً به آنها علاقه داریم.
باگ‌های (اشکالات) اقتصاد گیگ
به طور کلی اقتصاد گیگ مزایای زیادی برای هر دو طرف، یعنی کارفرمایان و فریلنسرها دارد. کارفرمایان می‌توانند با استخدام فریلنسرها در هزینه‌های خود صرفه‌جویی کنند و به تخصص‌های متنوع دسترسی داشته باشند. فریلنسرها نیز از انعطاف‌پذیری بیشتر در زمان و مکان کار، استقلال در انتخاب پروژه‌ها و امکان کسب درآمد بیشتر برخوردار می‌شوند. با این حال، اقتصاد گیگ چالش‌های زیادی برای شاغلان آن به همراه دارد.
نسل جدید و «اقتصاد گیگ»؛ کسب‌وکارهای جذاب اما روی آب
اقتصاد گیگ، با وعده و چشم‌انداز آزادی و انعطاف، به سرعت در حال بلعیدن قواعد سنتی بازار کار است. پشت این وعده‌های درخشان، واقعیتی تلخ اما پنهان شده؛ ناامنی شغلی، درآمدهای ناپایدار، فقدان مزایای معمول کارمندی و از همه مهم‌تر آینده‌ای مبهم.
فریلنسرها و کارکنان گیگ، معمولا از مزایای مشاغل سنتی مانند بیمه و بازنشستگی محرومند. همچنین، نوسان در میزان تقاضا و رقابت شدید، می‌تواند منجر به بی‌ثباتی درآمدی شود. علاوه بر این، نبود قوانین و مقررات حمایتی کافی، می‌تواند حقوق و مزایای کارکنان گیگ را تهدید کند.
مشاغل گیگ در ایران به دلیل نبود چارچوب‌های قانونی و حمایتی مناسب، در دسته مشاغل رسمی قرار نمی‌گیرند. ساختار سنتی قوانین بازار کار ایران بر پایه قراردادهای دائمی، ساعات کاری ثابت و مزایایی مانند بیمه، بازنشستگی و مرخصی استوار است، در حالی که اقتصاد گیگ بر اساس کارهای پروژه‌ای، موقت و انعطاف‌پذیری زمانی و مکانی تعریف می‌شود. این تفاوت ماهوی باعث شده است که قوانین فعلی کار نتوانند پوشش مناسبی برای فریلنسرها و کارکنان گیگ فراهم کند.
علاوه بر این، نهادهای دولتی و قانون‌گذاران هنوز به طور کامل با این پدیده نوظهور هماهنگ نشده‌اند و قوانین موجود بیشتر متناسب با مشاغل سنتی و تمام‌وقت طراحی شده‌اند.
در برخی کشورها، همکاری بین نسل‌ها و ایجاد محیط‌های کاری انعطاف‌پذیر، به جذب نسل زد به بازار کار رسمی منجر شده است. تجربیات موجود در سطح بین‌المللی نشان می‌دهد که با برنامه‌ریزی دقیق و حمایت‌های هدفمند، می‌توان از اقتصاد گیگ به عنوان موتور محرکه رشد اقتصادی و اشتغال استفاده کرد
نبود حمایت‌های اجتماعی مانند بیمه بیکاری، سلامت و بازنشستگی برای کارکنان گیگ، ناامنی شغلی و درآمدی را افزایش داده است. به همین خاطر و از نگاه برخی ناظران، رسمیت بخشیدن به این مشاغل، بازنگری در قوانین کار، ایجاد چارچوب‌های حمایتی جدید و هماهنگی بین نهادهای مرتبط برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های اقتصاد گیگ و تامین امنیت شغلی این گروه از کارکنان ضروری است.
ضروریات حیات شغلی نسل جدید
پاسخ نهایی به این پرسش که آیا اقتصاد گیگ پاسخگوی نیاز و زندگی جوانان است یا نه، به این موضوع بستگی دارد که دولت و جامعه چقدر می‌توانند این مدل کاری را به رسمیت بشناسند و از آن حمایت کنند.
حاج اسماعیلی در این زمینه به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: اگر با واقع‌بینی به این دست مسائل نگاه نشود و بسترهای لازم برای فعالیت نسل جدید فراهم نگردد، می‌تواند به چالشی بزرگ تبدیل شود. نادیده گرفتن خواسته‌ها و تمایلات این نسل، چون آتشی زیر خاکستر، می‌تواند ناگهان شعله‌ور شود و جامعه را غافلگیر کند.
به گفته این کارشناس، ضروری است که با درک عمیق از ویژگی‌ها و تمایلات نسل زد، بسترهای لازم برای فعالیت آنها در حوزه کسب‌وکارهای غیررسمی فراهم شود. تجربه کشورهای توسعه‌یافته نشان می‌دهد که پذیرش و مدیریت صحیح این پدیده، می‌تواند به رشد و شکوفایی اقتصادی و اجتماعی منجر شود.
بررسی تجربه کشورهای توسعه یافته در این ارتباط، الگوهایی عملی را پیش روی ما قرار می‌دهد. کشورهایی مانند آمریکا، انگلیس و آلمان با ایجاد قوانین حمایتی، بیمه‌های اجتماعی ویژه و تسهیلات مالی برای فریلنسرها، سعی کرده‌اند ناامنی شغلی را کاهش دهند.
حمایت از توسعه پلتفرم‌های دیجیتال هم باید مورد توجه مسئولان کشور قرار گیرد؛ چرا که فناوری‌های نوین و پلتفرم‌های دیجیتال، نقش بی‌بدیلی در ایجاد فرصت‌های شغلی برای جوانان نسل زد ایفا می‌کنند. در شرایطی که عمده مشاغل در کشور ما سنتی هستند و پاسخگوی نیازها و تمایلات این نسل نیستند، فضای مجازی و مشاغل مبتنی بر پلتفرم‌های اینترنتی و دیجیتال، تنها بستری است که می‌تواند این نیازها را برآورده سازد. توجه به این مهم برای پاسخ به نیازهای نسل جدید ضروری است.
فضای مجازی و پلتفرم‌های دیجیتال، بستری بسیار مهم و حیاتی برای پاسخگویی به نیازهای شغلی نسل زد است. باید با برنامه‌ریزی و همکاری مناسب، از این فرصت طلایی، به نحو احسن بهره‌مند شویم.
آیا می‌توان فعالان اقتصاد گیگ را به بازار رسمی کار آورد؟
این کارشناس می‌افزاید: ایجاد کسب و کارهای نوپا و استارتاپ، همچنین نیازمند حمایت و تسهیلات ویژه است. در این راستا، اقداماتی توسط مجلس و دولت صورت گرفته است که از جمله آنها می‌توان به مقررات‌زدایی و ایجاد پنجره ملی صدور مجوزها اشاره کرد. با این حال، بسیاری از تسهیلات ارائه شده، بیشتر برای مشاغل سنتی طراحی شده‌اند و نیاز است که تسهیلات جدیدی برای مشاغل نوپا و استارتاپ‌های مبتنی بر فناوری‌های نوین، توسط سازمان‌ها و نهادهای مربوطه، به ویژه وزارت امور اقتصادی و دارایی، در نظر گرفته شود.
در برخی کشورها، همکاری بین نسل‌ها و ایجاد محیط‌های کاری انعطاف‌پذیر، به جذب نسل زد به بازار کار رسمی منجر شده است. این تجربه‌ها نشان می‌دهد که با برنامه‌ریزی دقیق و حمایت‌های هدفمند، می‌توان از اقتصاد گیگ به عنوان موتور محرکه رشد اقتصادی و اشتغال استفاده کرد.
بر این مبنا، ضروری است که یک سیاست جامع و هماهنگ در سطح کلان کشور برای این موضوع اندیشیده شود و تمامی نهادهای مرتبط، با همکاری و هم‌افزایی، در اجرای آن مشارکت کنند. این سیاست، باید مبتنی بر شناخت دقیق از ویژگی‌ها و نیازهای نسل زد و همچنین توجه به تحولات و روندهای بازار کار باشد.
جمع‌بندی
اقتصاد گیگ برای نسل زد، به عنوان یک راه‌حل جذاب و نوظهور در مواجهه با چالش‌های بازار کار سنتی، هم فرصت‌ها و هم تهدیدهایی به همراه دارد. این مدل اقتصادی با ارائه انعطاف‌پذیری، استقلال و دسترسی به فرصت‌های شغلی متنوع، پاسخگوی نیازهای نسل دیجیتال‌محور است.
نسل زد، با تکیه بر مهارت‌های دیجیتال و روحیه کارآفرینی، به دنبال کنترل بیشتر بر زندگی و کار خود است و اقتصاد گیگ این امکان را برای آنها فراهم می‌کند. از سوی دیگر، ناامنی شغلی، درآمدهای ناپایدار و فقدان حمایت‌های اجتماعی مانند بیمه و بازنشستگی، چالش‌های جدی پیش روی این نسل قرار می‌دهد.
برای بهره‌برداری از پتانسیل‌های اقتصاد گیگ و کاهش ریسک‌های آن، نیاز به سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه و حمایت‌های دولتی است. ایجاد بسترهای قانونی، تسهیلات مالی و آموزشی و همکاری بین نسل‌ها می‌تواند به ایجاد تعادل بین آزادی و امنیت شغلی کمک کند. در نهایت، پذیرش و مدیریت صحیح اقتصاد گیگ نه تنها می‌تواند به رشد اقتصادی و اجتماعی کشور بیانجامد، بلکه می‌تواند آینده‌ای روشن‌تر برای نسل زد و نسل‌های بعدی رقم بزند.
گزارش از محمدرضا خدایار
