به گزارش سراج24؛ مهرداد حیدری، مدیرعامل و هم‌بنیان‌گذار اندیشکده حکمرانی شاخص درباره حباب‌های سیاست‌گذاری در حوزه فیلترینگ اظهار کرد: وقتی بحث از فیلترینگ می‌کنیم، مشخص است که در تمامی کشورها، مناطق جهان و فرهنگ‌ها اصل فیلترینگ پذیرفته شده است. درباره خود فیلترینگ به‌عنوان یک سیاست کلی، اختلاف نظری وجود ندارد؛ بلکه بحث بیشتر پیرامون مصادیق فیلترینگ است. کشورها مصادیق فیلترینگ را متفاوت تعیین می‌کنند. جالب است بدانید که حتی در جامعه جهانی، برخی موضوعات مانند محتوای مستهجن، کودک‌آزاری، مواد مخدر یا تروریسم، اجماع وجود دارد که باید فیلتر شوند.
وی افزود: اما اگر به صورت کلی بخواهیم اصل فیلترینگ را بررسی کنیم، می‌توان گفت این سیاست پذیرفته و مورد قبول همه کشورهاست، هرچند میزان مصادیق آن در کشورها متفاوت است. برخی کشورها فهرست مصادیق بیشتری دارند و برخی کمتر.
حیدری ادامه داد: نکته مهم این است که آیا پرداختن به فیلترینگ به‌عنوان یک دستور کار سیاست‌گذاری، موضوع درستی است یا خیر؟ من معتقدم که باید به مسئله‌ای فراتر از فیلترینگ بپردازیم. این موضوعی است که اگر آن را مورد توجه قرار دهیم، ضرورت پرداختن به فیلترینگ تا حد زیادی منتفی می‌شود. این مسئله، سرگرمی و اوقات فراغت است.
مدیرعامل اندیشکده حکمرانی شاخص درباره اهمیت سرگرمی و اوقات فراغت
در کشور گفت: ما تاکنون نتوانسته‌ایم راه‌حل درستی برای موضوع سرگرمی و اوقات فراغت ارائه دهیم. این در حالی است که در مبانی دینی ما، توجه ویژه‌ای به سرگرمی شده است. به عنوان مثال، حضرت رسول (ص) می‌فرمایند زمان خود را به چهار بخش تقسیم کنید: زمانی برای مناجات با خدا، زمانی برای محاسبه نفس،
زمانی برای تفکر در خلقت، زمانی برای لذت‌های نفسانی حلال.
حیدری ادامه داد: همان‌طور که گفتم در روایت‌ها آمده است که اگر می‌خواهید در بخش‌های دیگر زندگی موفق باشید، باید به سرگرمی، استراحت و راحتی نفس توجه کنید. راحتی نفس از اولویت‌هاست. به عبارت دیگر، اگر می‌خواهید رابطه شما با خدا یا امرار معاشتان بهبود یابد، باید حال خودتان خوب باشد و به سرگرمی‌های سالم بپردازید.
وی افزود: اما در عمل، کشور ما در تعریف و سیاست‌گذاری برای سرگرمی بسیار ضعیف عمل کرده است. این ضعف نه‌تنها به حوزه سیاست‌گذاری بلکه به دانشگاه‌ها و صنعت ما نیز بازمی‌گردد. به عنوان مثال، صنعت بازی‌های رایانه‌ای که گردش مالی حدود ۱۹ هزار میلیارد تومان دارد، هنوز به یک بازار جذاب و پرمخاطب تبدیل نشده و اقدامات جدی برای آن صورت نگرفته است.
تأثیر فناوری بر اوقات فراغت
مدیرعامل اندیشکده حکمرانی شاخص تاکید کرد: امروزه با تحولات تمدنی، وضعیت سرگرمی و اوقات فراغت ما پیچیده‌تر از قبل شده است. مثلاً فردی که ۳۰ سال پیش می‌خواست از تهران به مشهد سفر کند، ۱۲ ساعت در اتوبوس یا قطار بود و تنها امکان خوابیدن یا مطالعه کتاب را داشت. اما امروز، در فاصله کوتاهی مانند مسیر میدان ولیعصر تا چهارراه ولیعصر، می‌توانیم بیش از ۵۰ کلیپ در فضای مجازی تماشا کنیم.
وی افزود: به عبارت دیگر، فضای مجازی پتانسیل استفاده از اوقات فراغت را چندین برابر کرده است. اگر بتوانیم به درستی از این ظرفیت‌ها استفاده کنیم، رابطه‌مان با خدا، امرار معاش و حتی حال روحی‌مان بهبود خواهد یافت. اما متأسفانه، در این زمینه، اقدامات مؤثری انجام نداده‌ایم.
وی افزود: ما در کشور برای مسئله اوقات فراغت و پتانسیل بالایی که داریم، می‌توانیم از این ظرفیت آن برای بهبود شرایط مردم استفاده کنیم. مردم ناگزیرند که از اوقات فراغت خود استفاده کنند و این ارتباط مستقیمی با حال خوبشان دارد تا بتوانند سایر امور زندگی خود را پیش ببرند. این موضوع، طبق مبانی دینی نیز اهمیت دارد. اما در فضای مجازی ما محدودیت‌هایی ایجاد کرده‌ایم که حداقلی‌ترین اقدام لازم برای جلوگیری از انحراف در سرگرمی‌ها بوده است.
حیدری ادامه داد: در مورد اینکه آیا فیلترینگ ضرورت دارد یا خیر، پاسخ مثبت است. ضرورت فیلترینگ مورد وفاق همگان است و حتی مصادیق عمومی برای آن وجود دارد. اما آیا باید فیلترینگ را به‌عنوان یک دستور کار اصلی در نظر بگیریم؟ به نظر من پاسخ منفی است، زیرا مسئله اصلی که سرگرمی و اوقات فراغت است، فراموش شده. اگر این مسئله حل شود، بسیاری از مشکلات دیگر نیز رفع خواهند شد.
مدیرعامل و هم‌بنیان‌گذار اندیشکده حکمرانی شاخص تاکید کرد: به نظر می‌رسد فیلترینگ به مشکلاتی مثل مصرف برق یا ناکارآمدی اقتصادی ایران ارتباطی ندارد، بلکه ما نتوانسته‌ایم مسئله سرگرمی مردم را به درستی حل کنیم. در نتیجه، حال مردم خوب نشده و محدودیت‌های موجود در فضای مجازی هم مزید بر علت شده‌اند. این محدودیت‌ها که برای جلوگیری از انحراف در سرگرمی‌ها لازم بوده‌اند، به‌جای بهبود شرایط، حال مردم را بهتر نکرده‌اند.
کاهش مصرف محتوای خارجی به حدود ۳۰ درصد رسید
حیدری در ادامه با بیان اینکه اگر بخواهیم به اعمال فیلترینگ به‌صورت درست بپردازیم، باید ببینیم آیا سیاست‌گذاری در این حوزه به‌درستی انجام شده است یا نه، گفت: به نظر من، سوال باید به دو بخش تقسیم شود، اول اینکه آیا سیاست‌گذاری در زمینه فیلترینگ موفق بوده است؟ و دوم اینکه آیا سیاست‌گذاری و حکمرانی کلی در فضای مجازی موفقیت‌آمیز بوده است؟
وی افزود: برای سوال اول، موفقیت در سیاست‌گذاری فیلترینگ را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد: اول اینکه آیا خروجی کار درست بوده است؟ آیا اقداماتی که انجام دادیم، بلافاصله نتایج مثبتی به دنبال داشته‌اند؟ مثلاً اگر هدف ما بهبود حال مردم و تأمین اوقات فراغت آنان است، آیا توانسته‌ایم زیرساخت‌های لازم، مثل پارک‌ها و امکانات تفریحی، را فراهم کنیم؟ خروجی سیاست‌گذاری فیلترینگ ما چیست؟
مدیرعامل اندیشکده حکمرانی شاخص ادامه داد: موفقیت سیاست‌گذاری فیلترینگ را می‌توان از زوایای مختلف بررسی کرد. یکی از خروجی‌های اصلی این سیاست‌گذاری، کاهش مصرف محتوای خارجی بوده است. هدف ما جلوگیری از مصرف محتوای انحرافی و غیرارزشی بود، و باید اذعان کرد که توانستیم تا حد زیادی به این هدف دست پیدا کنیم، حتی با وجود فیلترینگ ناپیوسته و ناقصی که اعمال کردیم. این کاهش مصرف محتوای خارجی به حدود ۳۰ درصد رسیده است. البته توجه داشته باشید که تعداد کاربران شبکه‌های اجتماعی کم نشده است؛ به عبارت دیگر، افراد همچنان از اینستاگرام یا سایر شبکه‌ها استفاده می‌کنند، اما مصرف محتوای خارجی کاهش پیدا کرده است. این امر به دلیل کیفیت اینترنت و برخی اقدامات دیگر ممکن شده است
.
کسب‌وکارهای فضای مجازی در اکوسیستم داخلی جایگاه خود را پیدا کردند
وی در ادامه با بیان اینکه برای فیلترینگ دو هدف کلی تعریف شده است، گفت: اولین هدف مقابله با دشمنان خارجی است؛ ما تحت فشارهای بی‌نظیری از سوی دشمنان قرار داریم. این دشمنان از طریق پلتفرم‌های خارجی با ادبیاتی چندذی‌نفع‌گرایانه به ما حمله می‌کنند و مرزها، جوانان و فرهنگ ما را هدف قرار داده‌اند. فیلترینگ به‌عنوان حداقل‌ترین اقدام ممکن در برابر این هجمه‌ها در نظر گرفته شد. در این راستا، تا حدودی موفق عمل کردیم. هرچند این موفقیت در سطحی حداقلی و انفعالی بوده، اما توانستیم در برابر فضای کینه‌توزی که از سوی صاحبان اصلی پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام و دیگر شبکه‌ها ایجاد شده بود، مقاومت کنیم.
حیدری افزود: رشد اکوسیستم داخلی هدف دوم است؛ ایجاد شرایط برای رشد اکوسیستم اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی داخلی بود. به عبارت دیگر، سیاست‌گذاری فیلترینگ به‌عنوان ابزاری برای حمایت از صنایع داخلی و ایجاد بستری مناسب برای شکوفایی اقتصادی در نظر گرفته شد. در این زمینه نیز شاهد موفقیت‌هایی بوده‌ایم. اکنون پیام‌رسان‌های داخلی داریم که به‌طور روزانه حدود ۳۰ میلیون کاربر فعال را پشتیبانی می‌کنند. کسب‌وکارهای فضای مجازی در اکوسیستم داخلی جایگاه خود را پیدا کرده‌اند.
حیدری تاکید کرد: مشکلات اعتماد به پلتفرم‌های خارجی: یکی از دلایل اهمیت رشد اکوسیستم داخلی این است که هیچ‌یک از پلتفرم‌های خارجی نظیر واتساپ یا تلگرام نمی‌توانند به‌عنوان بستری مطمئن برای تعاملات بانکی یا تجاری مورد استفاده قرار گیرند. مردم، بانک‌ها و حتی خود این پلتفرم‌ها نیز به دلیل احتمال فیلترینگ مجدد اعتماد چندانی به این ابزارها ندارند. به همین دلیل، ایجاد بسترهای داخلی ضروری بود و این سیاست تا حد زیادی توانست فضای اقتصادی و اجتماعی داخلی را شکوفا کند.
مدیرعامل اندیشکده حکمرانی شاخص درباره فساد و تعارض منافع تاکید کرد: ما نتوانستیم فساد موجود در فیلترینگ و تعارض منافعی که بین اپراتورها و سایر ذی‌نفعان وجود دارد، به‌درستی مدیریت کنیم. به دلیل این تعارضات، داده‌های مردم به‌جای ماندن در دست اپراتورهای داخلی، به فیلترشکن‌ها و فروشندگان آن‌ها منتقل شده است. ما اطلاعی نداریم که چه میزان از این داده‌ها در دست داخلی‌ها و چه میزان در دست خارجی‌ها قرار دارد. این امر باعث شده است که چرخه سیاست‌گذاری ما دچار نقص شود و نتوانیم مصرف محتوا را بر اساس داده‌های واقعی رصد کنیم.
حیدری درباره نبود سرگرمی‌های بومی تصریح کرد: یکی دیگر از مشکلات این است که ما نتوانستیم سرگرمی‌های بومی و جذاب ایجاد کنیم. با وجود فیلترینگ، مردم به استفاده از فیلترشکن‌ها روی آورده‌اند، و این ابزارها اکنون به‌راحتی در دسترس همه قرار دارند.
تنظیم سیاست‌گذاری فیلترینگ و تحلیل عملکرد آن
وی افزود: فیلترشکن‌ها تقریباً اثرات مخرب بعدی دارند که به‌صورت آزادانه هرجایی که دلشان بخواهد، افراد را سوق می‌دهند. اما این اثر شاید چندان پررنگ نباشد. اثر پررنگ‌تر در حکومت‌داری ما این است که کشور در سیاست‌گذاری فضای مجازی به ورطه‌ای افتاده که انگار هر سیاست‌گذاری‌ای که در فضای مجازی انجام می‌شود، مردم می‌توانند به آن سیاست‌گذاری وقعی ننهند. به عبارتی، مردم انگار آموزش دیده‌اند که از سیاست‌گذاری‌های حکومت در فضای مجازی تبعیت نکنند و این عدم رعایت سیاست‌گذاری‌ها، هم برای حکومت بد است، هم برای مردم و هم برای اکوسیستم و نظام که به‌هرحال باید ارزش‌هایش را حفظ کند. به‌نظر می‌رسد که اثر فیلترینگ، فیلترشکن‌فروشی و به‌نوعی استفاده از وی‌پی‌ان، نوعی شکست همگانی از لحاظ اجتماعی و فرهنگی محسوب می‌شود.
حیدری تاکید کرد: بازگشایی شبکه‌های اجتماعی نکته بسیار مهم در مورد باز کردن یک‌باره شبکه‌های اجتماعی این است که ما افرادی را که در اکوسیستم پلتفرم‌های غربی حضور داشتند و تازه با فضای مجازی آشنا شده بودند، به ویترین‌های خودشان خیلی ساده و روان آمدند و در اینستاگرام به‌صورت کسب‌وکار ایجاد کردند و تبلیغات گرفتند، ناگهان آنجا را بستیم.
وی ادامه داد: بسیاری از این کسب‌وکارها، اگر نگوییم همه، به پلتفرم‌های داخلی و اکوسیستم داخلی خودمان منتقل شدند و در آنجا دوباره فعالیت کردند. حالا اگر بخواهیم شبکه‌های اجتماعی خارجی را یک‌باره باز کنیم، مردم را به‌نوعی به سمت پلتفرم‌های خارجی سوق می‌دهیم. این حرکت و جابجایی که سیاست‌گذاری ما در فضای مجازی به مردم تحمیل کرده است، جامعه را مشوش کرده و باعث شده کسب‌وکارها دچار عدم قطعیت شوند و ندانند کجا باید سیاست‌گذاری کنند و بیزینس‌پلن بریزند. این موضوع به‌نوعی هزینه‌های کسب‌وکارهای ما را به‌شدت افزایش داده است.
مدیرعامل اندیشکده حکمرانی شاخص تاکید کرد: لزوم مدیریت فیلترینگ با توجه به هزینه‌های اجتماعی بسیار بالایی که فیلترینگ بر جامعه تحمیل کرده، اکنون باید مدیریت‌شده فیلترینگ را برداریم و بتوانیم این بازگشایی را به‌صورت تدریجی و با یک فرآیند مشخص انجام دهیم. اصل فیلترینگ پذیرفته شده است و مصادیق بسیار مشخصی دارد که متناسب با ارزش‌های هر جامعه‌ای قابل قبول است. اما برای بازگشایی نیز باید بازسازی‌ای اتفاق بیفتد که مدیریت‌شده و تدریجی باشد.
وی افزود: اقتصاد فضای مجازی شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی کارکردهای متعددی دارند، از جمله گذران زمان، سرگرمی، اوقات فراغت و امرار معاش. در پلتفرم‌های خارجی مانند اینستاگرام، اقتصاد فضای مجازی بیشتر بر پایه تبلیغات و معرفی محصولات استوار است. اما در فضای مجازی داخلی، اکوسیستم اقتصادی و بانکی بسیار محتاط است و هرجایی که بحث پول مطرح می‌شود، محتاط‌تر عمل می‌کند. ما توانسته‌ایم پلتفرم‌های تبلیغاتی بومی خوبی مانند باسلام ایجاد کنیم که کارکردهای تخصصی‌تر و حتی برتر از اینستاگرام داشته باشد.
حیدری تصریح کرد: بااین‌حال، در زمینه اقتصاد فیلترینگ مشکلاتی وجود دارد. فیلترینگ به معنای کاهش مصرف محتوای خارجی طراحی شده بود، اما به دلیل ضعف در سیاست‌گذاری اقتصادی، خود این فیلترینگ عاملی شده که به مصرف بیشتر محتوای خارجی کمک کند. همچنین، قیمت محتوای بومی پایین‌تر از محتوای خارجی تعیین شده و این امر مصرف محتوای خارجی را ترغیب کرده است. اپراتورها نیز به‌دلیل هزینه‌های کمتر، ترجیح می‌دهند که ترافیک خارجی را ارائه دهند.
وی افزود: لزوم حمایت از تولید محتوای بومی برای حل این مشکلات، مجموعه‌هایی مانند ستاد اجرایی فرمان امام و بنیاد مستضعفین باید به تولید محتوای فاخر و مناسب در فضای مجازی بپردازند و اقتصاد محتوای داخلی را تقویت کنند. این موضوع می‌تواند هم سرگرمی بومی ایجاد کند و هم اقتصاد محتوای کشور را شکوفا سازد.
مدیرعامل اندیشکده حکمرانی شاخص سیاست‌گذاری اظهار کرد: غیرخلاقانه در فضای مجازی ما در سیاست‌گذاری فضای مجازی از غیرخلاقانه‌ترین ابزارها برای خلاقانه‌ترین عرصه‌ها استفاده کرده‌ایم. به‌عنوان مثال، ابزار فیلترینگ را بیش از حد و به‌صورت تکراری به کار گرفته‌ایم، تا حدی که این ابزار کارکرد خود را از دست داده و بسیاری از مردم روش‌های دور زدن آن را یاد گرفته‌اند. علاوه بر این، ساختارهای سیاستی کشور ما متناسب با تحولات تمدنی عصر فضای مجازی تغییر نکرده‌اند و ما نیازمند یک اصلاح ساختاری هستیم. به‌جای سیاست‌گذاری پدافندی و تدافعی، باید سیاست‌های آفندی و خلاقانه در پیش گرفته شود.
حیدری خاطرنشان کرد: لزوم اصلاح ساختاری ساختارهای سیاستی باید به‌گونه‌ای تغییر کنند که فضای مجازی را به‌عنوان یک عرصه چندبازیگری در نظر بگیرند. یکی از راهکارها می‌تواند سرمایه‌گذاری در پلتفرم‌های خارجی مانند وی‌چت یا تیک‌تاک باشد تا بتوان در سیاست‌گذاری آن‌ها تأثیرگذار بود. همچنین، مرکز ملی فضای مجازی باید به‌عنوان قرارگاه عملیات فضای مجازی کشور عمل کند و هماهنگی لازم را بین دستگاه‌های مختلف ایجاد کند.
