به گزارش سراج24؛ آیین رونمایی از اولین سامانه حدیث‌محور مبتنی بر هوش مصنوعی و دانش ماشینی (ثقات)، امروز شنبه یکم دی ۱۴۰۳ همزمان با میلاد حضرت صدیقه طاهره (س) با حضور و سخنرانی آیت‌الله اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه کشور در سالن جلسات بعثه مقام معظم رهبری در قم برگزار شد.
مد یر حوزه‌های علمیه کشور در ابتدای سخنان خود در این مراسم با تبریک ایام ولادت حضرت زهرا (س) و امام خمینی (ره)، به این نکته اشاره کرد که مقام والای زن در اسلام در آینه وجود مبارک فاطمه زهرا (س) تجلی پیدا کرد.
وی ادامه داد: هر کس که بخواهد مقام زن را در همه ابعاد معرفتی و فکری و فرهنگی و اجتماعی و سیاسی آن از منظر اسلام مجسم ببیند می‌تواند به چهره نورانی و تاریخ درخشان فاطمه زهرا (س) و همینطور مادر و دختر گرانقدر ایشان حضرات خدیجه (س) و زینب کبری (س) بنگرد.
مدیر حوزه‌های علمیه با تاکید بر اینکه دین اسلام از یک منطق بسیار برجسته در باب انسان و زن به عنوان یک بخش بزرگ از انسانیت برخوردار است، افزود: بانوان گرامی و بزرگوار ما خود باید پیشگام تبیین و عرضه این منطق و گفتمان مترقی و جامع باشند.
آیت‌الله اعرافی، وجود حضرت زهرا (س) را که در عمری کوتاه به عظمتِ تاریخ نقش‌آفرین بود شاهدی از این منطق و گفتمان مترقی توصیف کرد و گفت: ایشان کسی است که افزون بر مادری طبیعی برای اولیای الهی، مادر معرفت و فکر ائمه هدی و اندیشه دینی بود.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور با اشاره به اینکه شهدای یک سال اخیر جبهه مقاومت سندهای افتخار اسلام و سندهای خذلان و نکبت برای دشمنان بشریت‌اند، گفت: حضرت زهرا (س) در یک نقطه عطف و بی‌نظیر تاریخی، بن‌بست‌شکن و پیشگام و راهبر یک اندیشه بزرگ الهی و اجتماعی برای بشریت بوده است.
وی در ادامه با قدردانی از موسسه‌های معارف، علم و تمدن و موسسه نجم که در راه‌اندازی سامانه حدیثی ثقات دست‌اندکار بوده‌اند، گفت: در تاریخ اسلام همواره دو پرسش وجود داشته که بر اساس نوع پاسخ به آن مکاتب گوناگون پدید آمده است.
آیت‌الله اعرافی با اشاره به دو رویکرد عقل‌گرایی و نص‌گرایی، گفت: با بررسی تاریخ اسلام و غیراسلام می‌بینیم گرایش‌هایی به سمت عقل‌گرایی و کاهش سهم نصوص دینی وجود داشته که در نهایت به سمت افراط رفته و نتیجه آن فراموشی منابع و متون و نصوصی بویژه در اسلام است که منبع مهمی برای هدایت و راهبری فکر بشریت هستند.
وی افزود: از آن سو نیز گاهی شاهد نص‌گرایی‌های سطحی افراطی و غیرصحیح بوده‌ایم. در میانه‌ی این دو گرایش عقل‌گرایی ناروا و نص‌گرایی سطحی، منطق معیار حوزه‌های علمیه و متفکران اصیل و بزرگ ما عقل‌گرایی همراه با نص‌گرایی و نص‌گرایی در پرتو عقل بوده است.
مدیر حوزه‌های علمیه با تاکید بر اینکه نظریه سوم یعنی امتزاج عقلانیت و وحیانیت برآمده از استدلالات قاطع و روشن است، گفت: منطق ما بر اساس استدلالات پایه، عقلانیت وحیانی و وحی عقلانی است.
آیت‌الله اعرافی با بیان اینکه در ارتباط با قرآن و حدیث نیز همانند عقل و حدیث سه نظریه کلان وجود دارد، گفت: نظریه اول قرآن‌مداری افراطی است که دستمایه‌ای برای حذف و یا مغفول‌انگاری سنت و حدیث رسول خدا و ائمه(ص) است. این نظریه هم در صدر اسلام و هم در قرون مختلف وجود داشته است و در دوره‌های اخیر نیز برخی از نحله‌های روشنفکری به سمت قرآن‌گراییِ مطلق و نادیده گرفتن حدیث رفته‌اند.
وی افزود: در نقطه مقابل نیز جریانات حدیث‌گرایی بودند که گاهی تا آن حد پیش رفتند که در برخی از آن جریان‌ها اصولا قرآن کنار گذاشته می‌شود و حجیت ظواهر کتاب مقبولیت ندارد و حتی اطلاق عمومی در برخی از انذار اصولی برای قرآن قائل نمی‌شدند. طیف‌هایی از نظریات هم در شعاع و منظومه این نظریه حدیث‌گرایی افراطی دیده می‌شد.
مدیر حوزه‌های علمیه گفت: از سوی دیگر گاهی در جمود بر الفاظ افراط می‌شد و نوعی نظریات انجمادی و تفسیرهای متحجرانه از حدیث و سنت ارائه می‌گردید و سهم عقل و خردورزی در کاوش معانی حدیث و همینطور سهم علم اصول به مثابه یک روش استوار کم شمرده می‌شد.
آیت‌الله اعرافی با بیان اینکه این نوع حدیث‌گرایی نیز ما را به سمت نوعی قشری‌گرایی و تحجر سوق می‌دهد، گفت: اما نظریه سوم در میانیه این دو نظریه بوده و قائل به حدیث‌گرایی با منطق عقلانی و منطق قرآنی است.
مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به اینکه مباحث فوق در تاریخ اسلام در مورد حدیث وجود داشته است، افزود: آن نظریه‌ای که به طور نسبی و جدی می‌شود از آن دفاع کرد اعتماد به حدیث به مثابه یک بال بزرگ بر منابع و پژوهش اسلامی و نص استوار و منبع جوشان معارف الهی و اسلامی است که نباید به هیچ وجه این منبع را کم شمرد بلکه باید در چارچوب عقلانیت و اندیشه قرآنی هدایت شود و به پیش برود.
آیت‌الله اعرافی با اشاره به وجود برخی از کاستی‌های جدی در علوم حدیث، گفت: البته گام‌هایی برداشته‌شده است اما بیش از اینها نیاز است تا هم در شناخت نص و دلالت‌های حدیث و هم در شناخت سند و اموری که روی متن و سند حدیث تاثیرگذار است، از آنچه که در تاریخ خودمان بوده تا تحولاتی که در دنیای غرب رخ داده است، کار صورت بگیرد.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور خاطرنشان کرد: باید به این نکته توجه داشت که حدیث نیز مانند قرآن ظاهر و بطن و قواعد دارد و شناخت آن بسیار مهم است. به فرموده معصومین (ع) حدیث ما بطون قرآن است که صاحبان دانشِ باطنی قرآن آن را از بطن قرآن استخراج می‌کنند.
وی با اشاره به اینکه اقدامات انجام‌شده حدیثی در حوزه و نهادهای دیگر خوب است اما کافی نیست، گفت: در درختواره حوزه علمیه رشته‌ها و گرایش‌های حدیثی پیش‌بینی شده که برخی از آنها در حال اجرا است. همچنین در برخی از نهادها و دانشگاه‌ها اقداماتی در حوزه حدیث و رجال در قلمرو دانش، آموزش و پژوهش طراحی و اجرا شده است. افزون بر اینها نرم‌افزارهای حدیثی، تحقیقات، مجلات و موسساتی شکل گرفته است ولی همه اینها در کنار آنچه نیاز است کم است.
آیت‌الله اعرافی با تاکید بر اینکه جریان حدیث باید رشد پیدا کند، افزود: ما نیازمند توسعه و عمق‌بخشی به مباحث رجال، درایه، فقه‌الحدیث و موسوعه‌های نوین حدیثی و رشته‌ها و گرایش‌های حدیثی و ابزارهای پیشرفته در حوزه حدیث هستیم که البته مورد توجه است.
وی، حوزه اصفهان را از مهم‌ترین حوزه‌های حدیثی دانست و گفت: در تحولات حدیثی در حوزه اصفهان با محوریت شخصیت‌های بزرگ یک گام بزرگ برداشته شد افزون بر آنچه که در حوزه ری، قم و بغداد متقدم انجام شده است.
مدیر حوزه‌های علمیه خاطرنشان کرد: رویکرد همه نهادهای حوزه باید توجه روزافزون به حدیث و علوم حدیثی و توسعه مرزهای علم حدیث از راه تحقیقات بیشتر و مطالعات مقارن و تطبیقی، تولید متون جدید و انتشار مجلات و امثال آن باشد.
وی با تاکید بر اهمیت جا افتادن بیشتر اندیشه حدیثی در متن حوزه به شکل قوی‌تر گفت: البته علم فقه و اصول در شعاع احادیث وارده در احکام قرار دارد.
آیت‌الله اعرافی با اشاره به اینکه آنچه در سامانه ثقات انجام شده یک گام بزرگ در خدمت به حدیث و توسعه مرزهای علوم حدیث و شناخت دقیق‌تر صحت و اعتبار حدیث است، گفت: این مقوله با پیشرفت خود به فقها و متکلمین و حدیث‌پژوهان کمک خواهد کرد گام‌های بزرگتری در شناخت متن و سند و اعتبار آن بردارند. این گام نخست در این زمینه است.
آیت‌الله اعرافی با تاکید بر اینکه وقتی از کارآمدی، پیشتازی و پیشگامی، روزآمدی و تحول حوزه سخن به میان می‌آوریم زوایا و ابعاد گوناگون را باید مد نظر قرار داد، گفت: تحولات در ابزار، تحولات در روش‌ها و مناهج و تحولات در تولیدات محتوایی از جمله این اضلاع و زوایا است.
وی با تاکید بر اینکه پیشرفت‌های علوم اسلامی و تحولات اساسی به این سه ضلع برمی‌گردد، گفت: تحولات درون دانشی و محتوایی، تحولات روش‌شناختی و متودولوژیک و تحولات در ابزار و روش‌ها سه عنصر اصلی هستند و به این سه عنصر باید آن تحولی که در مقام ارائه و تبیین و پیاده‌سازی و کاربردی‌سازی علوم اسلامی لازم است رخ بدهد را نیز اضافه کرد.
آیت‌الله اعرافی با بیان اینکه مجموعه نهادهای حوزوی قم از مراکز پیشگام در تطورات ابزاری، روشی و محتوایی بوده‌اند، افزود: آنچه که تاکنون برای یکصدمین سال‌گشت حوزه متاخر و نوین قم آماده شده حدود ۱۵ جلد است که تطورات دانشی و عملکردی حوزه را به شکل نسبی و نه تام و کامل آماده کرده و این روند ادامه خواهد داشت و تطورات در اضلاع فوق باید استمرار یابد.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور با تاکید بر اینکه این اضلاع و شاخه‌ها در حوزه هوش مصنوعی به هم می‌پیوندند، گفت: تطوراتی که ما با کاربست و اهتمام به هوش مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته داریم صرفا تطورات ابزاری نیست بلکه چشم‌انداز مقابل ما تطورات ابزاری، منهجی و محتوایی است و به شکلی همه امور به هم امتزاج پیدا می‌کند.
آیت‌الله اعرافی با تاکید بر این نکته مهم که دانش و استنباطات ما تحت تاثیر این تطورِ بسیار مهم قرار خواهد گرفت، گفت: هم کاربست آن و هم تسریع و تدقیق و گشودن آفاق نو در همه ابعاد و اضلاع علوم اسلامی، اتفاق جدیدی است که در حال رخ دادن است.
نکاتی در باب هوش مصنوعی و حوزه
آیت‌الله اعرافی با بیان اینکه هوش مصنوعی به مثابه موضوع باید در حوزه علمیه مورد مداقه قرار بگیرد، گفت: نگاه‌های فلسفی، فقهی و اخلاقی و هم ابعاد دیگری که مربوط به اندیشه و نظامات تمدن اسلامی است سایه‌افکن بر هوش مصنوعی هستند. بر این اساس هوش مصنوعی یک موضوع است که باید از این منظرها آسیب‌شناسی شود و با همین منظرها نظام مهندسی و راهبری هوش مصنوعی در اندیشه اسلامی را استخراج کنیم.
هوش مصنوعی به مثابه ابزار که در کنار و همراه عالم در علوم اسلامی فعال می‌شود، هوش مصنوعی و یکایک علوم اسلامی، هوش مصنوعی و کاربرد آن در تبیین، ترویج و گفتمان‌سازی و هوش مصنوعی و پیاده‌سازی اندیشه دینی در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی، از جمله نکاتی بود که آیت‌الله اعرافی در مورد ارتباط هوش مصنوعی و حوزه علمیه به آنها اشاره کرد.
وی با اشاره به اینکه در محورهای هوش مصنوعی به مثابه موضوع و هوش مصنوعی به مثابه همراه اولین قدم‌ها در حال برداشته شدن است، گفت: از جمله آن آسیب‌شناسی‌ها و تولید اسناد است که حوزه علمیه در تولید سندی که در شورای عالی انقلاب فرهنگی کار شد همراهی داشت.
مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به اینکه موسسه علم و تمدن می‌خواهد در کنار همه نهادهای دیگر به این موضوعات بپردازد، به تشریح برخی از سیاست‌گذاری‌های لازم در حوزه هوش مصنوعی در حوزه علمیه پرداخت.
آیت‌الله اعرافی با تاکید بر جایگاه حوزه در مرز دانش هوش مصنوعی و علوم شناختی با همه زوایا و ابعاد گفته و ناگفته‌ی آن، بر لزوم آزادسازی همه داده‌های علمی در هر جایی از نهادهای حوزوی تاکید کرد و گفت: داده‌های علمی حوزه سرمایه تمامی جامعه علمی است و نباید هیچ حبس و حصری را در برنامه خود داشته باشد. بر این اساس تقاضای ما از نهادهای گوناگون این است که همه داده‌های علمی خود را آزاد کنند تا دستمایه کارهای بزرگی شود که در مجموعه‌های مختلف انجام می‌شود.
مدیر حوزه‌های علمیه با تاکید بر سیاستگذاری در حوزه، به لزوم مشارکت همگانی و شبکه‌سازی و عمق بخشیدن موسسات آموزشی پژوهشی و علمی حوزه به دانش خود در باب هوش مصنوعی اشاره کرد.
مدیر حوزه‌های علمیه به آسیب‌های هوش مصنوعی هم پرداخت و گفت: نظام آموزشی و پژوهش و نظام اخلاقی و تربیتی حوزه علمیه از جایگاه رفیعی برخوردار است که باید فوق‌العاده مهم شمرده شود و در معرض آسیب‌های هوش مصنوعی قرار نگیرد.
آیت‌الله اعرافی خاطرنشان کرد: نگاه بهره‌برداری حداکثری از هوش مصنوعی با توجه به جلوگیری از آسیب‌های احتمالی آن به نظامات آموزشی، پژوهشی، تربیتی، تبلیغی و نظام اجتهاد و تقلید از نکات مهمی است که باید مد نظر قرار داشته باشد.
مدیر حوزه‌های علمیه در پایان سخنان خود، موسسه ناصر جامع مجتهد (نجم) را یکی از نمادهای وحدت حوزه و دانشگاه توصیف کرد و گفت: کسانی که در این موسسه فعالیت می‌کنند، یا حوزوی‌اند، یا دانشگاهی‌اند و یا حوزوی دانشگاهی‌اند که متعهد و پایبند و در خدمت به گره زدن این دانش‌ها به کارهای بزرگ هستند.
