به گزارش سراج24؛ در سال‌های اخیر، رشد سریع شبکه‌های اجتماعی، شیوه‌ی مصرف اطلاعات و تعاملات دیجیتال را به‌طور چشمگیری تغییر داده است. این پلتفرم‌ها با نفوذ روزافزون خود، ابعاد مختلف زندگی روزمره، از جمله عادات مطالعه را تحت تأثیر قرار داده‌اند. در حالی که کتاب‌ها به‌طور سنتی منبع اصلی اطلاعات، سرگرمی و یادگیری بودند، به‌نظر می‌رسد ظهور شبکه‌های اجتماعی، تعامل افراد با ادبیات و عادات مطالعه را تغییر داده است. این گزارش بررسی می‌کند که چگونه شبکه‌های اجتماعی به کاهش مطالعه کتاب کمک می‌کنند، تأثیرات روانی و اجتماعی آن را تحلیل می‌کند و به پیامدهای بلندمدت آن بر سواد و توسعه‌ی شناختی می‌پردازد. البته ذکر این نکته ضروری است که شبکه‌های اجتماعی بر ترویج فرهنگ کتابخوانی به وسیله انتشار توضیحاتی پیرامون کتب مختلف و یا آگاه‌سازی مردم جامعه درباره ارزش مطالعه و تاثیرات آن بر زندگی و ... اثرگذار بوده‌اند اما طبعا اثرات منفی نیز به بار گذاشته‌اند که در این گزارش به این وجوه مخرب می‌پردازیم.
کاهش تمرکز و ایجاد فرهنگ رضایت فوری
یکی از اصلی‌ترین راه‌هایی که شبکه‌های اجتماعی بر عادات مطالعه تأثیر می‌گذارند، ترویج محتوای کوتاه و قابل‌مصرف سریع است. پلتفرم‌هایی مانند توییتر، تیک‌تاک و اینستاگرام تعاملات سریع را از طریق تصاویر، ویدئوهای کوتاه و پیام‌های مختصر ترویج می‌کنند. این گرایش به اختصار، فرهنگی از رضایت فوری ایجاد می‌کند که در آن کاربران انتظار بازخورد سریع و فوری دارند. تحقیقات نشان می‌دهند که استفاده مکرر از شبکه‌های اجتماعی با کاهش مدت زمان توجه و کاهش توانایی تمرکز بر محتوای طولانی مانند کتاب‌ها مرتبط است.
کتاب‌ها در مقابل، نیاز به تمرکز طولانی‌مدت و صبر دارند تا بتوان داستان‌ها یا استدلال‌های پیچیده را پردازش و درک کرد. این چالش برای تمرکز باعث می‌شود که کاربران شبکه‌های اجتماعی برای مطالعه کتاب‌ها که به تمرکز طولانی نیاز دارند، دچار مشکل شوند و این شاید دلیلی برای کاهش میزان مطالعه در نسل‌های جوان‌تر باشد.
کاهش زمان اوقات فراغت برای مطالعه
شبکه‌های اجتماعی بسیار جذاب هستند و برای نگه داشتن کاربران در پلتفرم‌ها طراحی شده‌اند. ویژگی‌هایی مانند اسکرول بی‌پایان و توصیه‌های مبتنی بر الگوریتم‌ها به افزایش زمان استفاده از صفحه نمایش کمک می‌کنند. در نتیجه، افراد ممکن است احساس کنند زمان آزاد کمتری دارند که می‌توانست به مطالعه اختصاص یابد. تحقیقات نشان می‌دهند که زمان صرف‌شده در شبکه‌های اجتماعی به‌طور مداوم در حال افزایش است و اغلب به هزینه‌ی فعالیت‌های فراغتی مانند مطالعه تمام می‌شود.
زمانی که کاربران مطالعه را با شبکه‌های اجتماعی جایگزین می‌کنند، از تحریک فکری که کتاب‌ها ارائه می‌دهند، بی‌بهره می‌مانند. مطالعه یک کتاب تجربه‌ای آرام‌تر و غوطه‌ورکننده‌تر است که تأمل و تفکر انتقادی را تشویق می‌کند – ویژگی‌هایی که به‌طور معمول با محتوای شبکه‌های اجتماعی که برای ارائه اطلاعات سریع و سطحی طراحی شده‌اند، پرورش نمی‌یابد.
تأثیر شناختی و عاطفی
شبکه‌های اجتماعی نه تنها بر میزان مطالعه تأثیر می‌گذارند، بلکه بر توسعه شناختی و عاطفی نیز اثر دارند. مطالعه کتاب شامل پردازش عمیق، تجسم و تفکر انتقادی است که مهارت‌های اساسی برای توسعه ذهنی هستند. در مقابل، شبکه‌های اجتماعی بیشتر به ترویج انجام چند کار همزمان می‌پردازند، زیرا کاربران اغلب بین انواع مختلف محتوا جابجا می‌شوند یا به‌طور همزمان در چند اپلیکیشن مشغول هستند. این رفتار می‌تواند توانایی تمرکز بر یک کار واحد را کاهش داده و ظرفیت مغز برای یادگیری عمیق، درک و حفظ حافظه را کاهش دهد.
علاوه بر این، شبکه‌های اجتماعی اغلب اطلاعات را به صورت قطعه‌قطعه ارائه می‌دهند که می‌تواند به بیش‌بار اطلاعاتی منجر شود و توانایی خواننده برای سنتز و تفسیر داده‌ها را کاهش دهد. مطالعه کتاب‌ها، در مقابل، این امکان را به افراد می‌دهد تا ایده‌ها را به عمق بیشتری کشف کنند و همدلی، دایره لغات و مهارت‌های استدلالی خود را تقویت کنند. در طول زمان، کمبود مطالعه می‌تواند این فواید شناختی را کاهش دهد و به نسلی منجر شود که مهارت‌های تفکر انتقادی و تفسیر پایین‌تری دارند.
تأثیر بر درک عمومی از مطالعه و ادبیات
شبکه‌های اجتماعی به شکل‌دهی دیدگاه‌ها و روندهای فرهنگی کمک می‌کنند. در این پلتفرم‌ها، محتوای «ترند» اغلب بر جذابیت بصری، سرگرمی فوری و طنز تأکید دارد که می‌تواند ارزش ذاتی مطالعه را تحت‌الشعاع قرار دهد. اگرچه برخی جوامع در پلتفرم‌هایی مانند تیک‌تاک و اینستاگرام، مانند "BookTok" یا "Bookstagram"، به ترویج کتاب‌ها می‌پردازند، اما نسبت به محبوبیت سایر انواع محتوای سرگرمی بسیار محدودتر هستند. این موضوع منجر به تغییر فرهنگی می‌شود که در آن مطالعه کمتر مورد توجه یا دید قرار می‌گیرد، به‌ویژه در بین جوانان.
علاوه بر این، وجود مطالب مطالعاتی بر روی پلتفرم‌های دیجیتال مانند خلاصه‌ها، برش‌ها یا حتی کتاب‌های صوتی به شکل‌گیری ذهنیتی به نام «مطالعه سریع» کمک کرده است. افراد ممکن است خواندن یک خلاصه یا بررسی کوتاه را برابر با مطالعه خود کتاب بدانند و در نتیجه ارزش درگیر شدن با آثار کامل ادبیات را تضعیف کنند.
پیامدهای اجتماعی و آموزشی
کاهش مطالعه کتاب به دلیل استفاده از شبکه‌های اجتماعی تأثیرات گسترده‌ای برای افراد و جامعه به‌همراه دارد. در زمینه آموزشی، دانش‌آموزانی که کمتر مطالعه می‌کنند، اغلب برای وظایفی که نیاز به تفکر انتقادی و درک عمیق دارند، کمتر آماده هستند. کاهش تسلط بر مطالعه می‌تواند بر عملکرد تحصیلی و فرصت‌های شغلی تأثیر بگذارد و ظرفیت یادگیری مادام‌العمر را کاهش دهد.
در سطح اجتماعی، مطالعه کتاب‌ها همدلی، درک اجتماعی و استدلال اخلاقی را پرورش می‌دهد، زیرا این امکان را به خوانندگان می‌دهد تا جهان را از دیدگاه‌های مختلف ببینند. بدون درگیر شدن در این نوع کاوش فکری، افراد ممکن است درک محدودی از مسائل اجتماعی پیچیده و تنوع فرهنگی داشته باشند. از آنجا که محتوای شبکه‌های اجتماعی اغلب توسط الگوریتم‌هایی که باورها و تعصبات موجود را تقویت می‌کنند ارائه می‌شود، ممکن است محیط‌هایی ایجاد شود که دیدگاه‌های مختلف و بحث‌های انتقادی که مطالعه کتاب‌ها فراهم می‌کند، کاهش یابد.
راه‌حل‌ها و پیشنهادات
ترویج سواد دیجیتال
مدارس و جوامع می‌توانند رویکرد متعادل‌تری برای مصرف دیجیتال تشویق کنند و به افراد کمک کنند تا بین ارزش سرگرمی و آموزشی شبکه‌های اجتماعی تفاوت قائل شوند. آموزش به دانش‌آموزان درباره‌ی زیست سالم در فضای مجازی می‌تواند به ایجاد عادات دیجیتالی سالم کمک کند که فضا را برای مطالعه باز نگه دارد.
تشویق چالش‌های مطالعاتی در شبکه‌های اجتماعی
اینفلوئنسرها، معلمان و تولیدکنندگان محتوا می‌توانند با همکاری یکدیگر چالش‌های مرتبط با کتابخوانی ایجاد کنند که پیروان را به خواندن بیشتر ترغیب کند، به‌ویژه چالش‌هایی که برای نسل جوان جذاب است. کمپین‌هایی مانند "خواندن یک کتاب در ماه" می‌تواند مطالعه را جذاب‌تر و قابل‌مشاهده‌تر کند.
ایجاد طرح‌های "سم‌زدایی دیجیتال
جوامع و سازمان‌ها می‌توانند برنامه‌های «سم‌زدایی دیجیتال» را تبلیغ کنند که کاربران را به کاهش زمان صفحه نمایش و به‌جای آن مطالعه کتاب‌ها تشویق کند. برگزاری باشگاه‌های کتابخوانی آفلاین یا جلسات مطالعه نیز می‌تواند برای افرادی که به دنبال دوری از شبکه‌های اجتماعی هستند جذاب باشد.
ادغام محتوای کتاب در پلتفرم‌های اجتماعی
پلتفرم‌هایی مانند تیک‌تاک یا اینستاگرام می‌توانند محتوای مرتبط با کتاب را بیشتر در الگوریتم‌های خود بگنجانند و کاربران را به توصیه‌ها و بررسی‌های کتابی بیشتری دسترسی دهند. از طریق همکاری با ناشران و نویسندگان، این پلتفرم‌ها می‌توانند محتوایی متنوع‌تر ارائه دهند که شامل رسانه‌های مرتبط با مطالعه باشد.
نتیجه‌گیری
تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر کاهش مطالعه کتاب پیچیده است و تغییرات در ارزش‌های فرهنگی، تأثیرات شناختی و تغییرات رفتاری را در بر می‌گیرد. در حالی که شبکه‌های اجتماعی مزایای بسیاری دارند، تأثیر آن‌ها بر عادات مطالعه نشان می‌دهد که رویکردی متعادل ضروری است. ترویج آگاهی، تشویق استفاده‌ی آگاهانه از شبکه‌های اجتماعی و پرورش فرهنگی که ارزش مطالعه را درک می‌کند می‌تواند به کاهش اثرات منفی شبکه‌های اجتماعی بر مشارکت در مطالعه کتاب کمک کند. با پرداختن به این مسائل، افراد و جامعه می‌توانند همچنان از غنای فکری، عاطفی و فرهنگی که مطالعه کتاب منحصراً ارائه می‌دهد بهره‌مند شوند.
