فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی از نگاه دین

به گزارش سراج24؛ به نقل از ایسنا، امروزه فضای مجازی به بخش تفکیک ناپذیری از زندگی انسان‌ها مبدل شده و با سرعت تمامی ابعاد زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داده است؛ استفاده درست و به‌جا از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی رو به رشد آن، دارای اهمیت بسیاری در پرورش و تربیت صحیح نیروهای جوان جامعه است و هر گونه بی توجهی و غفلت نسبت به این پدیده صدمه‌ها و آسیب‌های خطرناکی را متوجه جامعه خواهد کرد. روز دانش‌آموز بهانه‌ای شد که با حجت‌الاسلام محمد حائری شیرازی، کارشناس دینی و فعال رسانه‌ای در خصوص چالش‌های فضای مجازی برای نسل نوجوان به گفت‌وگو بپردازیم.

-ایسنا: امروزه شاهد هستیم که نوجوانان زمان زیادی را در فضای مجازی و با ابزارهای تکنولوژیک می‌گذرانند. به نظر شما، این وابستگی به تکنولوژی چه چالش‌هایی را برای نسل جدید ایجاد کرده است؟

این مسئله واقعاً به یکی از چالش‌های بزرگ نسل امروز تبدیل شده است. یکی از مهم‌ترین مشکلات این وابستگی، اعتیاد به فضای مجازی و تکنولوژی است. نوجوانان به‌راحتی به شبکه‌های اجتماعی، بازی‌های آنلاین و محتوای تصویری علاقه‌مند می‌شوند و اگر کنترل نشود، این سرگرمی‌ها به مرور تبدیل به یک وابستگی روانی می‌شود. این وابستگی می‌تواند کیفیت زندگی روزمره را کاهش دهد و روی فعالیت‌های دیگر، از جمله مطالعه و تمرکز بر روی وظایف مهم‌تر، تأثیر منفی بگذارد.

این موضوع از منظر دینی نیز حائز اهمیت است. دین اسلام همواره بر تعادل در رفتارها و مدیریت زمان تاکید دارد. همان‌طور که امام علی(ع) می‌فرمایند: «أَفْضَلُ الْعَقْلِ مُجَانَبَةُ اللّهو» یعنی «برترین عقل، پرهیز از لذت‌های بی‌جا است». وقتی نوجوانان زمان زیادی را بدون بهره‌وری در فضای مجازی می‌گذرانند، در واقع از فرصت‌های رشد فردی و معنوی خود غافل می‌شوند. بنابراین، حفظ تعادل در استفاده از این ابزارها، یکی از اصولی است که باید به آن توجه شود.

-ایسنا: به نظر شما، فضای مجازی و تکنولوژی چه تاثیری بر مهارت‌های اجتماعی نوجوانان گذاشته است؟

یکی دیگر از چالش‌های مهم کاهش تعاملات اجتماعی واقعی است. متأسفانه نوجوانانی که بیشتر وقت خود را به صورت آنلاین می‌گذرانند، اغلب در برقراری ارتباط‌های حضوری با مشکلاتی روبه‌رو هستند. مهارت‌های اجتماعی و تعاملات رو در رو در طول زندگی بسیار مهم هستند، اما فضای مجازی این ارتباطات مستقیم را تضعیف می‌کند و افراد را بیشتر به دنیای مجازی وابسته می‌کند. نوجوانان باید بیاموزند که روابط حضوری و واقعی اهمیت بالایی در رشد اجتماعی و عاطفی آن‌ها دارد.

از منظر دینی، انسان‌ها به عنوان موجودات اجتماعی آفریده شده‌اند و اسلام به شدت بر اهمیت روابط انسانی و همدلی تأکید دارد. پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: «إِنَّ المُؤْمِنَ لِلْمُؤْمِنِ کَالْبُنْیَانِ یَشُدُّ بَعْضُهُ بَعْضًا» یعنی «هر مؤمنی برای مؤمن دیگر همچون بنایی است که هر جزء آن، دیگری را تقویت می‌کند». ارتباطات حضوری و تعاملات واقعی به ایجاد محبت و مودت در جامعه کمک می‌کنند. نوجوانان باید یاد بگیرند که فضای مجازی نمی‌تواند جایگزین ارتباطات انسانی و همدلی باشد.

-ایسنا: فضای مجازی همچنین خطراتی برای امنیت و حریم خصوصی نوجوانان دارد. نظر شما در این باره چیست؟

یکی از نگرانی‌های عمده، خطرات امنیتی و مسائل حریم خصوصی است که متأسفانه بسیاری از نوجوانان آگاهی کافی برای مواجهه با آن‌ها را ندارند. بسیاری از نوجوانان به راحتی اطلاعات شخصی خود را به اشتراک می‌گذارند، و این مسئله آن‌ها را در معرض تهدیداتی مانند سرقت هویت و حتی سوءاستفاده‌های بیشتر قرار می‌دهد. امنیت در فضای مجازی موضوعی بسیار جدی است که نوجوانان باید آن را یاد بگیرند و رعایت کنند.

در آموزه‌های دینی ما، حفظ حریم شخصی و مراقبت از امنیت فردی به وضوح مورد تاکید است. حضرت امام علی(ع) می‌فرمایند: «اَلظَّفَرُ بِالحَزْمِ وَالْحَزْمُ بِاِجالَةِ الرَّایِ وَالرَّاْیُ بِتَحصینِ الاَسْرارِ؛ پیروزی و نیک‌بختی به محکم‌کاری وابسته است و آن هم به‌اندیشه بستگی دارد واندیشه نیز به نگه‌داری رازهاست». فضای مجازی نیز باید به عنوان یک قلمرو خصوصی دیده شود که نیاز به دقت و مراقبت دارد. نوجوانان با آگاهی از اهمیت این موضوع می‌توانند با مسئولیت بیشتری از فضای مجازی استفاده کنند و از آسیب‌های ناشی از انتشار اطلاعات بی‌مورد در امان بمانند.

-ایسنا: فضای مجازی چگونه می‌تواند اعتماد به نفس نوجوانان را تحت تاثیر قرار دهد؟

یکی از مشکلات بزرگ فضای مجازی این است که نوجوانان به سادگی خود را با دیگران مقایسه می‌کنند. این مقایسه‌ها، به خصوص در شبکه‌های اجتماعی، باعث می‌شود که برخی نوجوانان دچار کاهش اعتماد به نفس شوند. افراد در شبکه‌های اجتماعی عموماً بهترین لحظات خود را به نمایش می‌گذارند و این باعث می‌شود نوجوانان حس کنند که زندگی آن‌ها به اندازه‌ی دیگران جذاب و موفق نیست، و همین مسئله به احساس ناکافی بودن منجر می‌شود.

از نگاه دینی، مقایسه مداوم خود با دیگران امری پسندیده نیست. اسلام همواره به انسان توصیه می‌کند که از مسیر رشد شخصی خود لذت ببرد و در پی رشد و کمال فردی باشد. امام علی(ع) می‌فرمایند: «رَحِمَ اللهُ امرءاً عَرَفَ قَدرَهُ؛ خدا رحمت کند کسی را که ارزش خود را بشناسد». نوجوانان باید به این نکته توجه کنند که زندگی هر فردی منحصر به فرد است و موفقیت واقعی در شناخت و بهبود شخصیت خود است.

-ایسنا: با توجه به حجم گسترده اطلاعات در فضای مجازی، چه چالش‌هایی در زمینه باورها و اطلاعات برای نوجوانان ایجاد می‌شود؟

یکی از مشکلات عمده انتشار اطلاعات نادرست و تأثیرات آن بر باورها است. فضای مجازی مملو از اطلاعات متنوعی است که گاه نادرست و گمراه‌کننده‌اند و متأسفانه نوجوانان به راحتی به این اطلاعات اعتماد می‌کنند. نبود توانایی برای تشخیص منابع معتبر، می‌تواند باورهای غلطی را در آن‌ها ایجاد کند که به مرور در ذهن‌شان نهادینه شود.

در دین اسلام بر علم و آگاهی صحیح و شناخت حقایق تاکید بسیاری شده است. امام صادق(ع) می‌فرمایند: «تَفَقَّهُوا فِی دینِ اللهِ فإنَّ الفِقهَ مِفتاحُ البَصیرَةِ؛ در دین خدا تفکر کنید، زیرا کلید بصیرت است». نوجوانان باید یاد بگیرند که با تحقیق و پرسشگری، حقایق را بشناسند و به دنبال منابع قابل اعتماد باشند تا دچار باورهای غلط نشوند.

-ایسنا: در پایان، به نظر شما چگونه می‌توان به نوجوانان کمک کرد که از فرصت‌های فضای مجازی به بهترین شکل بهره ببرند؟

بهترین راهکار این است که آموزش‌های لازم درباره استفاده بهینه از فضای مجازی و زمان‌بندی مناسب به نوجوانان داده شود. والدین و معلمان می‌توانند نقش مهمی در این زمینه ایفا کنند و با تعیین محدودیت‌های زمانی مناسب و تشویق به فعالیت‌های مفیدتر، نوجوانان را به سمت استفاده صحیح از تکنولوژی هدایت کنند. نوجوانان باید بیاموزند که تکنولوژی یک ابزار است و نباید اجازه دهند که زندگی آن‌ها را تحت کنترل بگیرد.

از منظر دینی، هر گونه افراط و تفریط در رفتار و استفاده از امکانات به دور از توصیه‌های اسلامی است. حضرت محمد(ص) می‌فرمایند: «خَیرُ الأُمورِ أوسَطُها؛ بهترین امور، میانه‌ترین آن‌هاست». بنابراین ایجاد تعادل در استفاده از فضای مجازی می‌تواند به نوجوانان کمک کند که از این فضا به عنوان یک فرصت نه به عنوان یک مانع استفاده کنند.