به گزارش سراج24؛ «امروز فضای مجازی دیگر مجازی نیست بلکه واقعیت روبه‌توسعه در زندگی مردم است؛ بنابراین، در فضای مجازی باید حکمرانی قانونمند وجود داشته باشد.» این جمله را رهبر انقلاب در دیدار با اعضای هیئت دولت چهاردهم بیان کردند، دغدغه‌ای که سال‌هاست از سوی ایشان بارها مورد تأکید قرار گرفته است و امروز در تمام کشورهای جهان به‌صورت جدی به آن پرداخته می‌شود.
در ایران نیز وظیفه سیاست‌گذاری و تصویب قوانین جدید و به‌روز برعهده شورایعالی فضای مجازی است. این شورا مکلف است با برگزاری جلسات منظم که متشکل از اعضای حقیقی و وزرای مرتبط به حوزه فضای مجازی درباره مسائل روز حوزه فضای مجازی قوانینی را تصویب و به دستگاه‌های مربوطه ابلاغ کند. در گفتگو با محمدحسن انتظاری عضو حقیقی این شورا، به بررسی این موضوع پرداختیم که چرا همچنان موضوع کلیدی «حکمرانی قانونمند» در کشور ما آنطور که باید محقق نشده است. این گفتگو را در ادامه می‌خوانید:
تلفیق فضای واقعی و فضای مجازی زیست بوم جدیدی اجاد کرده است
یکی از تاکیدات مقام معظم رهبری در جلسات مختلف خصوصا در آخرین دیدار ایشان با رئیس جمهور و هیئت دولت چهاردهم مسئله «حکمرانی قانونمند»
بود، تعریف و برداشت شما از این موضوع چیست؟
انتظاری: حکمرانی قانونمند یک مبنایی دارد و آن هم شناخت دقیق فضای مجازی است، این شناخت به این معنی است که فضای مجازی یک زیست‌بوم جدید برای مردم و زندگی آنها ایجاد کرده است؛ اما بعضی‌ها فضای مجازی را جزء جدایی از زندگی واقعی می‌دانند.
همان‌طور که رهبر انقلاب در جلسه با هیئت دولت چهاردهم مطرح کردند مسئولین کشوری، وزرا و هر فردی که در کشور تصمیم‌گیر است باید شناخت دقیقی از فضای مجازی داشته باشد، باید این افراد بدانند که فضای مجازی و فضای واقعی کشور الان در هم تنیده شده‌اند و یک فضا حساب می‌شوند و این یک فضای جدید و یک زیست‌بوم جدید بوده و با عصر صنعت یا عصر کشاورزی متفاوت است.
با توجه به تحولاتی که در این عصر جدید و زیست‌بوم نوین اتفاق افتاده و مردم در آن زندگی می‌کنند، روابط آنها در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی متناسب با این تحولات و در این فضا شکل بگیرد، به این معنا که باید حکمرانی جدیدی بر مبنای این تحولات در یک نظام اجتماعی و نظام حکمرانی جدید طراحی شود؛ این دقیقاً همان موضوعی است که مقام معظم رهبری فرمودند حکمرانی قانونمند.
شناخت مسئولین ما نسب به فضای مجازی کافی نیست
انتظاری: قانونمند به این معنی است که اگر برای مدیریت کشور در این زیست‌بوم و حکمرانی آن قانونی وجود ندارد، باید بر مبنای تحولاتی که در حال رخ دادن است قوانین جدید طراحی و تصویب شود. در این فضای جدید، نظام اجتماعی و نظام حکمرانی و همین‌طور به‌خصوص ژئوپولوتیک جهانی در این زمینه بسیار موثر است به دلیل اینکه فضای مجازی یک فضای عام و مشترک بین همه کشورها است؛ قبلا این مرزها بین ما و همسایگانمان فیزیکی بود اما امروز به مرز مجازی تبدیل شده و باید در نظام حکمرانی جدید به آن پرداخته و قانونمند شود. البته شورایعالی فضای مجازی در این زمینه واقعا کار کرده و مصوباتی داشته است اما متاسفانه شناخت مسئولین ما نسبت به این فضا خیلی نبود و به دلیل این ناآشنایی هم ضرورت کار را احساس نکردند. در نتیجه ضرورت طراحی نظام حکمرانی متناسب با سیاست‌های شورایعالی فضای مجازی حس نشد، یعنی برای فرصت‌های زیادی که در این فضا وجود دارد هنوز تدبیری نشده است.
شورایعالی فضای مجازی یک تعداد اعضای حقیقی دارد که در کنار آنها وزرایی که فضای مجازی به آنها مرتبط است نیز حضور دارند و همین‌طور رؤسای سه قوه عضو بوده و در تمام جلسات شورایعالی چه در زمان دولت‌های قبل همچون دولت آقای رئیسی و دولت آقای روحانی حضور داشتند و انشالله به همین زودی‌ها آقای پزشکیان هم حضور خواهند داشت و تشکیل جلسه می‌دهند.
سران ۳ قوه مسئولیت دارند مصوبات شورا را تبدیل به قانون کرده و آنها را پیاده کنند یا اگر محدودیتی احساس می‌کنند قانون وجود ندارد مسئله را در شورایعالی را مطرح کنند تا توسط کمیسیون‌های تخصصی بحث‌وبررسی شده و در نهایت به تصویب شورا برسد. این فرایندی است که در «حکمرانی قانونمند فضای مجازی» از بیانات رهبری می‌توان استخراج کرد.
لزوم همکاری مجلس و شورایعالی فضای مجازی برای سرعت‌بخشی در تصویب قوانین
بسیاری از لوایح و قوانین در مجلس سال‌ها در صف انتظار هستند از طرف دیگر مصوبات شورا میتواند از جنس قانون باشد؛ با توجه به اعضایی که در این شورا حضور دارند، به نظر شما شورایعالی چقدر میتواند پویایی داشته باشد در تصویب قوانین و مصوبات با توجه به اینکه فضای مجازی شبیه به فضای حقیقی نیست و سرعت رشد و حرکتش بسیار بالاست و به نظر می‌رسد که در بازه‌های زمانی مختلف قوانین نیازمند تغییر یا اصلاح هستند، شما نقش شورا را در این عرصه چطور می‌بینید؟
انتظاری: همان‌طور که گفتید این تحولات آن‌قدر سریع است که فرایند موجود در مجلس شورای اسلامی نمی‌تواند با آن همراهی کند، یعنی عملاً اگر ما بخواهیم با تحولات عرصه فضای مجازی حرکت کنیم نیاز به یک شورایعالی داریم که به کمک بخش اجرایی و قانون گذاری کشور بیاید، امروز این شورا را در اختیار داریم و افراد موثری که لازم است در شورا عضو هستند، از سوی دیگر کار کارشناسی در حال انجام است.
به نظر بنده با یک مصوبه توسط دولت و یا یک قانون مصوب توسط شورایعالی فضای مجازی اجرای قوانین بسیار راحت توسط مجلس و دولت قابل پیاده‌شدن است، به‌خصوص اینکه در حکم اولی که رهبر انقلاب در هنگام تشکیل شورایعالی فضای مجازی در سال ۱۳۹۰ صادر کردند، فرمودند باید ترتیب آثار قانونی به این مصوبات داده شود، این ترتیب آثار قانونی فرایندهای معمولی است که در مجلس شورای اسلامی پیش می‌رود و خیلی متناسب با سرعت تحولات نیست، به‌عنوان مثال در کمیسیون‌های مجلس مصوباتی دیده شود که هم‌راستا با مصوبات شورا باشد.
به نظر می‌آید که اگر مجلس و دولت در شورایعالی فضای مجازی این مسئله را مطرح کنند به‌سرعت همه اعضا به‌خصوص اعضای حقیقی با رؤسای سه قوه هماهنگ خواهند بود.
حفاظت از داده‌های مردم برای همه دولت‌ها مهم است
یک موضوع و چالشی که تو حوزه فضای مجازی وجود داره بحث فرامرزی است، یعنی در واقع ما نمی توانیم تفکیک بکنیم امروز کشورها و افراد را و اینکه به خصوص بخش خصوصی میتواند نقش آفرین باشد.
پاسخ: بخش خصوصی در ابعاد مختلف فضای مجازی به طور مثال در حوزه زیرساخت، در حوزه شبکه های اجتماعی، در حوزه‌های اقتصادی و حتی آموزشی میتواند بسیار موفق عمل کند، حتی می‌توان گفت به نوعی وظیفه آنها این است که برای کشور پیشرفت‌ها را رقم بزند، البته اگر ما از زاویه حاکمیت ملی به مسئله نگاه کنیم به این معنی است که همان طور که ما در فضای واقعی حاکمیت ملی را برای استقلال کشور یک اصل می‌دانیم و این استقلال به هیچ وجه نباید خدشه‌دار شود، در فضای مجازی هم که یک زیست بوم جدید که با فضای قدیمی ادغام شده‌اند آنجا هم استقلال و حاکمیت ملی اصل است. در این زمینه در واقع بخش حاکمیت ملی به صورت اجتناب ناپذیری به فضای سایبری در واقع توسعه پیدا کرده است.
امروز شاهدیم که کشورهای دیگر برای هویت ملی و اطلاعات خود چگونه محافظت می‌کنند که صاحب یک پلتفرم بزرگ را هم زندانی می‌کنند، ما هم برای اینکه عناصر حاکمیت ملی یعنی قلمرو، مردم و منابع اطلاعات به خصوص اطلاعات کشور حفظ شود باید قوانینی وجود داشته باشد البته در این راستا مصوبات درستی همچون مصوبه ساماندهی شبکه‌های اجتماعی و قانون هویت در شورایعالی فضای مجازی داریم که اگر به درستی اجرا شود، بسیاری از مسائل حل می‌شود.
نکته مهم این است که قوانین به درستی اجرا شود، به عنوان نمونه ما در بانکداری پیشروترین شبکه بانکی دنیا را در اختیار داریم، شما ۱۲ شب می‌توانید به راحتی و بدون خروج از منزل کارهای بانکی را انجام دهید و خب این به یمن پیشرفت و خدمات بخش خصوصی در سایه قانون‌گذاری‌ها و مصوباتی است که دولت اعلام کرده و بانک‌ها بر اساس آن اعتبارسنجی و تأیید هویت می‌کنند.
پیشنهاد بنده در پاسخ به این سؤال شما این است که مصوبات لازم اگر وجود دارد که بهتر و اگر وجود ندارد باید در شورایعالی فضای مجازی به تصویب برسانیم تا عرصه برای بخش خصوصی در این زمینه باز شود، در عین اینکه اصول اصلی حاکمیت ملی کشور هم حفظ شود.
به عنوان نمونه در حوزه رمزارزها امروز شاهدیم مصوبه‌ای از طریق بانک مرکزی ابلاغ نشده و متأسفانه بسیاری از افراد اموال خود را از دست دادند؛ بنابراین باید مصوبات باشد تا راه برای حضور فعال بخش خصوصی باز شود.
اطلاعات و شبکه 2 عنصر مهم برای هر حاکمیتی است
به موضوع حفاظت از داده‌ها اشاره کردید در کشورهای دیگر خب ما الان دو تا مشکل بزرگ داریم که اولاً پلتفرم‌های خارجی قوانین حاکمیتی ما را نمی‌پذیرند و از سمت دیگر بحث فیلترینگ و استفاده مردم از فیلترشکن مطرح است. در این حوزه چه اقداماتی باید صورت بگیرد تا از داده‌های مردم حفاظت شود؟
انتظاری: حاکمیت ملی کشور به طور فزاینده‌ای به فضای سایبری اتکا کرده است یعنی همین‌طور که مردم به‌سرعت در فضای سایبر اطلاعات تولید می‌کنند، حاکمیت ملی ما نیز به این اطلاعات نیاز دارد، یک جمله معروفی 15 سال پیش مطرح شد تحت این عنوان که آینده مطلق به فردی است که بر اطلاعات و شبکه تسلط دارد. این دو عنصر مهم باید برای هر حاکمیتی مدنظر باشد.
امروز شاهدیم که شبکه اجتماعی خارجی هیچ‌کدام اطلاعات خود را در ایران نگه نمی‌دارند؛ همه این پلتفرم‌هایی که مردم در آن حضور دارند تمام اطلاعاتشان در خارج از کشور است، همین اطلاعات با پردازش‌هایی مثل استفاده از هوش مصنوعی بررسی و برای ما و مردم ما در حوزه مختلف همچون فرهنگی و اقتصادی تصمیم‌سازی می‌شود و در واقع استقلال کشور را به خطر می‌اندازد.
برای این موضوع شورایعالی چند مصوبه خوب دارد که قدیمی هم هست، که مهم‌ترین آن ایجاد شبکه ملی اطلاعات است که سال 1392 مصوب شد، هر چند دولت قبل خیلی همراهی نکرد اما در دولت سیزدهم اتفاقات خوبی در این زمینه رخ داد.
شبکه ملی اطلاعات زیرساخت فضای مجازی کشور و هم خدمات پایه موردنیاز مردم را باید تامین کند، از قبیل شبکه‌های اجتماعی رسانه یا حتی ارتباطات مردم با پیام‌رسان‌های خارجی باید قانونمند شود.
من خاطرم هست در دولت سیزدهم، هر جلسه وزارت ارتباطات گزارش پیشرفت شبکه ملی اطلاعات رو می‌داد و انصافا در شبکه‌های اجتماعی داخلی پیشرفت خوبی داشتیم و امروز شانه به شانه شبکه‌های خارجی حرکت می‌کنند اما در شبکه ملی اطلاعات ماه راه طولانی‌تری در پیش داریم. بنابراین پیشنهاد ما این است که این موضوع را دولت آقای دکتر پزشکیان و دوستان جدی بگیرند و واقعا ما مسائل اصلی کشور در حوزه اقتصاد، حوزه فرهنگ و به خصوص هویت ملی ما که توسط شبکه‌های اجتماعی خارجی مدیریت می‌شود به خود مردم و حاکمیت برگردد.
یکی از مسائلی که سنای آمریکا در محاکمه پنج ساعت و نیمه مدیرعامل تیک‌تاک دست گذاشت بحث هویت مردم آمریکا بود گفت شما می‌خواهید ارزش‌های آمریکایی ر عوض کنید، خب وقتی در یک کشور لیبرال که ادعای لیبرالیسم دارد به چنین موضوعی اهمیت می‌دهد؛ اینها مسائل مهمی است که باید به آن توجه شود.
ما یک مصوبه بسیار خوب ما داریم تحت عنوان سیاست‌های راهبردی فضای مجازی کشور که برای همه بخش‌های اجرایی کشور تکالیفی تعریف شده است، این تکالیف باید در دولت آقای پزشکیان به جمع‌بندی رسیده و نهایی شود. اینها موضوعاتی است که میتواند چالش‌های کشور را ان‌شاءالله حل می‌کند.
بخش اجرایی اهتمام کمی نسبت به مصوبات شورا داشته است
یکی از موضوعات خیلی مهم که جزو مصوبات شورا هم بوده بحث احراز هویت در فضای مجازی است، موضوعات مختلفی همچون کلاهبرداری، اخاذی یا سو استفاده از کودکان را در پی دارد، شما نقش دستگاه‌ها را چطور ارزیابی می‌کنید؟
انتظاری: خب گلایه بزرگ ما از مسئولین در همین عرصه است و اگر دوستان محبت و عنایت می کردند کارهای زودتر پیش می‌رفت. 2 مسئله در این بخش وجود دارد، اول اینکه عرض کردم شناخت مسئولین از فضای مجازی با واقعیت تطبیق نمی‌کند، واقعیت همان است که مقام معظم رهبری فرمودند امروز فضای مجازی و فضای واقعی در هم تنیده شده و حکمرانی ما وابسته به این شناخت است.
موضوع دوم هم این است لازم بود تا مسئولین با شورایعالی مساعدت بیشتری می‌کرد زیرا این شورا به دنبال همکاری با بخش‌های اجرایی و قانون گذاری است و اگر این دستگاه‌ها با شورا همکاری بیشتری می‌کردند امروز تغییرات بزرگی را شاهد بودیم.
دستگاه‌های مربوطه باید در راستای مصوبات شورا اقدامات دیگر را انجام دهد، این گلایه‌ای است که ما از بخش اجرایی کشور داریم، بخش اجرای کشور باید مصوبات شورایعالی را به سرعت تبدیل به قانون یا دستور عمل کرده و برای هماهنگی و هم‌راستایی بین بخش‌های مختلف ابلاغ کند.
اگر ما امروز شروع به اقدامات جدی نکنیم از بقیه عقب خواهیم افتاد، اگر بخش اجرایی و بخش قانون گذاری اهتمام جدی انجام می داد به مصوبات شورا وضعیت ما به مراتب بهتر از این بود، بخش خصوصی بسیار جلو بود.
انشا الله که دولت جدید با هماهنگی بیشتری مصوبات شورایعالی را پیش ببرد و اگر مشکلاتی وجود دارد به شورایعالی منعکس کند و مصوبه مورد نظر را بگیرد.
در حکمرانی فضای مجازی باید مدل خودمان را در راستای ارتباط با جهان داشته باشیم
در حوزه حکمرانی فضای مجازی بسیاری از کشورها قوانینی محکمی وضع کرده‌اند، حتی این قوانین در اتحادیه اروپا نیز حاکم است، اگر قرار باشد از تجربیات کشورهای دیگر استفاده کنیم کدام کشورها مسیر درست در حوزه حکمرانی را رفته‌اند؟
انتظاری: چند مدل برای حکمرانی در دنیا وجود دارد، یکی حکمرانی اروپایی است، اروپا بیشتر رفتند سراغ تنظیم گری؛ یک سخنرانی خیلی قوی ماکرون دارد که چهار سال قبل در مجمع حکمرانی اینترنت گفت ما نمی توانیم حکمرانی ملی خودمون رو تقلید کنیم یا بگذاریم آمریکایی‌ها و پنجاه نفر کالیفرنیایی برای تعیین تکلیف کنند.
قوانین آمریکایی‌ها هم یک جانبه است و فقط منافع خود را در نظر میگیرد، دیگری هم مدل حکمرانی چینی است.
به نظر ما باید مدل خاص خودمان را با استفاده از تجربیات دیگر کشور طراحی کنیم، طراحی هم تقریبا کرده‌ایم یکی شبکه ملی اطلاعات و الزامات آن و مصوبه سیاست های راهبردی شورای عالی فضای مجازی تا حدودی بالایی کمک می‌کند تا ما به یک فرهنگ، مختصات هویتی و حفظ استقلال خودمان در راستا ارتباط با جهان خارج و استفاده از تجربیات آنها طراحی کنیم.
