به گزارش سراج24؛ اگر علاقه‌ای به کتاب و کتابخوانی داشته باشیم و بخواهید کتابخانه مدرسه، مسجد، یا محل کارمان را به کتابهای بیشتر مجهز کنیم، قطعاً یکی از مهمترین مانع‌ها کمبود بودجه است، موضوعی که مانعی جدی در دسترسی به کتاب و پرپارتر شدن کتابخانه مدنظر است. در این میان اهدای کتاب نقشی جدی ایفا کند و اهالی کتاب این جمله را که بخشنده بودن بیش از آنکه توانایی مالی بخواهد، قلب بزرگ می‌خواهد، را به خوبی درک کرده‌اند.
حتما همه ما در خانه‌تکانی‌ها، جابه‌جایی‌ها و اسباب‌کشی‌ها با حجمی از کتابهای خوانده شده و یا هدیه گرفته شده مواجه شده‌ایم که به دلایلی از جمله کمبود جا امکان نگهداری آن‌ها را نداریم و مترصد فرصتی هستیم که بتوانیم آن را به شخصی یا مکانی اهدا کنیم. طبیعتاً نخستین گزینه‌ای که به ذهن هر کدام از ما متبادر می‌شود، اهدای آن به کتابخانه محله و مسجد است.
حالا در شمار هر کدام از این دو دسته که باشیم یعنی اگر بخواهیم کتابی را اهدا کنیم یا برای کتابخانه‌ای کتابی تهیه کنیم، یک فرصت درخشان پیش روی ما قرار دارد، مرکز مبادله کتاب استان تهران.
نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به عنوان بزرگترین شبکه مویرگی فرهنگ در کشور، از سال 1397 مرکزی را راه‌اندازی کرده است تا این اهدای کتاب در استان تهران ساماندهی شود. مرکز مبادله کتاب اداره کل استان تهران نهاد کتابخانه‌های عمومی در شهرستان کن و در طبقه زیرین کتابخانه شهدای کهن در 3 سالن پذیرای کتابهای اهدایی من و شمایی است که فرصت زندگی دوباره را به کتابها بخشیده‌ایم.
در بدو ورود به مرکز، سرسبزی فضا و آویزان بودن شاخه‌های پتوس و پیچک از قفسه‌های کتاب به خوبی تداعی‌کننده این زندگی دوباره به کتاب‌هاست، شور وشوقی که در کارکنان محدود مرکز، از حضور مراجعه‌کنندگان برای انتخاب و دریافت کتابهای اهدایی دیده می‌شود نیز ستودنی است.
کتابها در رده‌های دیویی چیده شده اند و چند معام خانوم که از اداره آموزش و پرورش شهرستان پیشوا برای انتخاب کتاب به جهت تجهیز کتابخانه‌های 4 مدرسه آمده‌اند، مشغول انتخاب در میان موضوعات کودک و نوجوان هستند. در سوی دیگر، عده‌ای نیز از اداره میراث فرهنگی برای انتخاب کتاب آمده‌اند و سخت مشغول بررسی کتابها هستند.کتاب‌هایی که شمارشان اندک نیست و طبیعتا انتخاب را سخت‌تر می‌کند.
رحمان ابراهیمی؛ رئیس اداره امور کتابخانه‌ها و همکاری‌های اداره کل کتابخانه های عمومی استان تهران، تعداد کتابهای موجود در این مرکز را در مجموع 65 هزار عنوان اعلام کرده و می‌گوید: مرکز مبادله کتاب اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان تهران از سال 1397 کار خود را شروع کرده است، این مرکز ابتدا به منظور ساماندهی کتب اهدایی کتابخانه‌های عمومی استان به وجود آمد و با توجه به گسترش فعالیت‌ها و میزان جذب کتب اهدایی در حال حاضر به عنوان یک مرکز عام‌المنفعه ملی ارائه خدمت می‌کند.
کتابهای اهدایی اعضای کتابخانه‌ها و شهروندان از طریق کتابخانه‌های عمومی جمع‌آوری و به این مرکز منتقل می‌شود، در حقیقت ما مجموعه‌های شخصی که بنا به واسطه‌ای با ما تماس می‌گیرند، را مدیریت می‌کنیم و منابع شخصی را به این مجموعه اضافه می کنیم، تا در این مرکز بتوانیم کتابها را به مخاطب خود ارائه دهیم. کتابها از طریق کتابخانه‌های عمومی سطح استان جمع‌آوری و به این مرکز ارسال می شود، کتاب‌هایی که مورد نیاز کتابخانه‌هاست در همان کتابخانه‌ها ثبت می‌شود و کتابهای مازاد به این مرکز ارسال می‌شود.
مسیر ورود و خروج کتاب در مرکز مبادله کتاب
چرخه ورود کتاب به مرکز مبادله کتاب در نوع خود جالب توجه است، حجمی از کتابها به دلیل قابل استفاده نبودن یا باطله بودن جداسازی شده و به واحد بازیافت کاغذ ارسال می‌شود تا ازعواید آن برای کتابخانه‌ها کتاب تهیه شود. اشرف سرلک مسئول منابع اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان تهران درباره مسیر ورود کتاب به مرکز می‌گوید: کتابها در روز ارسال که ما در اداره کل انتخاب می‌کنیم، وارد انبار می‌شود. همکاران پرتلاش من کتابها را به تفکیک موضوع، رده سنی و دیویی تفکیک می‌کنند، هر آنچه قابلیت چرخش در قفسه‌ها را نداشته باشد، به واحد خمیر و مابقی به قفسه‌های اهدایی می‌رود، تمام کسانی که درخواست‌کننده یا مراجعه‌کننده هستند، بر اساس نیازسنجی راهنمایی می‌شوند و بر اساس اعلام نیاز تلاش می‌شود که بهترین انتخاب را داشته باشند.
بخشنامه نهاد برای راه‌اندازی مراکز مبادله استانی
جالب است که مرکز مبادله کتاب نهاد کتابخانه‌های عمومی علاوه بر تهران در چند استان دیگر نیز فعالیت خود را آغاز کرده است، به گفته مجید خدابخش کارشناس منابع اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان تهران، طبق بخشنامه استانی نهاد، مراکز مبادله استان‌های دیگر هم راه‌اندازی شده و خواهد شد، هم‌اکنون در قزوین، خراسان رضوی، آذبایجان غربی و شرقی نیز مرکز مبادله راه‌اندازی شده و فعالیت دارد.
خدابخش ورودی و منبع تغذیه مرکز مبادله کتاب را کتب اهدای افراد یعنی مراجعه‌کنندگان به کتابخانه‌ها و ادارات کل و برخی سازمان‌ها و نهادها می‌داند و می‌گوید: تاکنون هیچ گروهی برای دریافت کتاب به مرکز مراجعه نکرده که دست خالی بیرون رفته باشد.
کتابهای کمیاب در قفسه‌های اهدایی
گشتن درمیان قفسه‌های مرکز و تورقی برخی کتابها که حتی لای آن‌ها نیز باز نشده و مروری بر عناوین نشان از این دارد که مرکز مبادله کتاب یک گنج عظیم از کتابهای گاها کمیاب و نایاب را نیز در دل خود جای داده است، کتابی که ممکن است ساعت‌ها کتابفروشی‌های خیابان انقلاب را به دنبال نسخه‌ای از آن گشته باشیم و با عبارت چاپ تمام روبرو شده باشیم. حالا در قفسه‌های مرکز مبادله در انتظار برای رفتن به کتابخانه مدرسه یا مسجد و دانشگاهی باشد.
خدابخش درباره ارزش کیفی کتاب‌هایی که اهدا و در مرکز مبادله نگهداری می‌شود، می‌گوید: یک تصور کلی وجود دارد که کتابهای اهدایی معمولا دور ریختنی‌ها هستند، این هم می‌تواند گزاره درستی باشد هم اشتباه. درست از این جهت که لاجرم بخشی از کتابهای ورود به مرکز از این جنس است که در همان ابتدا برای بازیافت فرستاده می‌شود. اما بخش قابل توجهی از کتابها اینگونه نیست، مواقعی پیش آمده که کتاب از تازه‌های بازار نشر بوده و همین یک ماه پیش چاپ شده است، اما در داخل قفسه‌های ما نیز موجود است.
نسخه اولیه جزوه سازمان مجاهدین خلق در میان اهدایی‌ها به مرکز مبادله
بخشی از اهداکنندگان کتاب در طول تاریخ همواره از کتاب‌شناسان و کتابدوستان بنام بوده‌اند که در مجموعه‌های شخصی‌شان کتابهای خاص و با ارزش نیز بوده است، طبیعتاً ممکن است در روند اهدای کتاب به کتابخانه‌های عمومی برخی از وراث اقدام به اهدای کتابخانه‌های شخصی کرده باشند که در میانشان نسخه‌های با ارزش اسنادی، تاریخی و آرشیوی نیز موجود باشد، وقتی این موضوع را از خدابخش جویا شدیم لبخندی زده و می‌گوید: در میان کتاب‌هایی که به مرکز اهدا می‌شود، مواردی وجود دارد که کتاب وارد شده دارای ارزشش سندی است.
برای نمونه کتاب جزوات اولیه سازمان مجاهدین و یا کتابی با امضای فردی صاحب‌نظر و صاحب‌نام نیز در میان کتابهای اهدایی دیده شده است که ما این کتابها را به صورت خاص و ویژه جدا می‌کنیم و در بخش آرشیوی و اسنادی مرکز نگهداری می‌کنیم تا در ادامه مسیر برای قسمتی که در آینده مدنظر داریم به مرکز اضافه کنیم، آماده باشد.
توسعه مرکز در 3 فاز در آینده نزدیک
وی درباره توسعه احتمالی مرکز مبادله کتاب در آینده نزدیک و ظرفیتی که در این زمینه وجود دارد نیز تصریح می‌کند: ما حجم ورودی به مرکز را مدیریت می‌کنیم، با توجه به فضای موجود و زیرساخت فعلی، حجم ورودی به مرکز نباید از سطخی بالاتر رود، چرا که امکان کنترل آن وجود ندارد، ما پیشنهاد مرکز را به اداره استان تهران منتقل کرده‌ایم، اکنون در فاز نخست پروژه به سر می‌‌بریم و حداقل دو فاز دیگر برای توسعه را باید ایجاد کنیم. اولین گام جابه‌جایی مرکز از مکان فعالی به مکان گسترده‌تر است و دومین گام استفاده از ظرفیت رسانه‌های برای معرفی و شناسایی مرکز است.
سیستان و بلوچستان و بیشترین دریافت از مرکز مبادله کتاب
اگر نگاهی به استان‌های دریافت کننده کتاب از مرکز مبادله کتاب کن بیاندازیم، نام استان‌هایی چون سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی و مازندران در صدر به چشم می‌خورد، موضوعی که یادآور بحث عدالت فرهنگی در دسترسی به کتاب و توزیع آن است، به نظر می‌رسد حالا در مرکز مبادله کتاب مردم نیز به توزیع گسترده کتاب در راستای عدالت فرهنگی به کمک آمده‌اند.
2 میلیارد و 700 میلیون کتاب تاکنون اهدا شده است
طبیعتا اهدای کتاب علاوه بر برکات معنوی برکات مادی نیز در بر دارد، صرفه‌جویی‌های مالی که از خلال این اهدای کتاب در سارمان‌ها نمهادها، مدارس و ... می شود قابل توجه است، خدابخش برآورد ریالی کتاب‌هایی که تاکنون اهدا شده‌اند را چنین بر‌میشمارد: ما در طول دو سال و 4 ماه گذشته و 4 ماه ابتدایی سال جاری، به 86 مراجعه‌کننده پاسخ داده‌ایم و به سازمان‌ها، ان جی او و کتابخانه‌های مدارس و مساجد 87 هزار نسخه کتاب اهدا کردیم که معادل ریالی این کتابها قریب 2 میلیارد و 700 میلون تومان بوده است.
در میان بحبوحه انتخاب کتاب معلمان مدارس پیشوا تلاش و کوشش میرمهر میرنیا مسئول مرکز مبادله کتاب که با صبر و حوصله مثال زدنی قفسه‌های متعدد را به دنبال یافتن کتاب مدنظر این گروه زیر و رو می‌کرد جالب توجه بود.
میرنیا که از همان ورود کتابها به مرکز، پدرانه تک به تک آن‌ها را بررسی، وجین و تا قفسه‌ها همراهی می‌کند، فرهنگسراها، مساجد، مدارس، سمن‌ها و کتابخانه‌های دهیاری، بخشداری و ... را مهمترین دریافت‌کنندگان کتابهای اهدایی این مرکز می‌داند و می‌گوید: پس از ورود کتابها، برخی کتابها نیاز به صحافی و بازسازی دارند که در بخش صحافی این اقدام روی آن‌ها انجام می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: کتاب‌هایی که هم قدر و بهای معنوی و مالی دارند، در میان کتابهای اهدایی دیده می‌شوند. کسانی که کتاب شناس باشند، با گشتن در قفسه‌های مرکز مبادله متوجه ارزش این اهدای کتابها خواهند شد. در حال حاضر 65 هزار نسخه کتاب در این مرکز وجود دارد که با توجه به درخواست‌ها ما به هر مرکز حدافل 500 نسخه اهدا می‌کنیم.
نهادینه شدن سنت اهدای کتاب و راه‌اندازی مراکز مبادله کتاب در تهران و سیار استانها قطعا کمک شایانی به تجهیز منابع کتابخانه‌های عمومی، مدارس، مساجد، انجمن‌‌ها و ... خواهد کرد، اگر هر کدام از ما کتابی را در اختیار داریم که به هر دلیلی امکان نگهداری آن را نداریم یا نیازی به آن وجود ندارد، به جای خاک خوردن در قفسه‌ها باید امکان زندگی دوباره به آن‌ها دهیم.
