سراج24، سید علی سیدان/ اسم شما چیست؟ چند بار اسمتان را با صدای بلند برای خود تکرار کنید. سعی کنید در هنگام تکرار اسمتان، به آهنگ، حروف، معنا، حرکت لبها هنگام تلفظ اسم و ریشه تاریخی اسمتان توجه کنید. همچنین خود را به جای دیگران بگذارید و از زبان آنها خودتان را صدا بزنید. شما با این تمرین متوجه این نکته می‌شوید: اسمی که از نوزادی همراه شما بوده است، آنقدرها هم که فکر می‌کردید برای شما «آشنا» نیست.
کاری که شما کردید نامش «آشنایی‌زدایی» است. آشنایی‌زدایی یعنی شما از چیزهایی که از فرط نزدیکی و همیشگی بودن، به آن فکر نمی‌کنید حجاب غفلت و روزمرگی را کنار بزنید و دوباره آن را بشناسید. این راهبرد به‌ویژه در شناخت مسایل تاریخی و اجتماعی ایرانِ چهار دهه گذشته بسیار راهگشاست. ما عمدتاً تصور می‌کنیم که انقلاب اسلامی، امام خمینی، جمهوری اسلامی، بسیج، رهبر انقلاب، شهدا و دیگر پدیده‌های خُرد و کلان انقلاب اسلامی ایران را می‌شناسیم و به همین دلیل مواجهه با آنها اعجاب ما را برنمی‌انگیزد.
یک مثال ساده می‌تواند گویای مطلب باشد: «راهپیمایی 22 بهمن». چه آن‌هایی که تجربه حضور در راهپیمایی را داشته‌اند و چه آن‌هایی که از قاب تلویزیون و عکس‌های فضای مجازی و دیگر ابزارها «تصویری» از این راهپیمایی هرساله دیده‌اند، کمتر از این پدیده متعجب می‌شوند و آن را عادی می‌انگارند. این عادی‌انگاری موجب می‌شود که «خاص‌بودگیِ» پدیده بر ما پوشیده بماند و ابعاد، زوایا و پیچیدگی‌های آن را نشناسیم.
از راهپیمایی 22 بهمن چگونه می‌توان آشنایی‌زدایی کرد؟ بی‌شک یکی از راه‌ها حضور دوباره در راهپیمایی، این بار با نگاهی پرسشگر است؛ چیزی شبیه به همان کاری که در پاراگراف اول این متن با تکرار اسم خود انجام دادید. یکی دیگر از راه‌ها نگاه به راهپیمایی 22 بهمن از بیرون و مقایسه آن با سایر کشورهاست. تا جایی که می‌دانیم در هیچ کشوری چنین راهپیمایی گسترده‌ای، آن هم به طرفداری از حکومت مستقر و اعلام وفاداری به اصل نظام حاکم، آن هم به صورت هر ساله اتفاق نمی‌افتد. راهپیمایی‌ها عمدتاً یا اعتراضی هستند و به دنبال مطالبه‌ای مشخص از حکومت؛ یا به شکل کارناوال‌های جشن و شادی هستند. البته باز هم ابعاد و گستردگی راهپیمایی 22 بهمن را ندارند. گرامیداشت‌های ملی در کشورهای دیگر با حضور محدود مردم و اغلب به‌شکل رسمی و تشریفاتی برگزار می‌شود. چرا فقط در ایران امکان ظهور چنین پدیده‌ای به وجود آمده است؟ در پاسخ به این سوال نباید به عواملی اشاره کنیم که در کشورهای دیگر هم وجود دارد. چرا که در این صورت راهپیمایی مانند 22 بهمن در این کشورها هم اتفاق می‌افتاد. مثلا اگر به‌قدرت بسیج‌کنندگی تلویزیون اشاره کنیم، شکی نیست که حکومت‌های دیگر هم تلویزیون دارند و اتفاقا تکنیک‌های اثرگذاری بر مخاطب را بسیار بیشتر و بهتر از ما بلدند.
یکی دیگر از راه‌های آشنایی‌زدایی از راهپیمایی 22 بهمن، مقایسه آن با زمان‌های دیگر است. چرا این راهپیمایی فقط در چهل‌سال اخیر اتفاق افتاده است؟ برای پاسخ به این سوال هم نباید عواملی مورد اشاره قرار بگیرد که در میان تاریخ‌های گوناگون مشترک بوده است.
برای آشنایی‌زدایی از راهپیمایی 22 بهمن یک راه دیگر وجود دارد. اینکه از چشم یک فرد خارجی و بیگانه به آن نگاه کنیم. انقلاب اسلامی و پدیده‌هایی مانند راهپیمایی 22 بهمن از چشم غیرایرانی‌ها بسیار تعجب‌برانگیز است. بسیاری از مظاهر فرهنگ ما برای آنها چنین جلوه‌ای دارد. زیرا آنها کلیشه‌های ذهنی ما نسبت به خودمان را ندارند. به همین دلیل است که از قدیم غربی‌ها بیشتر از خود ما به مطالعه و پژوهش درباره پدیده‌های فرهنگی جامعه ما علاقه نشان می‌داده‌اند. آنها پیش از ما به مطالعه انقلاب اسلامی پرداخته‌اند و تبیین‌های زیادی از آن ارائه داده‌اند. حتی درباره جزییات جامعه ایران انقلابی پژوهش می‌کنند و مستند و فیلم می‌سازند. چرا؟ چون آنها گرفتار حجاب معاصرت با انقلاب اسلامی نیستند و از بیرون انقلاب اسلامی ایران را می‌بینند و هر جزء از اجزای انقلاب برای آنها جلوه‌ای تازه و بِکر است.
امروز پس از گذشتن چهل سال از انقلاب اسلامی اگر ما از این پدیده و پدیده‌های ذیل آن آشنایی‌زدایی نکنیم و در صدد بازشناسی آن برنیاییم، قطعا دچار خودبیگانگی و غرب‌زدگی می‌شویم. در این صورت نه تنها مختصات انقلاب اسلامی را نمی‌شناسیم بلکه مشترکات ایران و جوامع دیگر را هم نخواهیم شناخت و مثلا تصور می‌کنیم که مشکلات روزمره ایران امروز، تنها مختص به ماست و جوامع دیگر چنین مشکلاتی ندارند. مشکلات اقتصادی، نابرابری، ناکارآمدی سیاست‌ها، شورش‌های اعتراضی، حوادث غیرمترقبه و هزاران مورد دیگر، در همه کشورها، چه‌بسا شدیدتر و گسترده‌تر وجود دارد. آشنایی‌زدایی به ما کمک می‌کند خودمان، هویتمان، جایگاهمان در جهان، موقعیتمان در تاریخ و آینده پیش رویمان را بهتر بشناسیم.
در آخر برای آنکه بیشتر با مفهوم آشنایی‌زدایی و کاربرد آن در شناخت انقلاب اسلامی و امام خمینی آشنا شوید، کتابی با عنوان «خمینی، پدیده انسانی پیچیده» نوشته مرحوم روح‌الله نامداری را پیشنهاد می‌دهم. این کتاب توسط نشر معارف منتشر شده است.
انتهای پیام/
