به گزارش « سراج24 » ممیزی کتاب باشد یا نباشد، مسئله این نیست. مسئله این است که عده‌ای فکر می‌کنند نظارت بر کتاب و نشر فقط در کشور ما وجود دارد و برخی از نویسندگان فکر می‌کنند اگر در جایی غیر از ایران حضور داشته باشند هر چه بنویسند به سرعت منتشر می‌شود و هیچ مانعی بر سر انتشار تراوشات ذهنی آنها وجود ندارد.
اما آیا در دنیا ممیزی کتاب وجود ندارد؟
در سایه تبلیغات گسترده‌ای که غربی‌ها برای نشان دادن احترام به آزادی بیان دارند، طرح این سؤال که چه میزان کتاب در غرب سانسور می‌شود، در نگاه اول می‌تواند بی‌معنا باشد، اما با کمی دقت و کمی جست‌وجو به نتایج جالب توجهی از سانسور برمی‌خوریم.
در این گزارش تلاش نداریم قوانین مربوط به ممیزی کتاب را در سایر نقاط جهان مورد ارزیابی قرار دهیم ولی برای نمونه چند عنوان کتاب را که دچار سانسور شده‌اند، معرفی می‌کنیم. با آنکه لزوماً معرفی این کتاب‌ها به معنای مخالفت با سانسور آنها یا عدم مخالفت نیست. به همین دلیل ابتدا نگاهی کوتاه به ممیزی و مصادیق آن در کشورمان داریم.
چه بسا آزادی‌هایی که...
علی جنتی، وزیر ارشاد معتقد است ممیزی، کلمه محترمانه سانسور است. سانسور از کلماتی است که بار منفی زیادی را با خود به همراه دارد و حتی سانسورچی نمونه‌ای از فحش‌های روشنفکرانه است که می‌توان در ادبیات قشر نویسنده به آن برخورد کرد.
این روز‌ها بحث اینکه چرا کتاب‌ها ممیزی می‌شوند و اینکه ممیزی بر حق است یا خیر، منتشر می‌شود. ممیزی طرفداران سرسخت و مخالفان پیگیری دارد. وزارت ارشاد نیز در این میان بی‌میل نیست که مسئولیت ممیزی کتاب را از دوش خود بردارد.
جالب اینجاست که وظیفه ممیزی کتاب‌ها در پیش از انقلاب نیز بر عهده وزارت فرهنگ بوده است. هم اکنون نیز طبق مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی طی مصوبه 660 مورخ 24 فروردین 89، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف به اجرای قانون «اهداف، سیاست‌ها و ضوابط نشرکتاب» است و هرگونه تغییر در آن نیز تنها با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی ممکن است.
در ماده 4 این قانون تصریح شده است که« نشر کتاب همان گونه که ممکن است مظهر و نمودی از آزادی‌های اجتماعی و انسانی تلقی شود، چه بسا مورد سوء‌استفاده و اشاعه لاابالی‌گری فکری و اخلال در حقوق عمومی قرار گیرد» و در ذیل آن در سه بخش « دین و اخلاق»، «سیاست و اجتماع» و «حقوق و فرهنگ عمومی» موارد ممیزی درج شده است.
به طور مثال در بخش دین و اخلاق، ترویج خرافات و مخدوش کردن چهره اسلام مصداق ممیزی است یا در سیاست و اجتماع، تبلیغ صهیونیزم و انواع دیگر نژادپرستی جزو مواردی است که ارشاد موظف به ممیزی آن است و در آخر توهین و تمسخر زبان، فرهنگ و هویت اقوام و اقلیت‌های دینی و قومی، در بخش حقوق و فرهنگ عمومی آمده است که مصادیق آن مورد ممیزی قرار خواهند گرفت.
این کتاب‌ها را به یاد داشته باشید
پیش از پرداختن به مصادیق کتاب‌ها باید این نکته را یادآوری کنیم که به دلیل فشار‌های بیش از حد لابی‌های صهیونیست‌ها در غرب، هرگونه نقد هولوکاست به شدت مورد سانسور قرار می‌گیرد.
همان طور که روژه گارودی فیلسوف فرانسوی به خاطر نگارش کتاب «اسطوره‌های بنیانگذار سیاست اسرائیل» در فرانسه به دادگاه کشانده شد. دادگاه فرانسوی انتشار مجدد این کتاب را ممنوع و گارودی را به پرداخت 240 هزار فرانک جریمه محکوم کرد.
این در حالی است که گارودی دست به یک تحقیق علمی زده و کتابش بر اساس اسناد و مدارک گردآوری شده بود. سایر افرادی که به هولوکاست اعتقادی ندارند نیز چنین سرنوشتی را تجربه می‌کنند.
سانسور کتاب در غرب به خصوص در آمریکا آنقدر گسترده است که مدافعان آزادی بیان برنامه‌ای را به عنوان « Banned books week» (هفته کتاب‌های سانسور شده) برگزار می‌کنند و گزارش‌هایی از عملکرد دستگاه‌های سانسور غربی منتشر می‌گردد.
در لیست این کتاب‌ها به نام‌های بسیار آشنایی برخورد می‌کنیم؛ کتاب‌هایی که معمولاً فیلم‌های سینمایی بسیار مشهوری بر اساس آنها ساخته شده است و نمی‌توان به راحتی نام کتاب و نویسنده آن را از دنیای ادبیات و نویسندگی حذف کرد.
خوشه‌های خشم: جان اشتاین بک، نویسنده نام‌آشنای امریکایی در کتاب خوشه‌های خشم به داستان بی‌عدالتی‌ها و زندگی فلاکت‌بار خانواده‌ای آمریکایی می‌پردازد. انتشار این رمان که جزو برترین رمان‌های قرن بیستم به شمار می‌آید، در امریکا ممنوع و حتی نسخه‌های آن به آتش کشیده شد.
موش‌ها و آدم‌ها: جان اشتاین بک پیش از نوشتن «خوشه‌های خشم»، موش‌ها و آدم‌ها را نوشت؛ کتابی که باز هم در مورد فقر و تنگدستی مردم آمریکا بود. این کتاب به دلایلی چون توهین‌های نژادی، ناسزا و ترویج کشتن از سر ترحم از کتابخانه‌های عمومی آمریکا جمع‌آوری و مطالعه آن در مدارس ممنوع شد.
برباد رفته: رمان مشهور مارگارت میچل که به خاطر آن جایزه ادبی پولیتزر را به دست آورد و یکی از مهم‌ترین فیلم‌های کلاسیک تاریخ سینما بر اساس آن ساخته شد. این کتاب به رغم شهرت جهانی‌اش در آمریکا ممنوع‌الانتشار شد؛ ممنوعیتی که هنوز هم پابرجاست. دلیل این ممنوعیت پرداختن به مباحث تبعیض نژادی عنوان شده است.
پرتقال کوکی: استنلی کوبریک فیلم پرتقال کوکی را بر اساس رمانی به همین نام نوشته آنتونی برگس، تولید کرد. اما هم کتاب و هم فیلم در امریکا مورد سانسور قرار گرفتند و کاتولیک‌ها علیه آن موضع تندی اتخاذ کردند. انتشار این کتاب به دلیل خشونت بیش از حد که باعث ایجاد اضطراب عمومی و شوک به مخاطب می‌شود، ممنوع اعلام شد.
هری پاتر: نوشته جی‌کی رولینگ که یک مجموعه را شامل می‌شود. با آنکه همه نسخه‌های آن به فیلم‌های سینمایی تبدیل شده‌اند اما این کتاب‌ها که در ایران خوانندگان زیادی نیز دارد در آمریکا و انگلستان به دلیل ترویج جادوگری ممنوع اعلام شده است!
قلعه حیوانات( مزرعه حیوانات): جورج اورول نویسنده انگلیسی با نام دو کتابش یعنی قلعه حیوانات و «1984» یکی از پر بحث‌ترین نویسندگان معاصر به شمار می‌آید. می‌گویند اورول این کتاب را در هجو انقلاب کمونیستی شوروی نگاشته است به همین دلیل روس‌ها انتشار آن را در شوروی ممنوع اعلام کردند. حالا سال‌ها است که شوروی از هم متلاشی شده است اما این بار خواندن کتاب قلعه حیوانات در امارات متحده عربی ممنوع اعلام شده است!
جادوگر شهر اوز: در اوایل قرن گذشته «ال فرانک بوئم» رمانی را برای کودکان نوشت به نام جادوگر شهر اوز بر اساس این کتاب تا به حال هم فیلم سینمایی و هم چند مجموعه انیمیشن تولید شده اما در برخی از ایالت های آمریکا به دلیل چیزی که ترویج سوسیالیسم خوانده می‌شد، خواندن جادوگر شهر اوز ممنوع اعلام شد.
ماجراهای هاکلبری‌فین: رمان مارک تواین که ادامه رمان «تام سایر» به شمار می‌رفت، در سال 1884 منتشر و درست یک سال بعد انتشارآن ممنوع شد. یکی از دلایل این کار، توهین‌های نژادی و نشان دادن نابرابری‌های نژادی عنوان شده است.
در کنار این نام‌ها می‌توان «کلبه عمو تام»، «100 سال تنهایی»، «کد داوینچی»، « مرگ فروشنده» و چند کتاب دیگر را اضافه کرد که نمی‌توان آنها را در کتابخانه‌های عمومی آمریکا پیدا کرد.
گزارشگران بدون مرز در سال 2013، آزادی بیان در آمریکا را که اصل آزادی بیان را به عنوان یکی از اصول قانون اساسی خود عنوان کرده است، در رتبه 32 جهان عنوان کرد.
کمیته مک کارتی در دهه 50 به عنوان «کمیته فعالیت‌های ضد آمریکایی» باعث توقیف و سانسور بسیاری از کتاب‌ها شد. پیش از آن نیز و طی جنگ جهانی دوم فرانکلین روزولت رئیس‌جمهور وقت آمریکا رسماً دستور ایجاد «دفتر سانسور» را داد.
این مقایسه کوتاه با آنچه در بازار نشر ایران می‌گذرد، فرصت خوبی است برای درک آنچه در کشور ما و غرب می‌گذرد، علاقه‌مندان می‌توانند لیست بلند بالای کتاب‌های ممنوع شده در غرب را در سایت‌های ضدسانسور جست‌وجو کنند.
