به گزارش « سراج24 » تثبیت مبانی فکری و ترویج اندیشه مقدس قیام امام حسین(ع) برعهده امام سجاد(ع) بود. امام سجاد(ع)، حیاتی تازه به علوم و معارف اسلامی بخشید و زمینه مناسبی را برای انقلاب فکری و فرهنگی امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و احیای فرهنگ قرآنی و تمدن اسلامی فراهم ساخت. در بررسی نقش امام سجاد(ع) در تداوم حادثه کربلا با حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی راد، استاد دانشگاه به گفت‌وگو نشستیم که از نظر شما می‌گذرد.
نقش امام سجاد(ع) در تداوم اهداف و جهت‌گیری حادثه کربلا و عاشورا چه بوده است؟
- پیش از پاسخ به این سؤال باید مقدمه ای را عرض کنم. حقیقت امر این است که آگاهی‌های ما از سیره ائمه(ع) چندان عمیق نیست و حتی بعضاً سطحی است. روزگار امام سجاد(ع) قطعاً یکی از دشوارترین، ظلمانی‌ترین و دهشتناک‌ترین مرحله تاریخی تشیع است و در عین حال درس آموزترین و نقش آفرین‌ترین مرحله است. اگر بخواهیم به این حقیقت برسیم، باید به پیش از حادثه عاشورا برگردیم و به سرعت به بررسی این 50 سال بپردازیم تا مشاهده کنیم چه اتفاقی رخ داده و امام سجاد(ع) چه کار کرده است.
به صورت خلاصه عرض کنم حضرت سجاد(ع) در موقعیتی رشته امامت را به دست گرفتند که امکان هیچ گونه حرکت صریح و آشکار وجود نداشت. در زمانی زمام امور را به دست گرفتند که نه خدایی که تبلیغ شده، خدای قرآن است و نه پیامبر، پیامبر قرآن است و نه امام، امام قرآن است و نه این روابط فردی انسان با خود، با جامعه و با خدا یک رابطه قرآنی و الهی است.
در چنین وضعیتی امام باید مفاهیم را بازسازی کند، تحریف را از دین بزداید، حقیقت امامت را به جای خود برگرداند، معارف را احیا کند، روح صلابت و ایستادگی را بر مردمان، حداقل بر شیعیان بدمد و معیارهای زندگی انسانی- الهی را به انسانها عرضه کند. حال آنکه هیچ موقعیتی هم ندارد، پس باید چه کاری کند؟ کار امام خیلی خطیر و مهم است.
شهید عالیقدر حسین باقر که کتاب کوچکی به نام «الامام السجاد» دارد، ظواهر زندگانی امام سجاد(ع) را در 5 مورد بیان کرده است که تحلیل این 5 مورد خیلی مهم است:
امام خیلی دعا دارد، همان طور که می‌دانید هیچ امامی به اندازه امام سجاد دعا ندارد. سبک دعای امام هم با بقیه ائمه(ع) تفاوت دارد.
امام سجاد(ع) تعداد زیادی برده خریده است.
هیچ امامی به اندازه حضرت سجاد(ع) انفاق ندارد. در حالی که ما تصور می‌کنیم بیشترین انفاق از حضرت علی(ع) بوده است.
امام سجاد(ع) برای حادثه کربلا بسیار گریه کرده است.
امام یک دوره فقه دارد و اختصاصاً کتاب حج، زهد و حقوق دارد.
گفتید تحلیل هر کدام از اینها بسیار مهم است. ابتدا در مورد ویژگیهای دعاهای امام سجاد(ع) بفرمائید و اینکه چه اهمیتی برای امروز ما دارند؟
- هیچ یک از دعاهای ائمه(ع) به اندازه دعاهای امام سجاد(ع) صلوات ندارد. امام با صلوات فرستادن مرتب که همان سبک «اللهم صل علی محمد وآل محمد» و «اللهم صل علی محمد و آل بیته» است، ما را به این نکته توجه داده است که پیامبر و آل او در مسیر حق و هدایت انسان به سمت قله‌ها هستند، نه افراد دیگر. اتفاقاً پس از این صلوات بلافاصله یک مسأله اجتماعی یا سیاسی یا اخلاقی مطرح است.
اگر نگاه تاریخی به صحیفه داشته باشید، متوجه خواهید شد در کلمه کلمه آن یک مفهوم والا نهفته است. امام در قالب دعا دین را بازسازی کرده است. تعبیر بسیار دقیق آقای حسن الامین که بعد هم آقای جعفر مرتضی دارد: «الامام السجاد باعث الاسلام من جدید» امام سجاد(ع)، اسلام را دوباره بازسازی کرد. امام در این دعاها معارف بلندی را درس می‌داده است،
براساس «الصحیفه الجامعه» امام سجاد(ع) 194 آیه را یا تلویح کرده، یا به آن اشاره کرده یا استشهاد کرده یا مقدمه قرار داده و تفسیر کرده است و بیشتر آنها آیاتی است که در فضای آن روز وارونه ترجمه شده بود. جامعه آن روز، جامعه جبر است و جبرگرایی فضای عجیبی است.
امام(ع)به ماه نگاه می‌کند و دعا می‌خواند و بعد می‌گوید: «تو با همتایت که آفتاب باشد، می‌آیی و می‌روی، برای اینکه انسان عمل بکند و با عمل خود، یا ثواب ببرد یا عقاب بکشد.» بعد امام این آیه را می‌خواند که خدا بر اساس عمل شما این کارها را می‌کند و جبری در کار نیست. صحیفه سجادیه یک کتاب اعتقادی و تاریخی و به عبارتی بازشناسی دوباره فرهنگ شیعه در آن زمان است. رساله حقوق امام سجاد(ع) نیز رساله حیرت آور و مجموعه ای بی‌نظیر برای زندگی ما انسانهاست. استادان بنام روان‌شناسی اذعان دارند رساله حقوق با پیشرفته‌ترین تئوری‌های آموزشی همخوانی دارد.
این شبهه در مورد ائمه(ع) وجود دارد که برده و مستخدم داشتند. شما هم گفتید که امام سجاد(ع) برده‌های زیادی می‌خرید. پاسخ شما به این شبهه چیست؟
- واقعیت این است که ائمه(ع) از بازار برده می‌خریدند، در حالی که پیامبر(ص) فرمود: «شرّ الناس من باع الناس» پس چرا این کار را می‌کردند؟ امام برده‌ها را می‌خرید. مگر امام در زندگی خود چقدر به برده نیاز دارد؟ خانه امام سجاد(ع) به یک مدرسه تبدیل شده بود. از میان همین افراد ما شمار زیادی مفسر و محدث داریم. بخش قابل توجهی از کسانی که کنار زید جهاد کردند، از آزاد شده‌های امام سجاد(ع) هستند. امام(ع) در شب عید غدیر، شب عید قربان، شب عید فطر و شب جمعه درها را باز می‌کرد و می‌فرمود: «انتم حر» که خیلی‌ها نمی‌رفتند. بعضی‌ها هم فقیر بودند و اگر آزاد می‌شدند، دوباره باید برده می‌شدند، امام از آنها حمایت مالی می‌کرد تا مشکل پیدا نکنند.
دکتر شهیدی می‌گفت: «من هر چه فکر می‌کنم، می‌بینم آیا اصلاً امکان دارد آن کاری را که امام انجام داد، کسی غیر از علی بن الحسین(ع) بتواند انجام بدهد؟» امام سجاد(ع) کار بسیار بزرگی انجام داده است. ایشان توانست امامت را با کل شاخصه کربلا که برای ایشان شکل گرفت، به جای اصلی خود بازگرداند. میراث امام سجاد(ع) عجیب است و ما به آن کم توجه داریم.
