به گزارش سراج24، در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، شورای نگهبان براساس نظارت استصوابی وظیفه‌ای خطیر در احراز یا رد صلاحیت کاندیداهای انتخابات برعهده دارد. علاوه بر این، این نهاد نظارتی همانند یک شاخص، عهده‌دار تطبیق قوانین و مصوبات مجلس شورای اسلامی با شرع مقدس اسلام و قانون اساسی کشور است. در این بین جریان‌هایی وجود دارند که در طول تاریخ بعد از انقلاب اسلامی با تخطئه نقش شورای نگهبان به دنبال تحدید اختیارات این شورا بوده و هستند.
در همین راستا امام خمینی(ره) نیز در فرمایشات خود با برشمردن نقاط قوت شورای نگهبان به لزوم پیروی از این شورا تاکید و حتی مخالفان شورای نگهبان را مفسدفی‌الارض عنوان کرده اند.
نوشتار پیش رو به دنبال آن است تا به بازخوانی فرمایشات امام درمورد شورای نگهبان بپردازد.
اهمیت شورای نگهبان در کلام امام خمینی (ره)
از آنجا که احتمال هرگونه لغزش و خطا در مصوبات مجلس شورای اسلامی وجود دارد لذا طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مجلس بدون وجود شورای نگهبان اعتبار قانونی نخواهد داشت. نظارت بر کاندیداها و انتخابات نیز در حیطه وظایف شورای نگهبان است و این موضوع اهمیت وجود شورا را دو چندان می‌کند. اهمیت این نهاد تا بدان حد است که امام خمینی(ره) ضمن موافقت با شورای نگهبان اعضای آن را حافظ مصالح اسلام و قانون اساسی دانسته و نسبت به کسانی که بی‌پروا به فقهای شورا می‌تازند می‌فرمایند: «من به این آقایان هشدار میدهم که تضعیف و توهین به فقهای شورای نگهبان امری خطرناک برای کشور و اسلام است.»
امام خمینی (ره) در ۳۰ تیرماه 1359 در نخستین روزهای کار اولین دوره شورای نگهبان، در دیدار با اعضای این شورا تاکید می‌کنند که «شما باید ناظر بر قوانین مجلس باشید، و باید بدانید که به هیچ وجه ملاحظه نکنید. باید قوانین را بررسی نمایید که صددرصد اسلامی باشد. به هیچوجه گوش به حرف عدهای که میخواهند یک دسته کوچک مردم ما خوششان بیاید و به اصطلاح مترقی هستند [ندهید] قاطعانه با اینگونه افکار مبارزه کنید و بدون ملاحظه از هیچ‌کس فقط و فقط خدا را در نظر بگیرید.[1]
کسانی که با رای شورای نگهبان مخالفند "مفسد فی الارض" هستند
در تاریخ ۱۸ خرداد ۱۳۶۰، درست در دورانی که خیانت بنی‌صدر بر همگان آشکار شده است، امام خمینی (ره) بار دیگر با تائید اختیارات شورای نگهبان کسانی که از این شورا تمکین نمی‌کنند را مخالف اسلام دانسته و عنوان می‌کنند: «کسانی که با مصوبات مجلس بعد از اینکه شورای نگهبان نظر خودش را داد باز مخالفت می‌کنند، اینها دانسته یا ندانسته با اسلام مخالفت می‌کنند.»
بنیانگذار انقلاب اسلامی همچنین کسانی که با رای این شورا به مخالفت برخاسته و بنای ناسازگاری و اعتراض سر می‌دهند را مفسد فی الارض نامیده و می‌فرمایند: «مجلس اگر رای داد و شورای نگهبان هم آن رای را پذیرفت، هیچ‌کس حق ندارد یک کلمه راجع به این بگوید. من نمی‌گویم رای خودش را نگوید؛ بگوید؛ رای خودش را بگوید؛ اما اگربخواهد فساد کند، به مردم بگوید که این شورای نگهبان کذا و این مجلس کذا، این فساد است و مفسد است یک همچو آدمی، تحت تعقیب مفسد فی الارض باید قرار بگیرد.»[2]
ایشان همچنین در دیدار با نمایندگان مجلس شورای اسلامی درمورد حوزه اختیارات شورای نگهبان می‌فرمایند: «تشخیص شورای نگهبان که این مخالف قانون نیست و مخالف اسلام هم نیست میزان است که همه ما باید بپذیریم.»
رهبر کبیر انقلاب اسلامی همچنین در جایی دیگر مخالفان شورای نگهبان را به تندی مورد نکوهش قرار داده و می‌فرمایند: «نمیشود از شما پذیرفت که ما قانون را قبول نداریم. غلط میکنی قانون را قبول نداری! قانون تو را قبول ندارد. نباید از کسی پذیرفت که ما شورای نگهبان را قبول نداریم. نمیتوانی قبول نداشته باشی. مردم رأی دادند به اینها. مردمی که به قانون اساسی رأی دادند، منتظرند که قانون اساسی اجرا بشود؛ نه هر کس از هر جا صبح بلند می‌شود، بگوید من شورای نگهبان را قبول ندارم، من قانون اساسی را قبول ندارم، من مجلس را قبول ندارم، من رئیس جمهور را قبول ندارم، من دولت را قبول ندارم. نه! همه باید مقید به این باشید که قانون را بپذیرید، ولو برخلاف رأی شما باشد. باید بپذیرید، برای اینکه میزان اکثریت است؛ و تشخیص شورای نگهبان که این مخالف قانون نیست و مخالف اسلام هم نیست، میزان است که همۀ ما باید بپذیریم.»[3]
تضعیف شورای نگهبان به دیکتاتوری ختم می‌شود
امام در جایی دیگر با توجه به نقش مثبت شورای نگهبان در انتخابات دوره دوم مجلس شورای اسلامی تضعیف این شورا را به زیان انقلاب دانسته و می‌فرمایند: «چنانچه مشاهده می‌شود پس از انتخابات مرحله اول از دوره دوم مجلس شورای اسلامی، افرادی که نظریه شورای محترم نگهبان در ابطال یا تأیید بعضی حوزهها موافق میلشان نبوده است، دست به شایعه‌افکنی زده و اعضای محترم شورای نگهبان ـ ایدهم اللّه تعالی ـ را که حافظ مصالح اسلام و مسلمین هستند، تضعیف و یا خدای ناکرده توهین مینمایند و به پخش اعلامیه و خطابه در مطبوعات و محافل دست زدهاند، غافل از آنکه پیامد چنین اعمال و جوسازیها آن هم در دوره دوم مجلس و نگذشتن سالی چند از انقلاب چه خواهد بود.»[4]
امام در ادامه صحبت‌هایشان به مظلوم بودن فقهای ناظر بر مجلس در طول تاریخ اشاره کرده و عنوان می‌کنند که تضعیف شورای نگهبان به نابودی اسلام و روی کارآمدن دیکتاتوری خواهد انجامید: «تکلیف شرعی است که نگذارید مسائل شوم مشروطیت تکرار شود و عبرت بگیرید از آنجا. در آن زمان (مشروطه) به تدریج فقها را از مجلس بیرون راندند و به سر این ملت آن آوردند که دیدیم. من به این آقایان هشدار میدهم که تضعیف و توهین به فقهای شورای نگهبان امری خطرناک برای کشور و اسلام است. همیشه انحرافات به تدریج در یک رژیم وارد می‌شود و در آخر رژیم را ساقط مینماید. لازم است همه به طور اکید به مصالح اسلام و مسلمین توجه کنیم و به قوانین، هر چند مخالف نظر و سلیقه شخصیمان باشد، احترام بگذاریم و به این جمهوری نوپا که مورد هجوم قدرتها و ابرقدرتهاست، وفادار باشیم.»[5]
در جایی دیگر نیز امام در جمع نمایندگان مجلس شورای اسلامی با ایراد یک سخنرانی گیرا، عدم احترام به شورای نگهبان را سبب ایجاد دیکتاتوری عنوان کرده و بار دیگر مردم و سایر نهادها را به همسویی با شورای نگهبان دعوت می‌فرمایند.[6]
با نهاد شورای نگهبان صددرصد موافقم
در بیانات امام خمینی(ره) بارها مشاهده می‌شود که ایشان ضمن تائید نهاد شورای نگهبان، اعضای شورا را به اقتدار و قاطعیت در عمل توصیه کرده و می‌فرمایند: «به شورای نگهبان تذکر میدهم که در کار خود استوار باشید و با قاطعیت و دقت عمل فرمایید و به خدای متعال اتکال کنید.» و در جای دیگر می‌فرمایند: «من با نهاد شورای نگهبان صددرصد موافقم و عقیدهام هست که باید قوی و همیشگی باشد، ولی حفظ شورا مقداری به دست خود شماست. شما باید طوری فکر کنید که این شورا برای همیشه محفوظ بماند. روی مواضع اسلام قاطع بایستید. صحبت‌های شما باید به صورتی باشد که همه فکر کنند در محدوده قانونی خودتان عمل میکنید، نه یک قدم زیاد و نه یک قدم کم. شما باید توجه داشته باشید که اگر مباحثات به مناقشات تبدیل شود و جلوی یکدیگر بایستید، اسباب این می‌شود که شورای نگهبان تضعیف شود و در آتیه از بین برود. و آن کسانی که علمایی را که قبلاً کار شورای نگهبان را میکردند، کنار گذاشتند، به این خاطر بود، که کم‌کم آنها را مخالف خود احساس کردند و کنار گذاشتند و بتدریج این شیطنت صورت گرفت. پس همه ما باید بیدار باشیم.»[7]
امام خمینی(ره) همچنین اهانت به شورا و تلاش برای به حاشیه راندن این نهاد را ناشی از عملکرد صحیح شورا دانسته و خطاب به اعضای شورای نگهبان می‌فرمایند: «از تحمل زحمات و رنج‌های شما تشکر میکنم. شما توقع نداشته باشید که مورد اهانت واقع نشوید. همه میدانید تا کسی کاری انجام ندهد، کسی به او توهین نمی‌کند. توهین برای کسانی است که میخواهند زنده باشند. هیچ کدام از ما نباید انتظار تعریف را داشته باشیم. باید به حکم خدا عمل کنیم و به این هم کاری نداشته باشیم که چه کسی از این کاری که برای خدا میکنیم، خوشش میآید و یا چه کسی بدش میآید. من در تمام مواقعی که مقتضی بوده است، مجلس و شورای نگهبان را تأیید کردهام. بار دیگر از مساعی شما در شورای نگهبان تشکر میکنم. شما برای خدا کار میکنید و انشاءاللّه خداوند شما را تأیید فرماید.»[8] امام خمینی(ره) همچنین با تائید اختیارات شورا به این امر که «پس از رای مجلس وانفاذ شورای نگهبان، هیچ مقامی حق رد آن را ندارد، و دولت در اجرای آن باید بدون هیچ ملاحظه‌ای اقدام کند» اشاره می‌کنند.[9]
امام خمینی(ره) در توصیه‌ای به اعضای شورای نگهبان آنان را به قاطعیت در انجام وظایف خود تشویق کرده و می‌فرمایند: «وظیفه آنان بسیار مقدس و مهم است و باید با قاطعیت به وظایف خود عمل نمایند. البته توجه به اهمیت حفظ نظام جمهوری دارند که با آن هیچ حکم و امری مزاحمت نمی‌کند و برای حفظ آن از هیچ کوششی نباید مضایقه کرد ومعلوم است آقایان با تعهدی که دارند تحت تاثیر هیچ جوی واقع نمی‌شوند. انشاءالله موید باشند.»[10]
بنا بر فرمایشات امام خمینی(ره) شورای نگهبان نهادی مهم و حیاتی بوده و علاوه بر اینکه خود این نهاد وظیفه‌ای خطیر بر عهده دارد، دیگران نیز در قبال شورا وظایفی دارند که همان تائید شورا و حمایت از این نهاد است. از نظر امام تضعیف شورای نگهبان چنانچه در جریان مشروطه به ظهور رضاخان ختم شد به دیکتاتوری می‌انجامد لذا حفظ و حراست از این نهاد بر همگان لازم و ضروری است.
پی نوشت:
1- صحیفه امام خمینی(ره)، جلد 13، ص 53.
2- صحیفه امام خمینی(ره)، جلد 14، ص 370.
3- بیانات در جمع نمایندگان مجلس شورای اسلامی، 6 خرداد 1360.
4- صحیفه امام خمینی(ره)، جلد 17، ص 431.
5- صحیفه امام خمینی(ره)، جلد 17، ص 431.
6- بیانات در جمع نمایندگان مجلس شورای اسلامی، 6 خرداد 1360.
7- بیانات در جمع فقها و حقوقدانان شورای نگهبان، 11 شهریور 1363.
8- صحیفه امام خمینی(ره)، جلد 17، ص 441.
9- صحیفه امام خمینی(ره)، جلد 17، ص 321.
10- صحیفه امام خمینی(ره)، جلد 19، ص 155.
منبع: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
