آنچه که در دولت جدید بویژه از سوی اصلاح طلبان هدف قرار گرفته است دانشگاه و جریان دانشجویی است با این امید که بتوان از طریق این جریان فضای عمومی جامعه را با تحرکات دلخواه خود به جنب و جوش بیاندازند. هانتیگتون نقش اجتماعی طبقه متوسط جدید را در جوامع در حال توسعه به موتور و نیروی اصلی توسعه، تحول و حتی انقلاب تشبیه می کنند. به نظر هانتینگتون، «سرچشمه اصلی مخالفت با حکومت را باید در این طبقه بازجست. نخستین عناصری که از این طبقه در صحنه اجتماعی ظاهر می شوند، روشن فکرانی اند که فعال تر و انقلابی تر از کارکنان دولت، افسران ارتش، معلمان، وکیلان، مهندسان، تکنیسین ها و کارفرمایان و مدیرانی اند که به تدریج ظاهر می شوند. به همین دلیل، شهر کانون مخالفت در درون کشور است و طبقه متوسط، کانون مخالفت در درون شهر است و دانشجویان منسجم ترین، کارآمدترین و پرتحرک ترین انقلابیان درمیان روشن فکران اند. آن ها، هسته اصلی و مرکزی مبارزات انقلابی در جوامع در حال توسعه را تشکیل می دهند. به قول میلز، روشن فکران جوان و دانشجویان مهم ترین نیرو برای ایجاد تغییرات بنیادی اند.»(1)
دیدار انجمن های اسلامی دانشجویان دانشگاه های مختلف با امام (ره): "بروید تحکیم وحدت بکنید"
و پس از آن دفتر تحکیم وحدت (شورای هماهنگی انجمن های اسلامی دانشجویان) تشکیل می شود.
در حقیقت این تشکل های دانشجویی هستند که به عنوان رهبران فکری، نقش برجسته سازی و اولویت بخشی در دانشگاه ها را بر عهده دارند و مارپیچ های سکوت در دانشگاه نیز از سوی آنها رقم می خورد؛ نظریات متعددی جنبش‌های دانشجویی را توجیه می‌کنند. برخی از نظریه‌پردازان آسیب‌شناس، جنبش دانشجویی را پاسخی به نارسایی‌های نهادهای دانشگاهی تلقی می‌کنند. نظریه‌پردازان مارکسیست آن را یک عامل رهایی بخش انقلابی، هابرماس آن را عاملی برای گسترش عرصه عمومی و برخی دیگر آن را مولد یک فرهنگ سیاسی جدید می‌دانند. اما جنبش دانشجویی مسلمان را باید جریانی منبعث از گفتمان دینی برای دستیابی به آرمانهای فرادستی دانست که در این مسیر همراه شدن و همراه کردن مردم با خود را از اولویت های خود می داند. به گفته دکتر پرویز امینی جامعه شناس مطرح کشور؛ جنبش دانشجویی نقش واسط و میانجی را دارد؛ "جنبش دانشجویی یک «نیروی میانجی و واسط» است که عمدتا ایده خودش را برای کنش اجتماعی و سیاسی از فعالان، گروه‌ها و شخصیت‌های سیاسی یا بخش‌های روشنفکری به معنای عام- متفکرین و اندیشمندان به دست می‌آورد."(2) از سوی دیگر این جریان بواسطه این میانجی گری خود می تواند بدنه اجتماع را به لحاظ گفتمانی به جلو ببرد اما زمانی این امر محقق خواهد شد که جنبش دانشجویی تعهد خود نسبت به اجتماع که همانا مطرح کردن دغدغه ها و مشکلات مردم است را نیز انجام دهد.
همزمان با تاسیس دانشگاه به سبک امروزی در سال 1313 شمسی فعالیت جریان های مختلف سیاسی نیز در فضای دانشگاه شکل گرفت و در ابتدا این توده ای ها بودند که دانشگاه را در سیطره خود قرار دادند، اما از سال 1321 به بعد نام دانشگاه و جریان دانشجویی با نام "انجمن اسلامی دانشجویان" پیوند خورده است و در نقاط مختلف تاریخی این انجمن های اسلامی دانشجویان بودند که وقایع مهم تاریخی را رقم زدند. از پیوند با روحانیت اصیل در سال 42 و دفاع و همراهی با امام(ره) تا تسخیر لانه جاسوسی آمریکا و فرماندهی جبهه های جنگ همه و همه در کارنامه پر افتخار اعضای انجمن های اسلامی است.
جریان های دانشجویی بواسطه عدم آزادی بیان در دولت سازندگی زیر فشار بودند و در کنار آن جریان های فرعی توجیه گرا بوجود آمدند. اما دولت اصلاحات با سوء استفاده از جریان دانشجویی و رشد کاریکاتوری آن، به تدریج سیر استحاله در این جریان را کلید زد و قسمتی از انجمن های اسلامی را که زمانی فرماندهان جنگ را تحویل انقلاب داده بود در مقابل انقلاب قرار داد.
حادثه های تلخی چون کوی دانشگاه، که در پروژه فتح "سنگر به سنگر" سعید حجاریان بود، از سوی تحریک جریان اصلاحات و توسط همین جریان دانشجویی شکل گرفت و این اتفاقات باعث شد؛ انجمن های اسلامی در سال 78 به دو قسم معتقد به نظام (اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان مستقل) و معارض نظام (دفتر تحکیم وحدت) تقسیم شود و کم کم جریان معارض به دلیل ساختار شکنی، عدم توجه به مطالبات دانشجویی، پیاده نظامی احزاب مشارکت و مجاهدین از سوی دانشگاهیان مطرود شود. تحکیم خود در اوایل دهه80 به دو طیف شیراز و علامه تقسیم شد که طیف شیراز پایبند به نظام بود و طیف علامه با اعلام تعارض با نظام و انقلاب به ساختارشکنی در فضای دانشگاه و بیرون دانشگاه پرداخت.
این جریانات در دولت نهم و دهم به دلایل فعالیت های غیرقانونی تعطیل شد اما امروز دوباره شاهد تحرکاتی در فضای دانشگاه های کشور برای ظهور و بروز ساختارشکنی هستیم. همه بر این امر اتفاق نظر دارند که دولت فعلی دولتی سهامی است و وزارتخانه علوم سهم جریان اصلاح طلب است و معرفی میلی منفرد، سرپرستی توفیقی و وزارت فرجی دانا نیز در همان راستا بوده است که یکی از کارویژه های اصلی خود را احیای جریان های ساختارشکن در دانشگاه ها قرار داده است. این جریان راهکارهای مختلفی را برای تشنج در فضای دانشگاه ها در دستور کار دارد که دیدبان در این نوشتار به مواردی از آن اشاره می کند:
نام «جنبش دانشجویی در ایران» با نام «انجمن های اسلامی» مترادف شده است و برای راه اندازی جریان دانشجویی و معرفی آن مهمترین عنوان "انجمن اسلامی" است و در این راستا جریان ساختار شکن تلاش های متفاوتی را در جهت راه اندازی انجمن های اسلامی انشجویان با تعریف خود ساخته، است. باز فرآوری انجمن های اسلامی ضد نظام و تخریب و سنگ اندازی در مسیر انجمن های اسلامی دانشجویان اصیل و قدرتمند در دوران حاضر را در دستور کار قرار داده است.
ستاد احیای 31 انجمن
یکی از جریان هایی که از ابتدای دولت جدید در تلاش است تا در دانشگاه های کشور برای خود جایی دست و پا کند؛ جریان همفکران علی افشاری؛ عضو سابق انجمن اسلامی طیف علامه و ضدانقلاب خارج نشین فعلی، است که متشکل از چند گروه افراد است: دسته ای افرادی هستند که از خارج وارد ایران شده اند و شروع به فعالیت کرده اند؛ دسته ای دیگر؛ زندانیان سیاسی آزاد شده اند که به جرم هایی چون اقدام علیه امنیت ملی زندانی بوده اند و برخی فعالین سابق عضو تحکیم علامه هستند که در سالهای گذشته بی تحرک بوده اند.
علی افشاری عضو تحکیم وحدت و از اعضای اصلی واقعه 18 تیر 78 بود که بعدها به خارج گریخت و در رسانه های ضد انقلاب چون صدای آمریکا فعال شد.
نقطه مشترک همه این جریانات آن است که هیچ یک دانشجو نیستند و تا کنون نیز نتوانسته اند اقدام چندانی انجام دهند. تمام فعالیت این جریان تاکنون معطوف به دو تجمع غیرقانونی چند نفره در مقابل دانشگاه امیرکبیر بوده است. اما برخی جریانات همسو با این جریان در دانشگاه های کشور با دعوت از افراد موجه تر این گروه تلاش دارند تا آنها را در دانشگاه معرفی کنند.
انجمن های اسلامی پیرو خط امام(ره)
جریان دومی که در با کمک برخی سیاسیون و همفکران دولت در حال شکل گیری است، انجمن های اسلامی پیرو خط امام(ره) است. این جریان نیز پایگاه و منظومه فکری مشخصی ندارد اما نقطه مشترکشان متعارض نمایی با جو حاکم بر تشکل های دانشجویی فعلی است، اما بواسطه آنکه بتواند در دانشگاه فعالیت کند نام «انجمن اسلامی پیرو خط امام (ره)» را بر خود گذاشته است. این تشکل ها سر دسته مشخصی نیز ندارد و پیش بینی می شود به دلیل عدم هویت مستقل تا چندی دیگر محو شود مگر آنکه از سوی دولت تقویت گردد که این اتفاق دور از ذهن نیست.
کمیته ارزیاب و جذب افراد مستعد تاسیس انجمن اسلامی
تلاش دیگر برای تصاحب فضای دانشگاه حاشیه هایی بوده است که در جریان اعزام کمیته ارزیاب به دانشگاه های کشور اتفاق افتاده و جذب افراد برای تاسیس تشکل های خود ساخته توسط دولت بوده است. سابقه تاسیس تشکل های خود ساخته به دولت هاشمی رفسنجانی و «انجمن های اسلامی دانشجویی» بر می گردد که سر دسته آن را حشمت الله طبرزدی بر عهده داشت. به گفته دانشجویان و تشکل های مختلف کشور دولت جدید در حاشیه اعزام کمیته ارزیاب به دنبال افراد مستعد جهت تاسیس تشکل های خود ساخته و ناهمسو با گفتمان انقلاب اسلامی بوده است و جلسات خصوصی نیز با آنها در دانشگاه ها برگزار شده است.
انجمن اسلامی دانشگاه تهران و علوم پزشکی تهران
یکی از نقاطی که جریان ساختارشکن بر روی آن برنامه ریزی کرده و به لحاظ مالی، سیاسی و معنوی نیز آن را حمایت می کند، انجمن اسلامی تهران و علوم پزشکی تهران است. این تشکل که امروز پشتوانه اجتماعی چندانی ندارد و عضو هیچ اتحادیه دانشجویی نیز نمی باشد به لحاظ فکری دارای شاخه های مختلفی است. اما اشتراک همه اعضا اصلاح طلبی ساختارشکنانه است. آبشخور اصلی فکری این گروه نهضت آزادی و جبهه ملی است و از همان جریان و احزاب اصلاح طلب فعال و غیر فعال نیز حمایت می شود.
اولین تحرکات این جریان در 16 آذر بود که البته با توجه به بدنه کم اجتماعی نتوانست آن را به سطح دانشگاه بکشاند. این تشکل از سوی وزارت علوم نیز به شدت حمایت می شود.
سنگ اندازی در مسیر فعالیت انجمن های اسلامی دانشجویان مستقل
در حال حاضر «انجمن های اسلامی دانشجویان» و «انجمن های اسلامی دانشجویان مستقل» زیر پرچم «اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه های سراسر کشور» در حال فعالیت هستند و به دلیل اقبال عمومی و قوت تشکیلاتی این تشکلها تلاش های زیادی جهت سنگ اندازی در مسیر عمل آنها در دانشگاه های مختلف انجام شده است. این رفتار در مورد «انجمن های اسلامی دانشجویان» عضو «دفتر تحکیم وحدت» نیز تکرار می شود و شاید یکی از راهکارهای اصلی برای شکل گیری انجمن های معارض تضعیف انجمن اسلامی های فعال در فضای دانشگاه است.
شکل دهی تشکل هایی با نام های غیر انجمن اسلامی
یکی دیگر از فعالیت های طرفداران دولت یازدهم سازماندهی تشکل هایی است که نه اقبال عمومی داشته اند و نه گفتمان چارچوب مندی را با خود همراه دارند. این تشکل ها تنها با حمایتهای مالی و سیاسی فعالیت می کنند و هیچ بروز دانشگاهی نیز نداشته اند. از جمله مهمترین این تشکل ها شورای «تدبیر و امید نسل امروز» است که در بیانیه اعلام موجودیت خود آورد: «جوانان معتقد به مشی اعتدال و حامیان جوان دولت تدبیر و امید این بار نه تنها نا امید نمی‌شوند بلکه بر تداوم حمایت از مسیر عقلانیت و اعتدال، ملتزم اند و صحنه را خالی نخواهند کرد». مهمترین اقدام این جریان ساماندهی تجمع خودجوش و مردمی استقبال از ظریف بعد از مذاکرات ژنو بوده است.
البته از شایان ذکر است که کانون ها و انجمن های ادبی نیز باید مورد توجه قرار گیرند چرا که بعد از غیر قانونی اعلام شدن دفتر تحکیم وحدت طیف علامه، به پایگاه اصلی افراد این جریان تبدیل شده و امروز محمل مناسبی برای فعالیت این افراد است.
جمع بندی
آنچه که در مجموع اتفاق افتاده است تلاش جریان فتنه برای تحریک دانشگاه برای فعالیت های سیاسی از جنس سیاسی کاری که ثمره آن از بین رفتن محیط علمی دانشگاه و تشنج اجتماعی خواهد بود. به نظر دیدبان این تئوری، بر اساس فشار از پایین و چانه زنی از بالا است که جریان اصلاحات با پیاده نظام کردن جریان دانشجویی در دوران اصلاحات؛ تلاش داشت به نظام فشار وارد کند. اصلاح طلبان رادیکال در صددند تا با در اختیارگیری دوباره جو دانشگاه فضای اجتماعی ای مشابه سالهای دوم خرداد را ایجاد کنند چه آنکه تنها این نوع اهرم فشار است که آنان می توانند با آن، روحانی را بعدها تحت فشار و سیطره خود قرار دهند و حتی زمینه هایی را برای کنار گذاشتن روحانی پس از چهار سال و معرفی گزینه اصلاح طلبی برای رئیس جمهوری به وجود آورند.
منابع:
1- ب.ت.باتامور، منتقدان جامعه، ترجمه محمد جواهر کلام، تهران: سفیر، 1369،ص 69
2- تشکل‌های دانشجویی دچار خود مرجعی شدند؛ مصاحبه دکتر پرویز امینی
3- میلی منفرد به عنوان دبیر هیئت مرکزی جذب وزارت علوم منصوب شد
