به گزارش سراج24، علی‌اکبر علیخانی، دانشیار دانشگاه تهران، پنج‌شنبه ۴ دی ماه برابر با ۲۴ دسامبر سخنرانی خود را از طریق وبینار با عنوان «اسلام بر دوراهی صلح و خشونت؛ منازعات پایان‌ناپذیر در غرب آسیا» به میزبانی دانشگاه میجی گاکوئین ژاپن ایراد کرد.
این نشست وبیناری به دعوت مؤسسه بین‌المللی و پژوهشی صلح دانشگاه میجی گاکوئین ژاپن (International Peace Research Institute Meiji Gakuin University (PRIME)) و مؤسسه پاگواش ژاپن (Pugwash Japan) و مؤسسه ادیان برای صلح ژاپن (Religions for Peace Japan) برگزار شد.
علیخانی در ابتدای سخنرانی خود به طرح این سوال اصلی پرداخت که رویکرد اسلام به صلح و خشونت چیست و اگر اسلام دین صلح و عشق است، پس چرا برخی جنگ‌ها و خشونت‌ها با نام اسلام اتفاق می‌افتد؟، گفت: ادیان پیشرو صلح، شفقت و هم‌زیستی هستند که بر محوریت اخلاق شکل گرفته اند.
وی با بیان اینکه گاه از ادیان در جهت ایجاد تنش و خونریزی استفاده ابزاری می‌شود، افزود: امروز در جهان، به‌خصوص در غرب آسیا، بسیاری از درگیری‌ها و خشونت‌ها با نام اسلام و با انگیزه‌های مذهبی در حال انجام است. بسیاری از مسببان یا رهبران این قبیل فعالیت‌های خشونت‌بار تصور می‌کنند از فرامین اسلام پیروی می‌کنند، در حالی که اغلب متفکران معتقدند اسلام دین صلح و هم‌زیستی است و جنگ و خونریزی با ماهیت این دین در تضاد است و همین‌جاست که دوراهی صلح و خشونت درباره اسلام مطرح می‌شود.
به باور این استاد برجسته در حوزه مطالعات اسلامی و صلح، اسلام دینی الهی است و عقلاً و منطقاً باید مسیر اخلاق، محبت، شفقت، تکریم کرامت انسانی، و پرهیز از خشونت و ویرانی را بپیماید.
علیخانی مباحث خود را در پنج بخش مطرح کرد. نخست آنکه در دنیای امروز تفاسیر و خوانش‌های متفاوتی از اسلام وجود دارد و در اصل با چندین رویکرد به اسلام مواجهیم؛ سپس، به تبیین این رویکردها پرداخت.
وی در بخش دوم، به دسته‌بندی و تحلیل آیات قرآن و سنت پیامبر اکرم (ص) درباره جنگ و جهاد پرداخت و تأکید کرد: بر اساس قواعد علوم قرآنی، تمامی این آیات دفاعی است و قرآن اجازه شروع هیچ‌گونه جنگی را به مسلمانان نمی‌دهد. در تحلیل جنگ‌های پیامبر اسلام (ص) نیز این فرضیه را رد کرد که پیامبر اسلام (ص) برای گسترش اسلام جنگید، چرا که اساساً پذیرش دین و ایمان امری قلبی و معرفتی است و باید بر اساس بینش و پذیرش درونی افراد صورت گیرد. طبق مستندات تاریخی، تمامی جنگ‌های پیامبر اسلام (ص) دفاعی بوده است.
این استاد دانشگاه در بخش سوم، به بیان دیدگاه قرآن و سنت درباره صلح و هم‌زیستی پرداخت و گفت: در یکی از پژوهش‌های خود در پنج حوزه بیش از چهل اصل هم‌زیستی مسالمت‌آمیز را بر اساس قرآن تبیین کرده است. ضمن اینکه برخی آیات قرآن خشونت و خونریزی را بالاترین مصداق فساد در زمین می‌دانند و به‌شدت آن را نهی می‌کنند.
بخش چهارم سخنان وی به نحوه ورود خشونت به اسلام و ریشه‌یابی آن اختصاص داشت و این سوال را مطرح کرد که اگر تمامی آیات قرآن درباره جنگ و جهاد دفاعی است، و اگر تمامی جنگ‌های پیامبر اسلام (ص) دفاعی بوده است، و اگر اصول متعدد صلح و هم‌زیستی در قرآن و سنت وجود دارد، پس چرا پس از وفات پیامبر اکرم (ص) تا به امروز، جهان اسلام درگیر جنگ‌ها و خشونت‌های متعددی بوده است؟
علیخانی ریشه‌های خشونت در جهان اسلام و تفاسیر خشونت آمیز قرآن و سنت روایت خشونت آمیز تاریخ اسلام را از همان ابتدا، دارای ریشه در خشونت جاهلی پیش از اسلام دانست که گرچه پس از بعثت پیامبر اکرم (ص) تا حدی فروکش کرد، ولی پس از رحلت آن حضرت، این تعصبات و فرهنگ خشونت جاهلی دوباره زنده شد و هم در عرصه سیاست عملی و هم در عرصه‌های علمی و تفسیر قرآن و تاریخ‌نگاری به حیات خود ادامه داد، و مرتب خود را در طول تاریخ بازتولید کرد، در حالی که این‌بار با انگیزه‌های دینی و ایدئولوژیکی نیز آمیخته شد.
در بخش پنجم و آخر، وی به اجمال به بیان علل و زمینه بروز و تداوم منازعه و خشونت در غرب آسیا پرداخت.
در قسمت پایانی و نتیجه گیری، علیخانی مباحث متفاوتی را مطرح کرد و یک پیشنهاد ارائه داد.
وی با اشاره به اینکه ژاپن یکی از کشورهای بسیار مورد احترام در جهان است، آن را کشوری توسعه‌یافته و دارای اقتصاد و شرایط رفاهی خوب، و مردمی تحصیل‌کرده و بافرهنگ دانست و افزود: بر مبنای شاخص‌های علمی، ژاپن یکی از کشورهای بزرگ و مهم در دنیاست. راز این موفقیت در ماده ۹ قانون اساسی این کشور نهفته است. به‌موجب این ماده از قانون اساسی، ژاپن در ۷۰ سال گذشته به‌جای صرف وقت، انرژی و منابع مالی خود در امور نظامی و درگیر شدن در دیگر کشورها، تمرکز خود را بر امور سازنده و مثبت صرف کرد و به کشوری پیشرفته با اقتصادی پویا و مردمی رشد یافته تبدیل شد. این تغییر رویکردِ ژاپن می‌تواند الگویی مطلوب برای سایر کشورها باشد.
این استاد و پژوهشگر برجسته مطالعات اسلام و صلح، اقدام درخور توجه دیگر در حوزه صلح در دنیای امروز را بیانیه اینشتین- راسل در ۱۹۵۵ عنوان کرد که در پی آن همایش‌های پاگواش شکل گرفت. ایده «پرهیز از جنگ» (renunciation of war) که این بیانیه مطرح کرد و به‌دنبال آن مؤسسات و گروه‌های فعال صلح آن را پی گرفتند ایده‌ای است که با مبانی همه ادیان الهی و از جمله اسلام سازگار است.
این پژوهشگر و نویسنده کشورمان افزود: به‌موجب همین فعالیت‌ها و اقدام‌های صلح‌طلبانه دانشمندان، عالمان و پژوهشگران است که امروز جهانی صلح‌آمیزتر با خشونت کمتر داریم و در غرب آسیا نیز به چنین اقدام‌ها و فعالیت‌هایی نیاز داریم.
علیخانی در انتهای سخنان خود پیشنهادی را مطرح کرد که بسیار مورد توجه استادان حاضر در نشست قرار گرفت.
وی گفت: «پیشنهاد می‌کنم مؤسسه بین‌المللی و پژوهشی صلح دانشگاه میجی گاکوئین ژاپن، شبکه همایش‌های پاگواش، مؤسسه ادیان برای صلح ژاپن، و دیگر مؤسسات و سازمان‌های مردم‌نهاد صلح در جهان، طرحی را تنظیم، و اجرای آن را از طریق سازمان ملل متحد پیگیری کنند. در این طرح از کشورهای عضو سازمان ملل متحد خواسته شود، که ماده‌ای مشابه ماده ۹ قانون اساسی ژاپن را در قانون اساسی کشور خود بگنجانند. سازمان ملل نیز مطابق با برنامه زمان‌بندی‌شده و با توجه به شرایط هر منطقه و کشور، طرحی را تنظیم کند که کشورهای عضو به‌تدریج این ماده را اجرایی کنند و متقابلاً سازمان ملل متحد امنیت آن‌ها را تضمین کند.
یادآور می‌شود علی‌اکبر علیخانی، دبیر علمی و بنیانگذار همایش بین‌المللی صلح و حل منازعه در دانشگاه تهران نیز بوده است. این همایش تاکنون دو دوره برگزار شده است: نخستین دوره این همایش در ۹ و ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۸، و دومین آن در ۳ و ۴ آذر ۱۳۹۹ در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شد. این همایشِ سالیانه با استقبال خوب اساتید و پژوهشگران صلح در ایران و سایر کشورها همراه بوده است.
