سراج24-برای آشنایی بیشتر نیاز می‌بینم پیش از ورود به مفاهیم اصلی روزنامهنگاری با چند تعریف آشنا شوید.
- خبرنگار: به فردی اطلاق می‌شود که برای بدست آوردن خبر تلاش می‌کند و این خبر را در اختیار سایت، خبرگزاری، رادیو و تلویزیون قرار می‌دهد.
- روزنامه‌نگار: هر فردی که در روزنامه مشغول به کار است و گذشته از اینکه خبر را کسب می‌کند آن را به سبک ژورنالی تنظیم می‌کند، روزنامه‌نگار تلقی می‌شود. در بین خبرنگاران به فردی که تجربه بالایی دارد و توانایی تجزیه و تحلیل اخبار و رویدادها را دارد روزنامه‌نگار محسوب می‌شود
- دبیر: به کسی که اخبار و گزارش‌ها از سوی خبرنگار یا روزنامه‌نگاران در اختیارش قرار می‌گیرد و او وظیفه دارد به خبرنگارانش سوژه بدهد و در صورت نیاز اخبار آنها را ویرایش کند. همه مسئولیت سرویسی که در اختیار دبیر است متوجه اوست.
- سردبیر: این پست در اختیار باتجربه‌ترین روزنامه‌نگار قرار می‌گیرد که همگام و همسو با گرایشات سیاسی آن رسانه است. سردبیر وظیفه دارد همه صفحات را کنترل کند و در صورت لزوم گزارش یا اخبارهای خاص را از دبیران پیگیری کند.
برای واژه خبر تعاریف بسیاری وجود دارد که بیشترشان به یکدیگر نزدیکند. در مجموع خبر، اطلاعات جدیدی درباره یک رویداد است. خبر پیامی است که احتمال درستی یا نادرستی آن متصور است. خبر ماده اصلی و اولیه تهیه گزارش است.
خبر به دو دسته تقسیم می‌شود:
- سخت خبر (HARD NEWS): خبرهایی که فوری و در حال وقوع هستند و نمی‌شود آنها را در انتظار گذاشت. این دسته از اخبار به سرعت باید منتشر شوند و در غیر این صورت از بین می‌روند. به عنوان مثال اخبار حوادث و خبرهای آنی مصداق سخت خبر هستند.
- نرم خبر ( SOFT NEWS): خبرهایی که می‌توانند در انتظار بمانند و مربوط به یک روند هستند. گزارشهای خبری که درباره یک رویداد جاری روایت می‌کند جزو نرم خبرها هستند، مثلا درباره آتشسوزی هورالعظیم طی یکماه گذشته و تهیه اخبار و مصاحبه با افراد ذی‌ربط و بررسی از زوایای دیگر.
معمولا خبر باید از 3 منبع تهیه می‌شود.
- خبرنگار
- مسئولان و روباط عمومی سازمان‌ها و نهادها
- مردم
ارزش‌های خبری
آیا هر خبری را می‌توانیم منتشر کنیم. مثلا آتشسوزی کوچکی در بزریل که به چند خانه خسارت وارد کرده، می‌تواند برای ما خبر محسوب شود؟ جواب آن خیر است چرا که این خبر دارای ارزش خبری آنچنانی برای ما نیست.
خبر باید دارای چند مشخصه باشد:
- شهرت: اشخاص، مکان‌ها و نهادها مفاهیمی دارای شهرت هستند. شهرت دارای ارزش خبری است. به عنوان مثال وقتی می‌گویم رییس جمهور میان مردم سبزوار این پیام داد یعنی به دلیل شهرت و مسئولیتی که او دارد سخنرانیش نوعی خبر است که برای ما در این کشور دارای اهمیت است.
- دربرگیری یا فراگیری: رویدادی که بر تعداد فراوانی از جامعه تاثیرگذار باشد و گذشته از منفی یا مثبت بودن دارای دربرگیری باشد. به عنوان مثال: وقوع ریزگرد در خوزستان، مردم این استان را با مشکل تنفسی روبرو کرده است.
- استثنا، شگفتی و عجیب بودن: رویدادهایی که برای مخاطبان عجیب باشد دارای ارزش خبری است. مثال: مردی پای سگی را گاز گرفت. لقب پیرترین مرد جهان به مرد 140 ساله مالیزیایی تعلق گرفت.
- بزرگی و فراوانی: خبری که اعداد و ارقام آن زیاد باشد جزو ارزش خبری آن رویداد محسوب می‌شود. مثلا: وقوع زلزله در کلمبیا منجر به مرگ 500 نفر شد.
- مجاورت: مخاطبان بیشتر ترجیح می‌دهند اخباری را دنبال کنند که مربوط به شهر، استان و کشور خودشان باشد. جغرافیا، تاریخ و فرهنگ جزو این مجاورت‌هاست.
- تازگی: اطلاع از تازه‌ترین خبرها جزو ارزش خبری یک رویداد محسوب می‌شود. در انتشار اخبار هر رسانه‌ای که تازه‌ترین خبر را منتشر کند، برنده است.
عناصر خبری
برای اینکه خبری که تهیه و منتشر می‌کنیم بدون کم و کاست باشد باید دارای عناصر زیر باشد.
- چه کسی(که) WHO
- چه چیزی(چه) WHAT
- کجا؟ WHERE
- چه وقت(کی؟) WHEN
- چرا؟ WHY
- چطور(چگونه) HOW
یک خبر باید حداقل 4 عنصر را داشته باشد.
مثال: ظهر روز گذشته تصادف رانندگی در خیابان بهشتی تهران منجر به کشته شدن 2 عابر پیاده شد.
مرگ 2 عابر پیاده بخاطر بی‌احتیاطی راننده
بنابر گزارش پلیس راننده 23 سالهای که با سرعت در خیابان شهید بهشتی می‌راند پس از اینکه نتوانست سرعت خودروی خود را کنترل کند با دو عابر پیاده برخورد کرد و آنها را به کام مرگ فرستاد. گزارش پلیس نشان می‌دهد بی‌دقتی راننده و عدم مهار وسیله نقلیه علت اصلی این حادثه است.
در این خبر عناصر به این ترتیب است.
- چه کسی؟ راننده
- چه چیزی؟ مرگ دو عابر
- کجا؟ خیابان شهید بهشتی
- چه وقت؟ دیروز ظهر
- چرا؟ به دلیل بی‌دقتی راننده و سرعت بالا
- چگونه؟ تصادف
خبرنگاران موظفند دستکم 4 عنصر را در تنظیم خبر رعایت کنند.
در این بخش سعی می‌کنم درباره بخش‌های تشکیل دهنده یک خبر و اقسام خبر بگویم.
خبر از 3 جزء تشکیل شده است:
- تیتر
- لید
- متن
تیتر: پرنیا کوچولو را پیدا کنید
لید: پلیس آگاهی استان البرز با انتشار تصویر کودک سه‌ساله کرجی به نام «پرنیا» از شهروندان خواست در صورت اطلاع از وضعیت این کودک، به پلیس اطلاع دهند.
متن: سرهنگ جواد صفایی اظهار کرد: پرونده مفقود شدن یک کودک سه‌ساله به نام «پرنیا شیروانی» از کلانتری ۴۱ خرمدشت به پلیس آگاهی اطلاع‌رسانی شده است.
وی اضافه کرد: بنا به اظهارات مادر این کودک، پرنیای سه‌ساله در بعدازظهر روز شنبه 27 مردادماه در شنبه‌بازار خرمدشت گم‌شده است.
رییس پلیس آگاهی استان البرز تأکید کرد: بنا بر اجرای دستور معاون دادستان دادسرای عمومی و انقلاب کرج، پلیس از شهروندان می‌خواهد تا در صورت اطلاع از وضعیت نامبرده، با شماره تلفن‌های ۲۱۸۷۲۸۱۰ و ۲۱۸۷۲۸۹۵ و پلیس ۱۱۰ تماس حاصل کرده و به مراجع قضائی اطلاع دهند.
به گفته رئیس پلیس آگاهی استان البرز، کودک مفقودشده دارای موهای صاف مشکی، رنگ پوست سفید، لاغراندام، ملبس به پیراهن سفید، شلوار و دمپایی آبی بوده است.
انواع و اقسام خبر
- سبک هرم وارونه
- سبک داستان‌گویی
- سبک تاریخی
- سبک تاریخی به همراه لید
- سبک نرم خبر
- سبک موزاییکی یا گل قالی
سبک هرم وارونه:
سبک هرم وارونه جزو پرکاربردترین سبک‌هایی است که در تنظیم اخبار استفاده می‌شود. خبری که در بالا به عنوان مثال آوردم جزو سبک هرم واورنه است. در این سبک بعد از لید مهمترین جملات به کار برده می‌شوند و هر چقدر خبر به انتهای خود نزدیک می‌شود از اهمیت اطلاعات کاسته می‌شود.
سبک داستان گویی:
این سبک بیشتر در فیچر و گزارشهای غیرخبری مورد استفاده قرار می‌گیرد که در بخش‌های بعدی مفصلا به ان خواهم پرداخت.
سبک تاریخی:
این سبک نقطه مقابل سبک هرم وارونه است. در این سبک همه وقایع از ابتدای وقوع و بدون در نظر گرفته شدن اهمیت آن نوشته و تنظیم می‌شود. انتشار اخبار یک کنفرانس، همایش، خطبه‌های نماز جمعه و ... معمولا به سبک تاریخی تنظیم می‌شود.
مثال:
امام جمعه تبریز: «غدیر یک تفکر و نشانه‌ای از تداوم خط نبوّت است.»
حجت الاسلام سید محمد علی آل هاشم در خطبه‌های عبادی و سیاسی نماز جمعه تبریز نماینده ولی فقیه در آذربایجان شرقی و امام جمعه گفت: طرح مسئله فساد سیستماتیک در نظام اداری و اقتصادی دروغ و اتهام بزرگ علیه و دست اندرکاران آن است.
وی با بیان اینکه مشکل لاینحل در کشور وجود ندارد، افزود: این درست است که فساد بزرگ اقتصادی مستلزم وجود افرادی در داخل نظام اداری و اقتصادی است اما طرح کلی وجود مسئله فساد سیستماتیک در کشور دروغ بزرگی علیه نظام و اتهام بزرگ علیه هزاران کارمند و مدیر است که خالصانه و صادقانه به نظام اسلامی خدمت می‌کنند.
امام جمعه تبریز ساختار نامناسب، تعدد قوانین، فقدان سازو کارهای مناسب و همچنین فقدان تقوای الهی را از عوامل فساد عنوان کرد و افزود: مردم هوشیار نباید تحت تاثیر القائات دشمنان قرار گیرند.
خطیب نماز جمعه تبریز با بیان اینکه اخیرا اقداماتی خوبی از سوی سران سه قوه برای مبارزه با فساد در کشور شروع شده است، اظهار کرد: همان طوریکه رهبر معظم انقلاب اسلامی بیان فرموده‌اند مشکل لاینحل در کشور وجود ندارد و مسئول قوای اجرایی، مقننه و قضاییه موظف هستند برخورد قاطع با متخلفان و مفاسد داشته باشند.
وی با بیان اینکه غدیر چشمه‌ای است که تا پایان هستی جوشان و خروشان خواهد بود، گفت: این عید بزرگ روز اکمال دین و اتمام نعمت است که موجب خوشنودی خداوند است.
امام جمعه تبریز ادامه داد: این عید بزرگ نه تاریخ و نه جغرافیا است بلکه ولایت بوده و پیشوند آن رسالت و پسوند آن ولایت و امامت است.
خطیب نماز جمعه تبریز این عید را عید ولایت، عید سیاست و عید دخالت مردم در حکومت دانست و تصریح کرد: این عید مظلومان و مستضعفان و الگوی حکومت اسلامی برای سایر کشور ها است.
نماینده ولی فقیه در استان برپایی حکومت عدل الهی را هدف غدیر عنوان کرد و افزود: ولایت مداری درس جاودانه این عید بزرگ است.
امام جمعه تبریز افزود: این عید از اهمیت بالایی برخوردار است که نقش بسزایی در تعیین مسیر آینده اسلام داشته و دارد.
خطیب نماز جمعه تبریز تعیین جانشین پیامبر و اعلان رسمی آن مهمترین ماموریت حضرت محمد (ص) برشمرد و گفت: طرح مسله غدیر نباید موجب جدایی مسلمان از همدیگر شود؛ چرا که شیعیان ضمن اعتقاد به آرمان‌های نورانی خود اجازه نخواهند داد طرح این مسله موجب جدایی دل های آگاه مسلمانان از همدیگر شود.
سبک تاریخی به همراه لید:
این سبک تلفیق از دو سبک هرم وارونه و سبک تاریخی است. هدف از این نوع تنظیم ان است که مخاطب در جریان همه رویداد قرار بگیرد.
مثال:
شهردار اصفهان: «پای شهدا خواهیم ایستاد.»
لید: شهردار اصفهان و جمعی از مدیران شهری، همراه با عوامل اجرایی و هنرمندان در آیین افتتاحیه معنوی سی و یکمین جشنواره بین المللی فیلم های کودکان و نوجوانان اصفهان حضور یافته و با حضور در گلستان شهدا به شهدای نوجوان ۸ سال دفاع مقدس ادای احترام کردند.
به گزارش ستاد خبری سی و یکمین جشنواره بین المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان اصفهان، شهردار اصفهان گفت: همانطور که شهدا پای کشور ایستادند ما هم پای شهدا خواهیم ایستاد و از ارزش های کشور دفاع خواهیم کرد.
قدرت الله نوروزی در آیین افتتاحیه معنوی این جشنواره در گلستان شهدای اصفهان، اظهار کرد: امروز به گلزار شهدا آمده‌ایم تا با شهیدانی که همه هستی خود را در راه دفاع از ارزش‌ها از دست‌داده‌اند پیمانی دوباره بسته و بگوییم همانطور که شما پای کشورتان ایستادید ما هم پای شما ایستاده ایم.
وی افزود: اکثر شهدایی که اینجا آرمیده‌اند سنینی بین چهارده تا هیجده سال دارند، این شهدا نه‌تنها جان خود را تقدیم بلکه از تمامیت ارضی و ارزش‌های انقلاب اسلامی ایران دفاع کردند.
شهردار اصفهان ادامه داد: من می دانم شما جوانان و نوجوانانی که اینجا حضور دارید، همراه این شهیدان خواهید شد و برای حفظ این آرمان‌ها تلاش خواهید کرد.
نوروزی خاطرنشان کرد: امیدوارم دیدار با شهدا در روز افتتاحیه معنوی این جشنواره بزرگ، برای شما فضایی معنوی ایجاد کند و با یاد شهدا و انگیزه‌ای بیشتر برای تلاش‌هایتان داشته باشید.
همچنین عادل دهدشتی قائم مقام مدیر اجرایی سی و یکمین جشنواره بین المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان اصفهان اظهار کرد: امیدواریم به برکت حضور در گلستان شهدا و رخصت گرفتن از شهدای انقلاب و هشت سال دفاع مقدس بتوانیم جشنواره ای پربار را با کمترین مشکل و بیشترین نظم شاهد باشیم.
وی افزود: در دهه 60 جنگ و جبهه با ادوات بود، اما امروز دشمن جبهه فرهنگی کشور را هدف قرار داده است و امیدواریم با استفاده از تجربیات گذشته و اجازه از افرادی که امنیت امروز کشور را مدیون آنها هستیم جشنواره ای خوب برپا کنیم.
دهدشتی اضافه کرد: کودکان و نوجوانان امروز، با مفهوم ایثار آشنا شدند تا بتوانند با الگو قرار دادن شهدا محکم و موفق عمل کنند.
سبک موزاییکی یا گل قالی:
این سبک جزو نوین‌ترین سبک‌های خبرنویسی در جهان است که بتازگی در بیشتر خبرگزاری‌های خارجی مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته در طول چند ماه گذشته چند خبرگزاری داخلی هم این سبک را بکار گرفته‌اند.
در سبک گل قالی از نقل قول مستقیم تقریبا خوداری می‌شود و به گذشته خبر هم اشاره می‌شود. این سبک هم‌اکنون جزو محبوب‌ترین سبک‌های تنظیم خبر و گزارشات خبری است.
مثال:
16 سناتور آمریکایی خواستار تعجیل در تحریم بانکی ایران شدند.
شانزده سناتور جمهوری‌خواه طی نامه‌ای از وزارت خزانه‌داری این کشور خواسته‌اند ضمن تسریع تحریم‌های بانکی ایران، از جمله دسترسی این کشور به شبکه مالی سوئیفت را حتی پیش از موعد مقرر شده مسدود کند.
سوئیفت شبکه ارتباطی بین‌المللی بانک‌ها است که اتصال به آن برای تراکنش‌های مالی خیلی مهم است.
کاخ‌سفید بنا دارد تحریم‌های نفتی و بانکی ایران را ۱۳ آبان آینده برگرداند. تحریم‌هایی که با کنار کشیدن آمریکا از توافق هسته‌ای، به دستور دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا دوباره اعمال خواهد شد.
این تحریم‌ها درآمد اصلی ایران یعنی فروش نفت را هدف می‌گیرد و دولت ترامپ می‌گوید می‌خواهد فروش نفت ایران را به صفر برساند.
در همین حال جان بولتون، مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهوری آمریکا، بعد از دیدار با هم‌تای خود، رئیس شورای امنیت ملی روسیه، گفت که هدف کاخ سفید، بازگرداندن فشارها مشابه قبل از توافق هسته‌ای است.
آقای بولتون که به سیاست های جنگ طلبانه علیه ایران شهرت دارد گفته: "ما درباره ایران و تحریم‌هایش هم حرف زدیم. توضیح دادم که در سایه تصمیم رئیس‌جمهور برای کنارکشیدن از توافق هسته‌ای، هدف ما اعمال فشار حداکثری بر رژیم (ایران) است و اینکه تحریم‌ها به شدتی اجرا شود که دستکم تا قبل از توافق در سال ۲۰۱۵ بود. ولی ما در واقع قصد داریم فشار را از آن هم بیشتر کنیم."
روز پنجشنبه (۲۳ اوت) ۱۶ سناتور به رهبری تد کروز، سناتور محافظه‌کار از ایالت تگزاس، از وزارت خزانه‌داری آمریکا خواستند "همه اقدامات لازم" را به عمل آورد تا به گفته آنها، دسترسی حکومت ایران به منابع مالی‌اش محدود شود.
آنها در نامه خود به استیو منوچین، وزیر خزانه‌داری، نوشته‌اند که اقدامات سریع و همه‌جانبه برای موفقیت راه‌برد فشار حداکثری دولت ترامپ، امری حیاتی است، هم برای اینکه، به گفته آنها، منابع رژیم ایران برای رفتار مخربش محدود شود و هم اینکه نشان‌دهنده تعهد آمریکا به حفظ یک‌پارچگی ساختار تحریم‌ها خواهد بود.
سوئیفت، یا "انجمن جهانی ارتباطات میان‌بانکی"، مرکزش در بلژیک است ولی در هیات مدیره آن مدیرانی از بانک‌های آمریکایی و نهادهای دولت فدرال ایالات متحده عضویت دارند، و این به دولت آمریکا امکان می‌دهد علیه ایران عمل کند.
دسترسی ایران به سوئیفت یک بار در فاصله سالهای ۹۰ تا ۹۴ قطع شد اما با توافق هسته‌ای دوباره این دسترسی برقرار شد.
نامه ۱۶ سناتور آمریکایی به فاصله کمی پس از ارائه نخستین بسته حمایتی مالی اتحادیه اروپا برای ایران به ارزش ۲۱ میلیون دلار منتشر شده.
قبل از آن هایکو ماس وزیر خارجه آلمان در یادداشتی نوشته بود که اگر اتحادیه اروپا خواستار نجات برجام است، به یک "سیستم پرداخت مستقل از آمریکا" نیاز دارد؛ یعنی یک نظام مالی به جز سوئیفت.
آلمان هم مانند دیگر طرفین توافق هسته‌ای ایران، مخالف خروج آمریکا از برجام بود و بعد از این تصمیم دونالد ترامپ، می‌گوید در پی یافتن راه‌حلی برای حفظ این توافق است.
در ماه‌های گذشته و قبل از برگشتن تحریم‌های آمریکا هم ایران با بحران ارزی روبه‌رو بوده است. مقام‌های دولت ترامپ ابراز خوشنودی می‌کنند که اثر تحریم‌ها علیه ایران، بیش از چیزی بوده که آمریکا فکرش را می‌کرده است.
این نامه در حالی خواستار تعجیل در بازگرداندن تحریم‌های بانکی ایران شده که در چند هفته گذشته بسیاری از غول‌های تجاری جهان همچون توتال فرانسه و مرسک دانمارک از توقف فعالیت‌های خود در ایران خبر داده بودند و امروز (پنجشنبه ۲۳ اوت) هم سه شرکت هواپیمایی برتیش ایرویز بریتانیا، کی‌ال‌ام هلند و ایرفرانس فرانسه از توقف پروازهای خود به ایران خبر دادند.
مرحله دوم از تحریم‌ها، شامل تحریم نفت و ارتباط بانکی با ایران، از ٤ نوامبر (١٣ آبان) به اجرا گذاشته می‌شود. اگرچه قوانین تحریم آمریکا رسما شامل شهروندان و موسسات خارجی نیست اما دولت آمریکا هشدار داده است که شهروندان و شرکت‌های کشورهای ثالث که این تحریم‌ها را نادیده بگیرند با محدودیت‌هایی در دسترسی به بازار و تسهیلات مالی و بانکی ایالات متحده مواجه خواهند شد.
چند نکته درباره تیتر و لید
تیتر: انتخاب تیتر جزو دشوارترین کارهای روزنامهنگاری است. برای انتخاب تیتر باید به چند نکته توجه کرد:
- تیتر باید خواننده را ترغیب کند به خواندن خبر.
- تیتر تا جایی که ممکن است کوتاه باشد.
- تیتر با روشن و دقیق باشد نه گنگ و مبهم
- در تیتر نباید از کلمات تکرای استفاده شود.
- تا جایی که ممکن است تیتر نباید سئوالی و منفی باشد.
- معمولا تیتر برگرفته از لید مطلب است.
- گاهی برای تکمیل کردن تیتر می‌توان از رویتیتر یا زیرتیتر استفاده کرد.
چند نونه از تیتر:
- زورگیری از مسافران با طعمه کردن زن جوان
- کبدی؛ از گرگان تا تاریخ‌سازی در جاکارتا
- بررسی راههای سرمایه گذاری در پاینخت
لید: لید اصلی‌ترین قسمت یک مطلب است که می‌تواند مخاطب را غافلگیر کند. نخستین قسمت یک گزارش یا خبر همان لید است که حاوی مهمترین و جذاب‌ترین قسمت یک خبر است. اگر لیدی این مولفه را نداشته باشد از بازخوردی بسیار پایینی برخوردار خواهد بود.
معمولا عناصر خبری مثل که، چه، کجا، چه وقت، کجا، چرا و چگونه در لید مورد استفاده قرار می‌گیرد. لیدها براساس محتوا و سبک خبر و گزارش متغیرند.
در لیدنویسی باید به این نکات توجه کنیم:
- پرهیز از کلی‌گویی. نباید تعداد کلمات لید بیش از 140 باشد چرا که موجب کلی‌گویی می‌شود.
- اجتناب از آوردن مطالب خیلی جزیی و پیش و پا افتاده.
- جلوگیری از خلاصه کردن لید در یک یا دو جمله.
نمونه‌‌هایی از لید:
- انفجار آبگرمکن یک ساختمان مسکونی در محله پورسینای مشهد، موجب تخریب سه ساختمان مسکونی دیگر شد. بر اثر این حادثه که صبح شنبه ۳ شهریور رخ داد، به ۱۵ ساختمان مجاور آسیب رسید و تا لحظه انتشار این ویدئو ۱۰ نفر کشته و ۵ نفر مصدوم شده‌اند.
- رئیس سازمان امداد و نجات هلال احمر با تشریح جزئیات طرح تابستانه و طرح ساحلی گفت که ۵۲ درصد عملیات‌های طرح تابستانه مربوط به حوادث ترافیکی بوده است و در طرح ساحلی نیز در کمتر از یک ماه ۲۶۷۰ نفر در سواحل شمالی کشور نجات داده شدند.
- کارگر چاه‌کَن برای حفر چاهی در یک ساختمان در حال احداث درحال رفتن به عمق چاه بود که ناگهان بین راه بی‌هوش شد و به عمق چاه ۱۰ متری سقوط کرد.
