به ‎جاسبی می‎گفتند معظم‌له!

به گزارش «سراج24» علیرضا نادعلی رئیس فعلی کانون اندیشه‎ی جوان در زمان تحقیق و تفحص مجلس هفتم از مجموعه‎ی آموزش عالی کشور مسئولیت سازمان مرکزی دانشگاه آزاد این کمیته را بر عهده داشت و از نزدیک در جریان مجادلات ریاست سابق دانشگاه آزاد با نمایندگان مجلس هفتم بر سر نظارت بر بزرگترین مجموعه‎ی آموزشی کشور بوده است.

او در مصاحبه با هفته نامه پنجره اطلاعات دست اولی از جزئیات تحقیق و تفحص از دانشگاه آزاد را بیان کرده و برخی از زوایای این پروژه‎ی بزرگ را تبیین کرده است.

فضای حاکم بر این دانشگاه در زمان جاسبی و اتخاذ رویکردهای غیرفرهنگی آن زمان و همچنین نوع رویکرد هاشمی به نظارت از این دانشگاه از جمله موضوعاتی بود که در این گفتوگو به آنها اشاره شد.

* برای شروع بحث، کمی درباره فضای جامعه دانشگاهی و سیاسی در زمان شروع تحقیق و تفحص از دانشگاه آزاد بگویید. چقدر این مسئله متأثر از مسائل سیاسی روز بود.

پس از تأکیدات مقام معظم رهبری بر مقوله عدالت‎خواهی در اوایل دهه 80 و به خصوص پس از صدور فرمان معروف 8 ماده‎ای خطاب به رؤسای قوا تحرک گسترده‎ای در مجامع دانشجویی با این محور شکل گرفت و به‎ سبب تعامل جنبش دانشجویی با عموم مردم این مطالبه به میان مردم نیز کشیده شد. رسیدگی به مسائل دانشگاه آزاد نیز یکی از برون‎داد‎‎های همین عدالت‎خواهی دانشجویان بود. زمانی که این پروژه کلید خورد، یک‎سال از فارغ‎التحصیلی بنده از دانشگاه می‎گذشت.

به همین دلیل بیشتر کسانی که در آن موضوع با ما همکاری کردند دانشجو یا فارغ‎التحصیل مقاطع مختلف دانشجویی بودند؛ البته غیر دانشجو نیز در میانشان وجود داشت و از استادان دانشگاه و کارشناسان نیز با ما همکاری می‎کردند. همان‎طور که می‎دانید تحقیق و تفحص مجلس محدود به دانشگاه آزاد نبود و همه مجموعه آموزش عالی کشور را در بر می‎گرفت.

این پروژه به قدری عظیم و شنیدنی است که سال‎ها پس از این نیز دوباره درباره عظمت و کم‎نظیری آن خواهند گفت؛ البته قصد اغراق در این زمینه را نداریم. همان نامه‎نگاری‎‎هایی که میان کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس هفتم و سپس هیئت‎رئیسه آن با مدیریت وقت دانشگاه آزاد صورت گرفت، خودش داستان جداگانه‎ای است.

آقای جاسبی پس از چندین ماه مجادلات مکتوب اساسا نمی‎پذیرفت که دانشگاه آزاد زیرمجموعه تحقیق و تفحص مجلس قرار گیرد؛ درحالی که دانشگاه آزاد به عنوان یک نهاد عمومی باید به خانه ملت پاسخگو می‎بود؛ چراکه بسیاری از اموال آن را مردم و نهاد‎های دولتی اهدا کرده بودند نکته مهم در این زمینه این است که هرچند هدف ما مبارزه با فساد مدیریتی بود، اما هرگز این‎طور نبود که دور یکدیگر جمع شویم و بگوییم که حالا برویم یک کانون سراسر فساد را مضمحل کنیم. هدف ما اصلاح دانشگاه آزاد بود و شاید منطقا خود جاسبی مناسب‎ترین فردی بود که می‎توانست این اصلاحات را محقق کند. اما فضایی که در آن دانشگاه شکل گرفته بود اجازه این کار را نمی‎داد. دانشگاه آزاد مجموعه‎ای بود که از حمایت‎‎های خاص سیاسی و اقتصادی و مدیریتی برخوردار بود و زمانی رئیس‎جمهوری مملکت رئیس هیئت‎امنای آنجا بود.

به‎ همین سبب قدرت فراوانی در آنجا مجتمع شده بود؛ تا جایی که اگر وزیر دولتی تصمیم می‎گرفت آنجا را اصلاح کند یا از آنجا انتقاد نماید خود رئیس‎جمهوری جلویش را می‎گرفت. این قضیه تا آنجا پیش رفت که قبل از تحقیق و تفحص مجلس هفتم نظارت چندانی بر این مجموعه دیده نمی‎شد و اگر هم نهاد‎هایی مثل دیوان محاسبات یا سازمان بازرسی به آن ورود پیدا می‎کردند، بسیار اندک و سطحی بود.

مسئله دیگری که در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد این است که در تحقیق و تفحص به هیچ وجه نگاه سیاسی وجود نداشت و خود آقای دکتر زاکانی به‎واسطه مسئولیت‎‎هایی که پیش از آن در فضا‎های آکادمیک داشت، از ابتدا نگاه تخصصی را دنبال می‎کرد. رویکرد ما هم در آن زمان رویکردی آرمان‎خواهانه و با هدف بهترشدن فضای آموزشی موجود بود.

* چه عواملی مجموعه عوامل تحقیق و تفحص از دانشگاه آزاد را به پیگیری این موضوع مُصر کرد؟

بنده خاطرم هست که در آن سال‎ها مقام معظم رهبری در جلسات و حتی سخنرانی‎ عمومی و علنی درباره گسترش کمی دانشگاه آزاد اظهارنظر کرده و موضع گرفته بودند. جالب است که در همان ایام آقای جاسبی می‎گفت که ما توسعه کیفی را در دستور کار قرار می‎دهیم. اما آماری که خودشان در آن زمان ارائه می‎دادند و رسانه‎ای هم می‎شد، از توسعه افسارگسیخته کمی دانشگاه آزاد در سراسر کشور خبر می‎داد. این را با افتخار هم اعلام می‎کردند.

علاوه‎بر این‎ها روابطی که مدیران وقت دانشگاه آزاد با اجزای نظام شکل داده بودند بسیار تأمل‎برانگیز و قابل‎توجه بود؛ روابطی که افراد مختلف از سازمان‎‎های مختلفی را وامدار کرده و بسیاری از مجموعه‎‎های به ظاهر متضاد را مدافع دانشگاه آزاد کرده بود. به‎هرحال پس از تمامی مکاتبات و مسائل گفته‎شده بالأخره آقای جاسبی پذیرفت که تحقیق و تفحص از زیرمجموعه وی صورت گیرد.

دی‎ماه سال 84 بود که آن‎ها اتاق بسیار کوچکی را در سازمان حراست دانشگاه آزاد در خیابان پاسداران به ما دادند؛ به‎گونه‎ای که هر کسی می‎خواست پیش ما بیاید و اطلاعاتی را از آن مجموعه بدهد، باید از تعداد زیادی دوربین و مأموران آن دانشگاه عبور می‎کرد! بنده هیچ‎ وقت از یادم نمی‎رود که یک بار برادر با ایمانی از کارمندان شریف دانشگاه آزاد پیش ما آمد و با یک سوز و گداز خاصی گفت که من خیلی شجاعت کردم که اینجا آمدم و به‎خاطر انقلاب و سلامت نظام حاضرم هزینه بدهم.

حرف‎هایی هم زد که اصلا سیاسی نبود و ربطی به مدیریت آنجا نداشت و صرفا به موضوعات فنی و کارشناسی دانشگاه آزاد می‎پرداخت. همین فرد چند روز بعد با اشک و گریه آمد پیش ما و گفت که از کار برکنارش کرده‎اند. ببینید در آن زمان برخورد‎های آن‎ها چقدر شخصی و سخیف بود. به همین دلیل معتقدیم که در زمان آقای جاسبی امپراتوری گسترده‎ای در دانشگاه آزاد شکل گرفته بود که فقط گردش مالی آن به اندازه چندین وزارتخانه بود. علاوه‎بر این دستگاه امنیتی بسیار پیچیده‎ای را در آنجا سازمان‎دهی کرده بودند که کوچک‎ترین تحرکات را هم زیر نظر می‎گرفت. البته الان با عوض شدن مدیران و روحیات مدیریتی، فضا به سرعت درحال عوض شدن است.

این را شما در خروجی کار خیلی راحت می‎توانید ببیند. در زمان آقای جاسبی روحیه حاکم بر تمامی تعاملات دانشگاه آزاد، از مسائل آموزشی گرفته تا موضوعات اداری و مالی، همان روحیه امپراتوری بود که به آن اشاره کردم. شاید تعجب کنید اما من در سال 72 یعنی دوازده سال قبل از تحقیق و تفحص، در کتابخانه دانشگاه آزاد تهران مرکز، نامه مسئول وقت آن دانشگاه را به طور اتفاقی دیدم که وقتی می‎خواستند درباره جاسبی سخن بگویند از عبارت معظم‎له برای او استفاده می‎کردند!

یکی از مواردی که باعث تعجب مسئولان کنونی آنجا در روز‎های اول می‎شد، نوع برخورد زیرمجموعه با آن‎ها بود اینکه الان می‎بینید فضای دانشگاه آزاد کمی آکادمیک‎تر شده است به این دلیل است که مدیران جدید درگیر این فضا‎های سخیف نشده‎اند. کسانی که با آن مجموعه سر و کار داشتند، اعم از دانشجو و کارمند و استاد می‎توانند به این گفته‎ها شهادت دهند.

* برخورد مدیران سابق دانشگاه آزاد با شما و همکارانتان چطور بود؟ چقدر در مسیر تحقیق و تفحص همکاری می‎کردند؟

خیلی بد برخورد می‎کردند. هیچ امکاناتی در اختیار ما نمی‎گذاشتند و اگر ما مثلا کاغذ و قلم می‎خواستیم، باید روی سربرگ تحقیق و تفحص، آن‎ها را از دکتر جاسبی طلب می‎کردیم. همچنین مواقعی که باید حضور تیم تحقیق و تفحص را به دانشجویان و کارمندان اعلام می‎کردیم، آن‎ها اعلامیه‎‎های ما را پاره می‎کردند و مانع اطلاع‎رسانی دوستان ما می‎شدند.

این خودش داستان‎‎های بسیار بامزه‎ای دارد! یک مورد خیلی خنده‎دار دیگر این بود که برای ارزیابی عملکرد مدیران، طبیعی بود که با کارمندان آن مجموعه صحبت کنیم و اطلاعات بگیریم. یک‎بار یکی از سرتیم‎های ما رفته بود با یکی از کارمندان خانم یکی از معاونت‎‎های دانشگاه آزاد صحبت کند؛ همین را عَلَم کردند که این‎ها دارند به اسم تحقیق و تفحص کار‎های غیرقانونی می‎کنند! می‎خواهم بگویم که چقدر سطح برخورد آن‎ها غیرحرفه‎ای و سطحی بود. همه این‎ها هم در شرایطی صورت می‎گرفت که ما اصرار داشتیم در جریان کار‎های ما محیط اداری آن‎ها به هم نریزد.

* علاوه‎بر مسائل مالی یا مفاسد مدیریتی و اداری چقدر در موضوع تحقیق و تفحص از دانشگاه آزاد رویکرد‎‎های فرهنگی این مجموعه و نواقص را مدنظر قرار دادید؟

همان‎طور که اشاره شد افتخار مدیریت سابق دانشگاه آزاد توسعه کمی بود. توسعه‎ای که بر مبانی غیربومی استوار بوده و صرفا یک گرته‎برداری صرف از مؤسسات آموزشی غربی بود که حالا چون این موضوع محور بحث نیست از آن می‎گذریم. زمانی که موج راه‎اندازی دانشگاه آزاد شهر به شهر و استان به استان شکل گرفت، در همان اوایل کار، خیلی از مؤمنین خیّر و حتی ائمه جمعه از این حرکت مثبت حمایت می‎کردند؛ چراکه هم دوست داشتند که در شهرشان دانشگاه داشته باشند و بچه‎هایشان در کنار آن‎ها درس بخوانند، هم اینکه راه‎اندازی دانشگاه یک سری مزایای اقتصادی نیز برای آن شهر‎ها به‎دنبال داشت چون وقتی دانشگاه راه می‎افتاد به تبع آن استادان و کارمندان و دانشجویان هم باید می‎آمدند و درنتیجه یک سری شغل‎‎هایی برای مردم آن منطقه به‎وجود می‎آمد.

آسیب فرهنگی قضیه هم از اینجا ناشی می‎شود؛ چراکه حضور دانشجویان، برخلاف آنچه که امروزه در دانشگاه پیام نور می‎بینیم یک حضور غیر بومی بود؛ یعنی واحد‎های استانی، دانشجویانی از همه مناطق کشور از جمله تهران و شهر‎های بزرگ جذب می‎کردند. از اینجا مشکلات بزرگی ایجاد شد و متأسفانه برای سایر واحد‎هایی که قرار بود تأسیس شوند، هم عبرتی حاصل نشد.

آسیب‎‎های وحشت‎آور به این صورت بود که مثلا شهری که به دینداری و حیا معروف بود و بانوان آنجا از قبل انقلاب باحجاب بودند، متأسفانه کاملا عوض شد و حالا دیگر بسیاری از بومی‎‎های خود آنجا هم رعایت نمی‎کنند. این دیگر چیزی نیست که بگوییم از ماهواره‎ها شروع شده است؛ بلکه حاصل بی‎فکری کسانی بود که دانشگاه آزاد را به آن صورت غیربومی به شهرستان‎ها برده و از اقشار مرفه تهران به آن مناطق دانشجو بردند. شما تصور کنید خانمی از شمال شهر تهران با تمکن مالی زیاد، 15 سال پیش برای تحصیل مثلا می‎رفت به دانشگاه آزاد واحد برازجان؛ چه مسائلی را به‎همراه خودش به آنجا می‎برد؟ نحوه لباس پوشیدنش، تعاملاتش، خرید‎کردنش و... چه تأثیری بر هم‎کلاسی‎‎های بومی‎اش می‎گذاشت؟ این‎ها پیوست‎‎های غیرفرهنگی توسعه کمی دانشگاه آزاد بود.

حالا شاید خیلی‎ها ندانند که به‎خاطر خوابگاه‎نداشتن برخی واحد‎ها دانشجویان خانه‎‎های معمولی می‎گرفتند و در برخی مناطق یک اتاق را به خانم و یک اتاق دیگر را به یک پسر می‎دادند! همین اختلاط‎ها چه ضربه‎‎هایی که به فرهنگ مناطق مختلف نزد! همین‎ها موجب شد که وضعیتی به‎وجود بیاید که اگر تا چند وقت پیش یک‎سری مسائل را فقط در تهران داشتیم، الان خیلی از مناطق با این قبیل بحران‎ها درگیر شده‎اند.

جالب است بدانید که رئیس یکی از واحد‎های دانشگاه آزاد استان تهران که در آن زمان مشهور به فضای غیرفرهنگی و  بی‎بند و باری بود، وقتی که نماینده ما برای تحقیق و تفحص پیش او رفت، این‎گونه از خدمات دانشگاه آزاد با افتخار یاد می‎کرد؛ او می‎گفت که چقدر خوب شد که انقلاب شد و چقدر خوب‎تر که دانشگاه آزاد تأسیس شد؛ چراکه در زمان شاه هر وقتی که می‎خواستند منطقه‎ای را از لحاظ فرهنگی خراب کنند در آنجا سربازخانه درست می‎کردند، اما الان برعکس است و ما هر کجا را که بخواهیم «آباد» کنیم واحد‎های دانشگاه آزاد را در آنجا تأسیس می‎کنیم! اتفاقا واحد همین آقا دقیقا کارکردی شبیه همان پادگان قبل از انقلاب را داشت.