فراسنج های موثر در انتخاب شعار سال

به گزارش سراج24،متن یادداشت محمدحسن جعفرزاده رئیس مرکز گفتمان انقلاب اسلامی با عنوان «فراسنج های موثر در انتخاب شعار سال» به شرح ذیل است:

امروزه نه تنها معمول ایرانیان بلکه بسیاری از دشمنان انقلاب، بارها و بارها اذعان داشته اند رهبر فرزانه انقلاب اسلامی فردی توانمند در عرصه رهبری نظام اسلامی بوده و بسیار داهیانه عرصه های داخلی و خارجی جمهوری اسلامی را هدایت می کنند. بدون شک توان هدایت گری ایشان از اصول، سیاست ها و روش های خاصی برخوردار است که مختص به نظام ولایت فقیه می باشد؛ نظامی که از پشتوانه هزار و چهارصد سال تجربه رهبری زعما و علمای سلف بر جامعه شیعه برخوردار است. قدرت رهبری امامین انقلاب اسلامی هرچند در کوران حوادث پس از انقلاب و در عرصه های فتنه بیشتر نمود داشته است، اما بدون شک بر اساس خط هدایتی تنظیم شده است که مبتنی بر برنامه ها و نقشه های از پیش طراحی شده، فرایند تکاملی انقلاب را بر اساس رصد مرحله به مرحله به پیش می برد. یکی از این مولفه های هدایت بخش، انتخاب شعار سال و گفتمان سازی از آن توسط مقام معظم رهبری است که بستری مناسب برای ایجاد موج گفتمانی و بسیج نخبگانی و عمومی جهت تحقق موضوعات انتخاب شده در هر یک از این سال ها است.
این نوشتار سعی دارد فراسنج ها و پارامترهای دخیل در تعیین شعار سال از سوی مقام معظم رهبری را مورد بررسی قرارداد. برای این منظور باید دانست که ایشان هدایت انقلاب به سمت اهداف متعالی را که از آن به «خط هدایت» یاد می کنیم، با تکیه بر اهداف آماج بندی شده و نقشه های راه چندگانه انجام می دهند.
اصلی ترین نقشه راه، «فرایند تحقق اهداف انقلاب اسلامی» است که از مرحله انقلاب اسلامی شروع  شده و از مسیر نظام سازی، دولت سازی و سپس جامعه سازی عبور کرده و نهایتا با ایجاد تمدن فراگیر اسلامی، زمینه ساز ظهور منجی بشریت خواهد شد. آنچه در ارتباط با این فرآیند حایز اهمیت است این که بدانیم اکنون در چه مرحله ای از مراحل پنج گانه نقشه راه کلان انقلاب قرار داریم تا بتوانیم نوع تاثیر این عامل را در شکل گیری شعارهای سالانه مشخص نمایم. آنچه از بیان رهبر معظم انقلاب به دست می آید این است که نظام اسلامی همزمان در مرحله ساخت دولت و جامعه یا کشور اسلامی قرار دارد: «ما امروز در مرحله دولت اسلامى و کشور اسلامى قرار داریم. »
تا قبل از سال 87 اولویت اقدام با دولت سازی بود و از شروع دهه چهارم انقلاب ساخت کشور اسلامی و حرکت به سمت دستیابی به جامعه نمونه اسلامی در اولویت قرار گرفت:«هدف این است: ما کشور اسلامى میخواهیم...ما وارد دهه‌ى چهارم عمر نظام جمهورى اسلامى داریم می شویم... در این دهه، آنچه که به عنوان یک هدف و شعار - براى اینکه دنبال کنیم که مرحله‌اى را بگذرانیم - باید مورد توجه قرار بگیرد، «پیشرفت و عدالت» است.» 
اگر دست یابی به جامعه اسلامی را به عنوان هدف کلان مرحله چهارم در نظر بگیریم، اهدافی چون عدالت و پیشرفت را می توان گفتمان های خرد و زیرین این کل در نظر گرفت که در فراگرد زمانی دهه چهارم باید محقق شود.
مبتنی بر این اولویت های مرحله ای، چشم انداز بیست ساله نظام طراحی شد که به عنوان نقشه راه بیست ساله عمل کرده و چهارچوب های عمل دستگاه های مختلف نظام و جهت گیری کلان کنش ها و واکنش های اجتماعی را در افق 1404 سامان دهی کرد.« سند چشم انداز، نقشه راه 20 ساله کشور است».   با بررسی این نقشه روشن می شود که مولفه های شکل دهنده آن به سمت تحقق جامعه اسلامی غلبه دارد و سند عمق یافته و تفصیل یافته هدف مرحله ای نقشه کلان انقلاب به شمار می رود.
نقشه راه بعدی نظام، در محدوده زمانی ده ساله تنظیم شده است. براین اساس با ورود به دهه چهارم انقلاب مقام معظم رهبری مبتنی بر اولویت های مرحله ای فرآیند انقلاب و نقشه بیست ساله، عنوان این دهه را «دهه عدالت و پیشرفت» نام نهادند تا بتوان زمینه های دستیابی به جامعه پیشرفته و عادلانه را فراهم کرد.
از سویی، رهبر انقلاب برای عبور از دهه عدالت و پیشرفت و تحقق چشم انداز و در نهایت ساخت جامعه نمونه اسلامی و زمینه سازی برای تمدن نوین، طراحی «الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت» را به عنوان نقشه جامع حرکت نظام پیشنهاد دادند. براین اساس اگر نقشه راه را به عنوان راهنمای طولی تحقق اهداف انقلاب در نظر بگیریم، نقشه جامع را باید راهنمای تکمیل پازل های عرضی این جدول محسوب کرد.
نقشه راه بعدی، سیاست های کلی نظام بخصوص سیاست های کلی حاکم بر برنامه های پنج ساله است که مقام معظم رهبری از طریق ابلاغ این سیاست ها سعی می کنند مسیر تدوین برنامه ها و اقدامات دستگاه ها را در جهت مولفه های اثربخش نقشه های بالادستی و دستیابی به عدالت و پیشرفت توامان تنظیم نمایند: « قانون برنامه ی پنجساله پنجم کشور با جهت گیری دستیابی به اهداف مرحله ای متناسب با سند چشم انداز بیست ساله تهیه گردد. اینک سیاستهای کلی برنامه پنجم...با رویکرد مبنایی پیشرفت و عدالت تنظیم شده...است.»
برای تبیین بیشتر عناصر تاثیرگذار این نوع از نقشه راه، نیاز است متغیر دیگری مورد توجه قرار گیرد. یکی از مولفه هایی که در خط هدایت رهبری تاثیر بارزی دارد، «راهبرد حرکت» در نقطه مختصات کنونی نقشه های راه پیش گفته است. بر اساس فرمایشات مقام معظم رهبری، «استحکام ساخت درونی کشور»  راهبرد حرکت در این مرحله و در جهت دستیابی به پیشرفت و عدالت است: «این استحکام درونی، این ساخت مستحکم، بایستی دائم در حال جلو رفتن باشد و ما را به پیشرفت برساند. این دهه به «دهه‌ی پیشرفت و عدالت» نامگذاری شده است.»
از سویی راهکار قوی شدن و تحقق پیشرفت را دستیابی به سه عنصر کلیدی عنوان می کنند: «سه عنصر اگر مورد توجّه قرار گرفتند، یک ملّت قوی میشود: یکی اقتصاد، یکی فرهنگ، و سوّمی علم و دانش.»  بر اساس این راهبرد، مقام معظم رهبری سه اولویت تاثیر گذار بر برنامه پنج ساله ششم را مشخص فرمودند:« اینک که در آستانه‌ی ماه‌های آغازین دهه دوّم چشم‌انداز 20 ساله‌ی کشور قرار داریم، سیاست‌های کلی برنامه پنج‌ساله ششم توسعه ابلاغ می‌گردد.این مجموعه...بر پایه‌ی محورهای سه‌گانه‌ی «اقتصاد مقاومتی»، «پیشتازی در عرصه‌ی علم و فناوری» و «تعالی و مقاوم‌سازی فرهنگی» تنظیم شده است.»  بنابراین راه دستیابی به جامعه عادلانه پیشرفته از مسیر تحقق اولویت های سه گانه فوق میسر خواهد شد.
نهایتا خط هدایت رهبری، نقشه راه یک ساله نظام را مبتنی بر توالی نقشه های پیش گفته تعیین می کند. این نوع از نقشه راه، همان عنوان و شعار سالانه است که در امتداد نقشه های پیش گفته قرار گرفته و شکل تفصیل یافته نقشه های پیشین می باشد. به دیگر بیان شعار سال، پازل یک ساله تحقق بخشی به جدول شاخص های پیشرفت و عدالت مبتنی بر اولویت های سه گانه می باشد.
حال اگر بخواهیم تاثیر این فراسنج ها را در تعیین شعار سال های دهه چهارم انقلاب بیان کنیم اینگونه قابل تحلیل است که مبتنی بر شعار این دهه که پیشرفت وعدالت نامیده شده و به دنبال تحقق جامعه عادلانه و پیشرفته اسلامی است و مبتنی بر اصلی ترین اولویت حاکم بر برنامه پنج ساله، یعنی اقتصاد مقاومتی، سال های آغازین این دهه صرفا با شعارهای اقتصادی شروع شده است؛ شعارهایی چون: «اصلاح الگوی مصرف»، «همت مضاعف و کار مضاعف»، «جهاد اقتصادی» و«تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه‌ی ایرانی». چراکه به تعبیر مقام معظم رهبری: « اقتصاد مسئله‌ی مهمی است که بنده در این چند سال پی در‌پی بر روی آن تکیه کرده‌ام»
این روند تا نیمه دوم این دهه ادامه داشت تا اینکه عنصر تاثیرگذار و مهم دیگر این پازل یعنی فرهنگ انقلابی نیز مطرح شد. معظم له عنوان سال 93 را به « اقتصاد و فرهنگ با عزم ملّی و با مدیریّت جهادی» نام نهادند و در این باره فرمودند:« عزیزان من! فرهنگ از اقتصاد هم مهم‌تر است.»
مولفه های پشتیبانی چون عزم ملی و مدیریت جهادی در این شعار نیز متاثر از فراسنج های نقشه جامع می باشند؛ چراکه رهبری معظم معتقدند عزم راسخ همانند صبر و امید جزو ارکان اصلی الگوی پیشرفت  و فرهنگ بسیج که مدیریت جهادی قسمی از آن به حساب می آید، جزو شروط دستیابی به پیشرفت می باشد. 
یکی دیگر از فراسنج هایی که در ساخت پایه های مفهومی نقشه راه مورد توجه قرار گرفته و تاثیر جدی در طراحی شعار سال دارد، «موقعیت کنونی انقلاب» در سه سطح ملی ، منطقه ای و بین المللی است. بر اساس نگاه رهبری فرزانه، جمهوری اسلامی در موقعیت «پیچ تاریخی» حساسی قرار دارد. این پیچ در سطح بین الملل به معنای تغییر در هندسه دنیاست که به دو دلیل اثبات می شود: اول، گذر از نظام استکباری حاکم بر دنیا به سمت نظم جدید جهانی و دوم، تزلزل نظام ارزشی، فکری و عملی غرب. این گردنه تاریخ ساز در سطح منطقه ای با پدیده بیداری اسلامی شکل می گیرد و در سطح ملی نیز با تبیین شرایط بدر و خیبر معنا می شود.
توجه به چنین برداشتی از پیچ تاریخی در تعیین اهداف آماج بندی شده به این معنی است که بسترهای تحول ساز داخلی و خارجی، شرایط مناسبی برای پیشبرد «اهداف ایجابی» نظام فراهم کرده است؛ هرچند نباید از تاثیر «اهداف سلبی» به عنوان یکی از متغیرهای تاثیرگذار در تعیین شعار سال غفلت کرد. بر این اساس مقام معظم رهبری علاوه بر توجه به مسیر ایجابی و روبه رشد نقشه های راه پیش گفته، برنامه ها و راهبردهای بازیگران خارجی و داخلی مخالف با گفتمان انقلاب را نیز در تعیین شعار سال مورد توجه قرار می دهند. به عنوان نمونه انتخاب شعار سال 94 به «دولت و ملت، همدلی و همزبانی» ناظر به این دسته از فراسنج ها صورت گرفته است. همچنین انتخاب شعار سیاسی در عنوان گذاری سال 92 «حماسه‌ی سیاسی و حماسه‌ی اقتصادی» متاثر از چنین متغیری است.
مبتنی بر مباحث پیش گفته می توان پیش بینی کرد که فراسنج های تعیین کننده شعار سال 95  عبارتند از: خرده گفتمان های ذیل مولفه های سه گانه استحکام بخش جامعه اسلامی، به همراه استفاده  احتمالی از برخی مولفه های نقشه جامع که در بستر بازی گفتمان های مخالف و معاند وزن می یابند.
جدول نقشه های راه انقلاب اسلامی
1 نقشه راه  «کلان انقلاب»
فرایند پنج گانه تحقق اهداف انقلاب اسلامی
2 نقشه راه  «20 ساله»
چشم اندازی بیست ساله کشور
3 نقشه راه  «10 ساله»
عنوان ده ها ( دهه پیشرفت و عدالت)
4 نقشه راه  «5 ساله»
سیاست های کلی نظام ( سیاست های حاکم بر برنامه توسعه)
5 نقشه راه  «1 سال»
عناوین سال ها ( شعارهای سالانه)