مهدی امیدی - فیلم «شهر موش‌ها2» به عنوان یک محصول سینمایی، به خودی خود، اثر چندان مهمی محسوب نمی‌شود؛ یک فیلم عروسکی متوسط با داستان و ساختاری نه‌چندان بدیع و شگفت‌انگیز که حتی توانایی زیادی هم در خلق لحظات مفرح و سرگرم‌کننده برای مخاطب خردسال خود ندارد، اما آنچه به این فیلم، وجهه‌ای از اهمیت بخشیده، استقبال نسبتاً خوب مخاطب‌های سینما از این فیلم و در نتیجه، قرار گرفتن آن در جایگاه پرفروش‌ترین (نه پر تماشاگرترین) فیلم تاریخ سینمای ایران است. به همین دلیل هم سری جدید «شهر موش‌ها» را باید به عنوان یک محصول خاص فرهنگی و رسانه‌ای بررسی کرد.
واقعیت این است که «شهر موش‌ها2» موفقیت اقتصادی خود را بیش از هر چیزی، مدیون سابقه و آوازه دیرین خود است. برای بعضی از مردم، بازگشت دوباره «موش‌های انسان‌وار» در یک فیلم، آن هم پس از گذشت حدود 30 سال، وجهی نوستالژیک و خاطره‌انگیز دارد. همچنان که بزرگسالان، برای تماشای این فیلم از کودکان و نوجوانان اشتیاق بیشتری دارند، اما نقص‌های فیلمنامه و کارگردانی، خاطره گذشته را زنده نمی‌کند. هرچند، کارگردانی و اجرای آن، اندکی جلوتر از فیلمنامه است.
نکته درخور تأمل این است که در دنیای امروز، فیلم‌ها و انیمیشن‌های کودکان و نوجوانان از مهم‌ترین ابزارهای ترویج و تقویت فرهنگ آمریکایی و سرمایه‌داری در جهان هستند، به طوری که به جرئت می‌توان گفت، کارتون‌هایی مانند «باب اسفنجی»، «داستان اسباب‌بازی‌ها»، «سفیدبرفی و هفت کوتوله»، «پری دریایی» و... بیشتر از ابزار و ادوات نظامی به کمک سلطه‌طلبی آمریکایی‌ها آمده‌اند. به همین دلیل هم، هویت‌مندی یکی از اصلی‌ترین شاخصه‌های هر نوع کار فرهنگی و به‌ویژه تولید هنری و رسانه‌ای برای نونهالان است.
از این منظر، آنچه به «شهر موش‌ها2» لطمه وارد کرده است، بی‌هویتی این فیلم است، یعنی شهر بازسازی شده فیلم، هیچ شناسنامه و فرهنگ و آدابی ندارد. تنها چیزی که می‌بینیم، بازسازی یک شهر با برخی مناسبات روز جامعه امروز ماست. پدیده‌هایی چون خودرو، خبرگزاری، شبکه تلویزیونی، روزنامه، پلیس و کافی‌شاپ، برخی از ساختارهای زندگی شهری آشنا برای مخاطب امروز است، اما درون این کالبد، هیچ روحی دمیده نشده است. یکی از دلایل ماندگاری فیلم «شهر موش‌ها1» شباهت زیاد زندگی و اخلاق و مرام موش‌ها با شرایط زمانه خود بود، اما قسمت دوم، یک شهر بی‌هویت و بدون روح فرهنگی است. موش‌هایی که تنها وجه اشتراک آنها با ما، زبان فارسی آنهاست وگرنه هیچ نماد و نشانه دیگری که گویای جامعه ایرانی باشد، ندارند. در چنین حالتی، مقاومت موش‌ها در برابر گربه‌های مهاجم که می‌توان آنها را نمادی از ابرقدرت‌ها و دشمنان غربی کشورمان دانست، با دعوای موش و گربه معروف (تام و جری) تفاوت چندانی پیدا نمی‌کند.
«شهر موش‌ها2» نیز مانند خیلی دیگر از آثار سینمای ما فاقد فیلمنامه‌ای مستحکم، درست و درمان است و عجیب اینکه نگارش این فیلمنامه برعهده نویسنده با تجربه‌ای به نام فرهاد توحیدی بوده است. ماجرای فیلم در ادامه داستان قسمت اول آن شکل می‌گیرد؛ موش‌هایی که در «شهر موش‌ها1» دیده بودیم، حالا همه بزرگ شده، خانواده تشکیل داده و مشغول بزرگ کردن بچه‌های‌شان هستند. آنها شهری زیبا و آرام ساخته‌اند، اما شیطنت و بازیگوشی سه تا از بچه موش‌ها، شهر را با تهدید حمله گربه‌ها مواجه می‌کند، اما مقاومت موش‌ها سبب شکست گربه‌ها می‌شود. این خلاصه داستان نشان می‌دهد که فیلم، قابلیت تبدیل شدن به یک «فانتزی حماسی» را داشت. اتفاقاً موضوع کلی آن نیز با برخی بحث‌های سیاسی روز جامعه ما نیز تطابق دارد و اینکه سازندگان فیلم، از پذیرش برخی تشبیهات سیاسی، پروایی نداشته‌اند، تحسین‌آمیز است، اما پرداخت ضعیف ماجراها در فیلمنامه مانند ابتر ماندن مضمون فیلم شده است.
فیلمنامه از همان ابتدا با مشکل مواجه است؛ در داستان عنوان می‌شود که موش‌ها بچه‌های خود را از خارج شدن از شهر بر حذر می‌دارند، چون ممکن است در دام گربه (یا به تعبیر موش‌ها؛ اسمشو نبر) بیفتند. خب، چه چیزی سبب امنیت شهر شده است؟ آیا شهر موش‌ها مخفی است و یا، حفاظ امنیتی و قدرتی دفاعی آن را از دستبرد دشمنان موش‌ها بازداشته است؟ آنچه در فیلم، به عنوان شهر امن موش‌ها نشان داده می‌شود، می‌تواند تفرجگاهی برای گربه‌های گرسنه باشد و امنیت آن با بیرون از شهر تفاوتی نمی‌کند. در ادامه، وقتی سه تا از بچه موش‌ها برای گردش و تماشای دنیای بیرون، از شهر خارج می‌شوند، بچه گربه‌ای را پیدا می‌کنند که مادرش او را رها کرده و در نامه‌ای، از یابنده فرزند خودش خواسته تا با او به مهربانی رفتار شود، اما معلوم نمی‌شود که گربه مادر به چه دلیلی بچه تازه متولد شده‌اش را در آب رها کرده است؟ در ادامه فیلم، سه گربه سیاه خودشان را نشان می‌دهند که در پی بچه گربه هستند. این‌بار هم معلوم نمی‌شود که این سه گربه سیاه، با بچه گربه چه کاری دارند و چرا می‌خواهند آن را تصاحب کنند؟ همه این کمبودها، داستانی فاقد ساختار را پدید آورده است.
