به گزارش « سراج24» آمار سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد، فائو، می‌گوید که سطح کل باغات مرکبات دنیا 7.600.000 هکتار است و ایران با 3.8 درصد سطح زیرکشت دنیا مقام هشتم و از نظر تولید مقام هفتم در بین کشورهای تولیدکننده مرکبات را دارد. آمریکا، آفریقای جنوبی، ترکیه، ژاپن و برزیل پنج کشور اول تولیدکننده مرکبات جهان هستند، اما برترین صادرکننده مرکبات دنیا اسپانیاست که از محل صادرات مرکبات بیش از یک و نیم میلیارد دلار درآمد دارد و پس از آن برزیل، آمریکا، آفریقای جنوبی و ترکیه در رتبه‌های بعدی قرار دارند. کارشناسان جهانی معتقدند ایران از نظر تنوع تولید میوه و مرکبات در دنیا بی‌نظیر است، زیرا محصول باغ‌‌های ایرانی اغلب به صورت ارگانیک تولید می‌شود. به‌رغم آنکه ایران رتبه هفتم تولید مرکبات جهان را داراست و در اقصی نقاط آن بخصوص در شمال و جنوب محصولات متنوعی از مرکبات در آن تولید می‌شود، اما در صادرات ایران با سهم جهانی یک درصد رتبه 31 را داراست.
شکی نیست که ایران اگر جایگاهی نه در بین این تولیدکنندگان و حتی چندین ردیف بعد از آن می‌داشت، بی‌شک بسیاری از مشکلاتی که امروز گریبانگیر تولید این محصولات در ایران شده است، وجود نداشت. از آنجا که بیش از نیمی از محصول مرکبات کشور در استان‌های شمالی به‌ویژه مازندران تولید می‌شود، نگاه به مشکلات مرکبات از دریچه این استان می‌تواند، بررسی مشکلات باغداران این محصول در گوشه و کنار کشور باشد هر چند که در جزئیات به لحاظ تفاوت‌های اقلیمی ممکن است تفاوت‌های مختصری وجود داشته باشد. از بخت بد یا خوب روزگار، تولید مرکبات مازندران به حدی است که بازار داخلی کشش تولید مازاد مرکبات این استان را ندارد و این وضعیتی است که آرزوی برخی از کشورهاست، در حالی‌که هم‌‌اکنون این تولید مازاد که به واسطه لطف الهی و زحمت باغدار حاصل شده به معضل و دغدغه بزرگ باغداران مازندرانی تبدیل شده است.
یکی از علل عمده نگرانی باغداران ضعف در صادرات مرکبات مازاد به خارج از ایران است که در این خصوص معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی مازندران از صادر شدن مرکبات مازندران به دیگر استان‌های کشور خبر داده و با بیان اینکه مازندران مقام اول تولید مرکبات در کشور را دارد، اظهار داشته که «قیمت خرید محصول از کشاورز بستگی به نوع محصول و کیفیت آن دارد و اکنون مازاد مرکبات مازندران به استان‌های دیگر صادر می‌شود.»
چیدن میوه از درختان نیز صرفه ندارد
یک کارشناس باغداری و کشاورزی در این خصوص می‌گوید: در حال حاضر شرایط برای کشاورزان و باغداران به‌گونه‌ای است که چیدن میوه‌ها از درخت نیز صرفه اقتصادی ندارد چرا که هزینه پرداخت دستمزد بالای کارگر بیشتر از قیمت تمام شده محصول می‌شود، اما با این همه مازندران همچنان رتبه اول تولید مرکبات کشور را داراست و این به معنای بی‌برنامگی در تولید است. اکبر برادران نصیری می‌افزاید: در این شرایط کشاورزانی که به هر صورت دست به تولید محصول زده‌اند، در نتیجه کشت مازاد، فقدان الگوی کشت، نبود ظرفیت‌های نگهداری و انبارداری، کمبود یا ناکارایی صنایع تبدیلی و تکمیلی متضرر شده و به دلیل نداشتن انبار و سردخانه و ناآگاهی از مسائل بازاریابی مجبورند، محصولات خود را هر چه سریع‌تر به زیر قیمت تمام شده به فروش برسانند.
وی تصریح می‌کند: در حال حاضر میوه در کلانشهرهایی مثل تهران و کرج که به مازندران نزدیک‌تر هستند از آغاز فصل برداشت محصول از کیلویی 2500 تومان به فروش رسیده است، اما میوه‌ای که از کشاورز خریداری می‌شود در بهترین حالت ممکن هر کیلو 500 تا 700 تومان است و این امر نشان‌دهنده این است که تمام زحمات کشاورز به جیب دلالان و واسطه گران می‌رود.
از سوی دیگر اکنون شاهد ماندن مرکبات مازاد به دلیل تولید مازاد روی دست کشاورزان و باغداران هستیم که چنین شرایطی فضا را برای سوءاستفاده دلالان بازتر کرده است. وی تاکید می‌کند: در این شرایط بحرانی که برای باغداران ایجاد شده واردات میوه هم مزید بر علت شده و مشکل را دو چندان کرده است و باعث شده که قیمت این محصول آنچنان کاهش یابد که حتی از قیمت تمام شده آن بسیار کمتر باشد.
برادران نصیری یادآور می‌شود: البته شاید قیمت پرتقال کیلویی 800 تومان با بهترین کیفیت برای شهروندان خوشایند باشد، اما در واقعیت چنین شرایطی اشک باغدار را در می‌آورد زیرا نه تنها سودی از تولید محصول نمی‌برد بلکه باید هزینه کارگر، سموم و کود را نیز بپردازد و در چنین شرایطی است که می‌توان گفت کشاورز تولید نکند بهتر است. وی اذغان می‌کند: چنین شرایطی سبب بی‌رونقی کشاورزی در استان‌های مختلف کشور شده است و اکنون شاهد سبز شدن ویلا به جای محصولات باغی و کشاورزی هستیم. کشاورز اگر وضعیت مالی خوبی داشته باشد خود اقدام به ساخت ویلا می‌کند، در غیر اینصورت زمین کشاورزی خود را با تغییر کاربری به ثروتمندان می‌فروشد که خودش نیز سرایدار ویلا می‌شود.
سرایدار شدن باغداران
برادران نصیری معتقد است که سرانجام سوءمدیریت مسئولان به سرایدار شدن کشاورزان و باغداران انجامیده است زیرا اگر مسئولان به باغداران و کشاورزان برنامه تولید و تضمین خرید محصولات را بدهند، دیگر استرس و اضطراب فروش محصولات به جان تولیدکننده نمی‌افتد تا مجبور شود حتی به نصف قیمت تمام شده محصول را به فروش برساند. وی می‌گوید: از سوی دیگر اگر مرکبات مازاد نیاز کشور تولید شد، مسئولان خیلی راحت می‌توانند با برنامه‌ریزی آن راصادر کنند و درآمد غیرنفتی و ارزآوری بیشتری نصیب کشور شود، زیرا مرکبات ایران به دلیل ارگانیک بودن، می‌تواند مشتریان جهانی بسیاری داشته باشد به شرط آنکه بازاریابی درستی صورت گیرد. برادران نصیری متذکر می‌شود: اما اکنون شرایط برعکس است و با وجود تولید مازاد مرکبات و در کمال ناباوری مسئولان اقدام به واردات میوه از کشورهای خارجی می‌کنند.
وارداتی که نه تنها اقدامی برعلیه منافع ملی است، بلکه به ضرر سلامت جامعه نیز هست زیرا مرکبات وارداتی بی‌کیفیت هستند و اغلب با استفاده از واکس‌های آلوده به برخی از سموم و آفات نباتی در درازمدت نگهداری می‌شوند و در فصل‌های دیگر به ایران صادر می‌شوند و اینگونه تصمیمات برای واردات، نتیجه‌ای جز نابودی باغداری و کشاورزی ندارد در صورتی که یکی از راه‌های توسعه پایدار، تقویت و توسعه صنعت کشاورزی و باغداری است. وی می‌افزاید: باید پرسید چرا مسئولان منافع عده‌ای خاص را برای به جیب زدن سود واردات میوه بر منافع کشاورزان کشور ترجیح می‌دهند؟
در حالی که هم‌‌اکنون یکی از دغدغه‌های کشاورزان و باغداران عرضه محصولاتشان به بازارهاست، اما این محصولات باوجود پرداخت هزینه گزاف کارگر و هزینه‌های سوخت سرانجام باید به دست دلالان برسد و این مشکلی است که هم‌‌اکنون گریبان باغ‌دارن تولیدکننده مرکبات در استان‌های زنجان، خراسان، خوزستان، فارس و مازندران را گرفته است، زیرا باغدار ایرانی آنچنان بی‌بضاعت شده که توان رقابت در بازار داخلی و خارجی را ندارد، بنابراین تنها به فکر این است که حداقل محصولش تبدیل گندیده و خراب نشود. برادران نصیری ادامه می‌دهد: امسال شرایط آب و هوایی مناسب سبب شده تا شاهد تولید بسیار خوب مرکبات در استان باشیم که با چنین شرایطی مسئولان باید صادرات را جدی بگیرند تا این حجم انبوه تولید مرکبات باعث نگرانی باغداران نشود و محصولات روی دست آنها نماند.
قول استاندار مازندران به باغداران
در میان همه این نگرانی‌ها استاندار مازندران که استانش به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده مرکبات ایران است به کشاورزان و باغداران مازندران قول داد که مرکبات امسال روی دستشان نماند. «ربیع فلاح‌جلودار» با اشاره به اینکه برای مدیریت این امر بیش از 10 جلسه با متولیان جهاد کشاورزی و سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تشکیل شده است، تاکید کرده که یکی از برنامه‌های ما، صادرات مرکبات به دیگر استان‌های کشور است و البته سخنی از تلاش برای صادرات به میان نیاورده است. وی از باغداران خواسته که برای فروش محصولاتشان عجله نکنند و گفته است تاکنون برای خرید مرکبات از طریق اتحادیه باغداران اقدام کردیم و مشکلی برای فروش مرکبات وجود ندارد. نماینده قائم‌شهر، سوادکوه و جویبار در مجلس شورای اسلامی با انتقاد از اینکه سوءمدیریت پدر کشاورز را در آورده است، گفت: همه ساله شاهد ضرر و زیان کشاورزان به دلیل تولید مازاد و مدیریت نشدن این موضوع از سوی مدیران هستیم.
«کمال علیپور خنکداری» ادامه داد: به اعتقاد بنده بیش از 90 درصد علت این زیان‌ها به دلیل سوءمدیریت جهاد کشاورزی و سازمان صنعت، معدن و تجارت است که این دو نهاد با بی‌مدیریتی خودشان لطمات جبران ناپذیری به کشاورز و باغدار زده‌اند. وی افزود: اگر مدیران جهاد کشاورزی و وزارت صنعت، معدن و تجارت به کشاورز و باغدار تضمین خرید محصولات را بدهد و از سوی دیگر نظارت و کنترل جدی‌تری بر صادرات و واردات محصولات کشاورزی و مرکبات داشته باشد، دیگر کشاورز و باغدار استرس و دغدغه‌ای نخواهد داشت.
پرتقال کیلویی 400تومان!
«علیپور خنکداری» با اشاره به اینکه بیش از 50درصد مرکبات کشور در استان مازندران تولید می‌شود، اضافه کرد: 50درصد دیگر مرکبات کشور توسط استان‌های خوزستان، فارس، شیراز، کرمان، زنجان و دیگر استانها تامین می‌شود و آمار نشان می‌دهد که مازندران قطب کشاورزی ایران است، اما اکنون این فرصت در حال تبدیل شدن به تهدید است. نماینده قائم‌شهر، سوادکوه و جویبار در مجلس تصریح کرد: در حال حاضر یک کیلو پرتقال برای باغدار حدود 700 تومان تمام می‌شود اما باغدار بخت برگشته مجبور می‌شود، پرتقال خود را به کیلویی 400 تومان بفروشد. آیا این ظلم در حق کشاورز و باغدار نیست؟ کشاورز و باغدار برای تولید یک محصول باید هزینه کارگر، آب، کود و سموم شیمیایی را پراخت کند در آخر هم باید محصول خود را ارزان‌تر از قیمت تمام شده به فروش برساند و سود آن به جیب دلال برود. وی گفت: اخیرا هم از کشاورز و باغدار برای آب چاه و رودخانه حق آبه دریافت می‌شود که هزینه‌ای بر هزینه‌های دیگر کشاورز اضافه شده است و ظلم مضاعفی بر این قشر است.
مدیران از خواب بیدار شوند
نماینده قائم‌شهر، سوادکوه و جویبار در مجلس افزود: مدیران جهاد کشاورزی و صنعت، معدن و تجارت از خواب بیدار شوند و مشاهده کنند که چه ظلم‌هایی بر کشاورز و باغدار وارد می‌شود و به داد کشاورزی و باغداری برسند. طی دیداری که با برخی از کشاورزان و باغداران مازندرانی داشتم، این قشر زحمت‌کش می‌گفتند مدیران جهاد کشاورزی و صنعت و معدن اصلا قصد خرید محصولات ما را ندارند و اگر به ما چک هم بدهند راضی هستیم. علیپور خنکداری، اضافه کرد: آنها می‌گفتند که مسئولان در خواب هستند و دلالان داخلی و خارجی، تمام سود و زحمت‌کشاورزان را در جیب خودشان می‌گذارند و من به عنوان نماینده آنها نمی‌دانستم چه جوابی به گلایه‌های‌شان که صحیح بود بدهم؟
واردات آبمیوه با وجود تولید مازاد مرکبات در ایران
نماینده قائم‌شهر، سوادکوه و جویبار در مجلس گفت: اگر مدیریت در بخش خرد و کلان کشاورزی به همین شکل ادامه داشته باشد، کشاورز و باغدار دیگر نمی‌تواند روی پاهای خود بایستد. چرا زمانی که در ایران مازاد تولید مرکبات داریم مسئولان از دیگر کشورها اقدام به واردات میوه می‌کنند؟ علیپور خنکداری تصریح کرد: هنوز صنایع تبدیلی مادر ساماندهی شده در استان‌های مختلف کشور فعال نیست و همین امر سبب شده تا آبمیوه هم از دیگر کشورها وارد کنیم، در حالی‌که با مازاد تولید می‌توانیم به جهان آبمیوه ارگانیک صادر کنیم. وی با اشاره به اینکه امیرآباد بزرگ‌ترین و بهترین بندر استان مازندران است، اما این بندر به دلیل سوءمدیریت مدیران در امر صادرات مرکبات تعطیل است، اضافه کرد: با وجود اینکه تمام زیرساخت‌ها برای صادرات در این بندر فراهم است اما اکنون شاهد تعطیل بودن این بندر هستیم.
نماینده قائم‌شهر، سوادکوه و جویبار در مجلس با بیان اینکه با وجود تولید مازاد در کشور دولت حق ندارد اقدام به واردات میوه و مرکبات به داخل کشور کند، افزود: کشاورز و باغدار با مشقت فراوان اقدام به تولید محصول می‌کند اما دولت اقدام به واردات می‌کند، چنین وضعیتی در صنعت چای و برنج مازندران نیز بدین شکل است و چنین امری کمر کشاورز و باغدار را شکسته است. علیپور خنکداری تاکید کرد: وزارت صنعت، معدن و تجارت و جهاد کشاورزی باید به موقع تسهیلات مورد نیاز کشاورز و تضمین خرید محصولاتشان را بدهد، یک کشاورز نمی‌داند برای فروش محصولات خود به کجا مراجعه کند بنابراین این وظیفه وزارت صنعت، معدن و تجارت است که در قالب تعاونی وظیفه خود را به نحو احسن انجام دهد.
وی با انتقاد به بودجه دولت برای سال 93، گفت: متاسفانه بودجه‌ای که دولت تهیه کرده است بیشتر هزینه‌ای است تا عمرانی و از سوی دیگر دلخوشی دولت برای تامین بودجه فروش نفت به قیمت هر بشکه 100 دلار است. چنین وضعیتی فقط مختص کشاورزان و باغداران مازندرانی نیست بلکه باغداران دیگر استانها نیز با چنین وضعیت اسفباری روبه‌رو هستند که فارس، خوزستان، خراسان رضوی و سیستان‌وبلوچستان از جمله این استانها هستند. آرزوی محال برخی کشورها به معضل کشور ما تبدیل شده و در حالی‌که می‌توانیم میدان‌دار صادرات مرکبات، تعیین نرخ مرکبات در جهان، صادرات آبمیوه و فرآورده‌های آن باشیم، کاسه چه کنم به دست گرفته و فقط سخنان کشاورزان را از فردی به فرد دیگر منتقل می‌کنیم بدون آنکه تاکنون نتیجه‌ای واقعی حاصل شده باشد.
مشکلات سال‌های اخیر مرکبات مانند بسیاری دیگر از مسائل کشاورزی و باغداری از وزیری به وزیری دیگر می‌رسد بی‌آنکه تدبیری برای آنها شود یا برنامه‌ریزی خاصی برای مدیریت آنها صورت گیرد. طبیعی است که در این میان اگر روند به همین منوال ادامه یابد، دور نیست زمانی که به جای پرتقال از درختان آجر برداشت کنیم و به جای جعبه‌های مملو از مرکبات خوشرنگ سنگ رو سنگ بچینیم تا ویلایی سبز شود.
