به گزارش گروه وبگردی « سراج24 » خداوند در قرآن کریم ، 45 بار از «صراط مستقیم» سخن گفته، همه را بدان فراخوانده و ما هر روز حداقل در نمازهای واجب 10 مرتبه از خدا می‌خواهیم که ما را به «صراط مستقیم» هدایت نماید.
از مراحل قیامت که در آیات و روایات مورد توجه قرار گرفته، عبور از پل صراط است.
معنای صراط
صراط در لغت به معنی راه و طریق است و در آیات قرآن نیز به همین معنا به کار رفته ، قرآن می فرماید: «و الله یهدی من یشاء الی صراط مستقیم ؛خدا هر کس را بخواهد به راه راست هدایت می کند.» (1)
البته گاهی در راهی که منتهی به دوزخ می شود نیز به کار می رود.« احشروا الذین ظلموا و ازواجهم و ما کانوا یعبدون من دون الله فاهدوهم الی صراط الجحیم» ؛ و همسران آنان و آنچه را که غیر از خدا پرستش می کردند، محشور نمائید آنگاه همگی را به سوی راه دوزخ راهنمایی کنید.» (2)
در حقیقت راه بهشت و دوزخ هر دو به گونه ای آسان است ، راه بهشت در گرو اعمال انسان ها و پیروی از فرامین الهی و مطابق با آفرینش است و با بعد ملکوتی انسان هماهنگ است، و راه دوزخ در گرو توجه بیش از حد و هماهنگی با قوای حیوانی است.
از آیات و روایات می توان فهمید که در روز رستاخیز گذرگاهی عمومی وجود دارد که همگان باید از آن عبور کنند. در روایات به آن صراط گفته شده و در قرآن اگر چه به طور صریح در این مورد مطلبی نیست ، اما مفسران این آیه را ناظر به صراط می دانند:«و إن منکم الا واردها کان علی ربک حتما مقضیا ثم ننجی الذین اتقوا و نذر الظالمین فیها جثیا؛ هیچ یک از شماها نیست مگر این که وارد آن (دوزخ) می شود و این مطلب، حکم و تقدیر حتمی خداوند است، آنگاه پرهیزگاران را نجات می دهیم و ستمگران را فرو می گذاریم تا در آن آتش به زانو در افتند.» (3)
معنای کلمه «ورود»
در آیه فوق منظور از ورود چیست؟
- نظر اول: نزدیکتر شدن به آن ؛ در زبان عرب ، اشراف و نزدیکی به چیزی را ورود می گویند.
مثلاً اگر کسی به دروازه شهری رسیده باشد، گویند وارد آن شهر شد.
این گروه به برخی از آیات قرآن استناد می کنند مانند:درباره موسی (ع) «و لما وردماء مدین... ؛ هنگامی که بر آب مدین وارد شد. » (4)
در واقع ، آب در درون چاه بود و مقصود از ورود بر آب مدین، اشراف بر آن و رسیدن بر بالای آن است ، به دنبال آیه می فرماید: «وجد علیه أمة من الناس یسقون...؛ گروهی را دید که از آب چاه گوسفندان خود را سیراب می نمایند.» بدیهی است کسی که داخل چاه شود نمی تواند بالای آن را نظاره کند.
هم چنین در مورد کاروانی که حضرت یوسف را در چاه یافت ، قران می فرماید:«و جاءت سیارة فارسلوا واردهم فأدلی دلوه ؛قافله ای رسید، سقای قافله را برای آوردن آب فرستادند او نیز دلو خود را در چاه فرو برد.» (5)
کلمه «وارد» بر سقا اطلاق شده است که معمولاً برای آوردن آب بر سر چاه می رود و به وسیله دلو و مانند آن از آن آب می کشد، اما خود داخل آب نمی شود.
بنابراین مفاد آیه این است که بهشتیان و دوزخیان همگی بر دوزخ اشراف پیدا می کنند و نزدیک آن قرار می گیرند، سپس اهل بهشت نجات یافته و روانه بهشت می شوند و دوزخیان به دوزخ افکنده می شوند.
در مورد بهشتیان تعبیر «نجات یافتن از دوزخ» به کار می رود: «ثم ننجی الذین اتقوا» زیرا آنان تا لب پرتگاه دوزخ می رسند، از آنجا که در چنین شرائط بیم سقوط در آتش وجود دارد، به کار بردن لفظ «نجات» واژه ای مناسب است.
- نظر دوم: بیشتر مفسران «ورود» را به معنی دخول می دانند و بر این اساس گفته اند همه اهل محشر (حتی اهل بهشت) داخل دوزخ می شوند، سپس ستمکاران در آن رها شده و پرهیزگاران نجات می یابند، بدون آنکه به آنان آسیبی برسد.
این گروه نیز به برخی آیات استدلال کرده اند . به عنوان مثال :
- قرآن درباره پیشوایی فرعون در روز رستاخیز که فراعنه را پشت سر خود قرارداده و به سوی دوزخ رهبری می کند (در حقیقت رهبری ظالمانه او در این جهان، در آخرت تمثل پیدا می کند) می فرماید:« یقدم قومه فاوردهم النار ؛ پیشوائی قوم خود را بر عهده گرفته و همگان را وارد آتش می کند.» (6)
- قرآن درباره خدایان دروغین و مشرکانی که آنان را می پرستیدند، می فرماید:« انکم و ما تعبدون من دون الله حصب جهنم انتم لها واردون لو کان هؤلاء آلهة ما وردوها و کل فیها خالدون ؛شما و آنچه که غیر از خدا می پرستید هیزم دوزخ هستید، و شما وارد آن می گردید و اگر این معبودان، خدایان واقعی بودند، هرگز وارد آن نمی شدند، و در آن جاودانه خواهید بود .» (7)
روایات
- پیامبر اسلام فرموده است:« الصّراطُ ادَّقُ مِنَ الشّعر وأحَدُّ مِنَ السَّیفِ وَأظلَم مِنَ اللَّیل؛ صراط، از مو باریک تر، از شمشیر برنده تر و از شب، ظلمانی تر است.» (8)
«الصَّلاةُ عَلَی نُورٌ عَلَی الصِّرَاطِ؛ درود فرستادن بر من، نوری است بر روی صراط» (کنزالعمال،ج 1،ص 490،ح 2149)
- امام باقر (ع) در تفسیر آیه «وجیئی یومئذ بجهنم، یومئذ یتذکر الإنسان و انی له الذکری؛در چنین روز جهنم آورده می شود، در این روز انسان متذکر می گردد ولی کجا این تذکر فایده می بخشد؟» (9)
می فرماید:« ثم یوضع علیها الصراط ادق من الشعروا احد من السیف؛ آنگاه راهی روی آن نصب می شود که از مو باریک تر و از لبه شمشیر تیزتر است.»
- شیخ مفید می گوید: در روایات آمده است راه مردم به بهشت در روز رستاخیز بشان پلی است که از آن عبور می کنند و نیز در روایت وارد شده است که صراط باریک تر از مو و تیزتر از شمشیر است که کافران بر آن لغزیده و در دوزخ فرو می افتند. (10)
- تفتازانی می گوید: صراط پلی است نصب شده بر روی دوزخ و همگی بر آن می گذرند پلی که از مو باریک تر و از شمشیر تیزتر است.
آنگاه می گوید: ممکن است عبور از صراط همان مقصود از ورود همگان در آتش باشد که در آیه «و ان منکم الا واردها...» وارد شده است. (11)
از مجموع این گفته ها استفاده می شود که راه دوزخیان و بهشتیان همین صراط یا پل است، اما مسئله مهم لغزیدن پای کافر و فرو افتادن در دوزخ و عبور مؤمنان از آن می باشد.
مفاد آیه «و ان منکم الا واردها...» نیز همین است که همه انسان ها اعم از نیکوکار و بدکار، بهشتی و دوزخی وارد دوزخ خواهند شد، آن گاه گروه نیکوکار بدون آنکه آسیبی به آنان برسد ، نجات می یابند.
حال باید دید مقصود از صراطی که بر متن دوزخ نصب می شود و همه اهل محشر باید از آن عبور کنند، چیست؟
در این باره دو احتمال وجود دارد:
1- معنی ظاهری آن : پل یا راهی نظیر آنچه در دنیا وجود دارد ، در سرای دیگر بر جهنم نصب می شود.
2- تجسم و تبلور صراط دنیوی : تجسم صراط مستقیمی که پرهیزگاران در دنیا انتخاب کرده اند، این است که آنان را به بهشت می رساند و از طرفی راه های باطل که ستمکاران در این دنیا پیموده اند؛ آنان را داخل دوزخ می فرستد.آنچه از مجموع روایات و سخنان ائمه معصومین (ع) در خصوص صراط و راه وصول به دوزخ و بهشت به دست می آید، نظریه دوم است .
به عنوان مثال حضرت علی (ع) در باره سرانجام انتخاب راه خطا و انحراف از مسیر تقوی می فرماید:«الا و ان الخطایا خیل شمس حمل علیها اهلها و خلعت لجمها فتقحمت بهم فی النار الا و ان التقوی مطایا ذلل حمل علیها اهلها و اعطوا ازمتها فاوردتهم الجنة ؛ خطاها (پیروی از تمایلات حیوانی) مرکب های سرکشی هستند که صاحبانشان بر آنها سوار شده و عنان آنها از دستشان گرفته شده پس آنان را وارد دوزخ می نمایند، و پاکدامنی و خویشتن داری در برابر شهوات، مرکب های مطیعی هستند که صاحبانشان بر آن نشسته و زمام آنان را در اختیارشان قرار گرفته پس از آنان را وارد بهشت می نمایند.» (12)
از این روایت به خوبی متوجه می شویم که راه بهشت و دوزخ در حقیقت از هم اکنون در این دنیا شروع می شود و در نهایت به بهشت و دوزخ منتهی می گردد.
چگونگی گذر از پل صراط
در برخی روایات چگونگی گذشتن انسان ها از صراط و کیفیت آن بیان شده است.
1) به سرعت برق: خاندان پیامبر (ص)، ائمه اطهار (علیهم السلام) «فمنهم من یمر مثل البرق»
2) به سرعت باد «یمضی قوم مثل الریح»
3) به سرعت اسب دونده «و منهم من یمر مثل عدو الفرس»
4) به سرعت انسانی که پیاده راه می رود «ثم یمضی قوم مثل المشی»
5) مانند انسانی که با دست و سینه حرکت می کند «ثم قوم مثل الحبو، «و منهم من یمر حبوا»
6) حرکت بسیار آهسته و به سختی با زانوها «ثم قوم مثل الزحف» (13)
پی نوشت ها:
1- قرآن کریم ، سوره بقره، آیه 213
2- سوره صافات، آیات 22 و 23
3- سوره مریم، آیات 71 و 71
4- سوره قصص، آیه 23
5- سوره یوسف، آیه 20
6- سوره هود، آیه 98
7- سوره انبیاء، آیات 98 و 99
8- تفسیر نور الثقلین، ج 5، ص 572
9- سوره فجر، آیه 23
10- علامه مجلسی ، بحارالأنوار، ج6، ص155
11- همان ، ج6، ص154
12- همان
13- سوره روم 51 و 51 به همین مضمون است
