سراج24 - عبدالله عطائی: فرهنگ به تعابیر رسا و زیبای امام خامنه‌ای «مثل آب و هوا»(1)، «شناسنامه دسته‌جمعی یک ملت و هویت همگانی»(2)،«بستر اصلی زندگی انسان و حرکت عمومی کشور»(3)، «روح کالبد هر جامعه» (4) است.
متأسفانه در دولتهای سازندگی، اصلاحات و سالهای پایانی دوران موسوم به اصولگرایی، هر کدام به‌گونه‌ای به این مقوله آن چنان که باید و درخور و شایسته ملت ایران- با فرهنگ غنی ملی و اسلامی است- پرداخته نشد. تذکرات رهبر معظم انقلاب اسلامی و تعبیر «مظلوم واقع شدن فرهنگ» از سوی ایشان هم، دل مسئولین را به درد نیاورد و آنان به حرکتی جدی و مستمر و مدبرانه دست نیازیدند.
در کنار تأثیرگذاری عمیق فرهنگ درکلیه تحولات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جامعه، مبحث جدی و خطرناک تهاجم و شبیخون فرهنگی دشمن را هم شاهد هستیم که سالهاست با حوصله و استفاده از کلیه ابزارها و امکانات در حال اجرای آن هستند و این مطلب توجه به فرهنگ را بیش از هر زمان دیگر، اجتناب‌ناپذیر می‌کند.
بیانات رهبر معظم انقلاب در اجتماع پرشور مردم خراسان شمالی و طرح مسئله «سبک زندگی» یا «فرهنگ زندگی» و ارائه این دیدگاه مبتنی بر آموزه‌های دینی و تجربه‌های تاریخی که «اگر شیوه و فرهنگ زندگی متناسب با اهداف انقلاب اسلامی پیش نرود، سایر پیشرفت‌ها در عرصه‌های مختلف راه به جایی نخواهد برد» و این که معظم‌له از فرهنگ زندگی به عنوان «بخش اصلی و نرم تمدن اسلامی که متن زندگی» است نام بردند و در کنار آن فرهنگ غربی که حالت تحمیلی و بیگانه با روحیات و آداب و رسوم ملت مسلمان ایران دارد را مطرود دانستند (5)، بر اهمیت فرهنگ و توجه جدی به آن می‌افزاید.
اینک که یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در پیش است و نامزدهای ریاست جمهوری می‌بایستی برنامه‌های خود را ارائه کنند تا مردم با شناخت دقیق و توجه به برنامه رای دهند، به‌ویژه اهالی هر نوع فعالیتی با شناخت تخصصی خود بتوانند اصلح را در حوزه کاری خود بشناسند، این مطالبات از طرف اهالی فرهنگ کشور مطرح است و نامزدها بایستی به‌طور شفاف و روشن به آنها توجه و برنامه‌های خود را در این زمینه‌ها ارائه دهند. البته این مطالبات تنها در دوران فعالیت‌های انتخاباتی مطرح نیست بلکه هر کس که مورد وثوق ملت قرار بگیرد و به عنوان رئیس‌جمهور از سوی رهبری انقلاب تنفیذ و مشروعیت پیدا کند می‌بایستی در انتخاب وزرای مربوطه به نکات مطرح شده در حوزه اختیارات هر وزیر توجه کند و وزیری انتخاب کند که درک عمیق و واقعی از مسائل حوزه خود داشته باشد و این مطالبات میتواند در انتخاب وزیر فرهنگ مؤثر باشد. چنان‌که وزیر فرهنگ نیز این مطالبات را بایستی در دستور کار خود قرار دهد.
1- نگاه به فرهنگ بایستی نگاه استراتژیک و زیربنایی باشد. فرهنگ را اساس هر تحولی بدانیم که پایداری و ماندگاری و عمق آن تحولات، بستگی به بسترها و زمینه‌های فرهنگی دارد. فرهنگ را ابزار قدرت ندانیم.
فرهنگ را صوری و روبنایی ندانیم. نگاه استراتژیک به فرهنگ سبب می‌شود تا ریل‌گذاری اساسی و درازمدت انجام شود و با آمد و شد دولتها، وزراء و معاونین، دستخوش تغییر و تحول نشود. نگاه استراتژیک به فرهنگ سبب می‌شود تا از اقدامات هیجانی، مقطعی، پراکنده و شعاری پرهیز شود. نگاه بنیانی به فرهنگ سبب می‌شود تادر انتخاب وزیر مربوط، ملاک‌ها و معیارهای ویژه و سوابق دراز مدت اجرایی در عین فرهنگی بودن را مدنظر قرار دهیم.
2- به فرهنگ عمومی توجه بیشتری بایستی مبذول شود. در فرهنگ عمومی دو لایه وجود دارد. یک لایه آن مسائلی است که به چشم می‌آید و ظاهر است. مانند شکل لباس و پوشش، مد و آرایش، شکل مسکن و معماری آن، تفریحات، مصرف وکسب وکار. لایه دیگر فرهنگ که کمتر به چشم می‌آید ولی تأثیر فوری ومهم دارد. اخلاق فردی و اجتماعی مردم، بارزترین مورد در این لایه است(6). بایستی برای هر دو لایه، رئیس‌جمهور و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برنامه داشته باشند. هم ظاهر جامعه بایستی اسلامی و نشانه پرهیز از فرهنگ اباحه‌گرای غربی باشد و هم باطن جامعه می‌بایستی به اخلاق اسلامی آراسته گردد. جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در این حوزه بسیار مهم است. در فرهنگ عمومی علاوه بر برنامه‌های درازمدت و اصولی در القاء و ایجاد روحیات مثبت و خلقیات اسلامی، می‌بایستی به نقش بازدارندگی و نظارت عمومی امر به معروف و نهی از منکر توجه داشت. رئیس‌جمهور و وزیر مربوط باید مشخص کنند که به این فریضه تا چه میزان پایبندند؟ و چه راهکارهایی برای تقویت این فریضه مهم دینی، اجتماعی دارند؟
3- نقش اصلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را در فرهنگ کشور بایستی باز تعریف کرد. با وجود جایگاه‌های محرز فرهنگی در کشور مانند حوزه‌های علمیه، نهادهای تبلیغی، مساجد و کانون‌های فرهنگی، بسیج و... بایستی نوع روابط و هم‌پوشانی با این نهادهای فرهنگی مشخص شود. در کنار این حوزه‌ها و نهادها، شورای عالی انقلاب فرهنگی وجود دارد که قطعاً بایستی روابط با این شورا وفق قانون و مقررات تنظیم شود.
آیا ریاست جمهوری و در آینده، وزیر مربوط با این مقوله‌ها آشنایی دارند؟ آیا سیاست‌ها و برنامه‌های فرهنگی در تمامی حوزه‌ها با توجه به این جایگاه‌های تأثیرگذار، طراحی و آماده شده‌اند؟ اختلاف در سیاست‌ها و برنامه‌ها و اجرا بین این نهادها و وزارت، متأسفانه فرصتها و ظرفیت‌های زیادی را از بین برده است.
4- جایگاه خانواده در اسلام، جایگاه ویژه و حساسی است. بنای فرهنگ اسلامی و انتقال نسل به نسل آن، در پایه و قاعده خانواده شکل می‌گیرد. مسائل مهمی در خانواده وجود دارد به‌طور قطع و یقین در فرهنگ عمومی جامعه تأثیرگذار است. مسائل آموزش و تربیت، مادران و همسران، ازدواج، اشتغال، مسکن از جمله این مسائل هستند. رئیس‌جمهور و وزیر فرهنگ آینده اولاً بایستی به خانواده متناسب با جایگاه آن توجه کنند. ثانیاً در زمینه تقویت بنیان خانواده، به حل و فصل مسائل آن همت گمارند. به عنوان مثال در جهت تسهیل ازدواج جوانان که معضل بزرگی برای خانواده‌ها و جامعه است بایستی برنامه‌های مدبرانه داشته باشند. برای حمایت از بانوان درخانواده و توسعه فرهنگ مادری برنامه داشته باشند.
5- حوزه فرهنگ و هنر، حوزه بسیار گسترده‌ای است. سینما، تئاتر، مطبوعات، کتاب، رسانه‌های دیجیتال، عکاسی، و... از جمله مواردی هستند که در فرهنگ تعریف و دیده می‌شوند. آیا رئیس‌جمهور و وزیر آینده فرهنگ، به این مقوله‌ها در حد شناخت عملکرد و سیاست‌های کلان، آشنایی و تسلط دارد؟بی‌گمان فرصت و ظرفیت‌های کشور در این تنگناها، نبایستی صرف شناسایی بعد از تصدی مسئولیت شود مسئولینی که متأسفانه آشنایی قبلی کافی با گستره و موضوعات حوزه‌کاری واگذاری در فرهنگ نداشته‌اند، فرصتها و ظرفیت‌های زیادی را هدر داده‌اند. نبایستی این رویه ادامه یابد. تجربه‌های انباشته باید مورد استفاده قرار گیرد. آیا رئیس‌جمهور و وزیر آینده فرهنگ، روحیه کار جمعی و استفاده از کارشناسان مجرب حوزه‌های مختلف فرهنگ و توجه به تجربه‌ها را دارند و برای آن برنامه‌ریزی کرده‌اند؟
6- فرهنگ غرب، ذاتاً یک فرهنگ تهاجمی است و به دنبال آن است تا آداب و رسوم و طرز تفکر خود را در همه حوزه‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی، رسوخ دهد. در برابر چنین فرهنگی، عملکرد انفعالی هیچ نتیجه‌ای نخواهد داشت چنان‌که عملکرد عجولانه و بدون عمق نیز نتیجه عکس خواهد داد. بایستی در عین رعایت ظرافت‌ها و حساسیت‌های خاصی که در حوزه فرهنگ وجود دارد، در برابر فرهنگ فاسد غرب، موضعگیری تهاجمی داشت و با صراحت و در عمل آن را طرد و رد کرد. آیا رئیس‌جمهور آینده و وزیر مربوط، چنین اندیشه و رویکردی را دارند؟ یا در برابر به اصطلاح روشنفکران و لیبرالها که لایه‌های سکولاریسم در آنها دیده می‌شود، منفعل خواهند بود؟ سربازهای بی‌جیره و مواجب فرهنگ غرب، بیشترین حضورشان را به خصوص در دوره دولتهای سازندگی و اصلاحات، در مقوله‌ها و ساختارها و تشکل‌های فرهنگی یعنی سینما، تئاتر، مطبوعات و کتاب داشته‌اند.
7- در میان اهالی فرهنگ و هنر در تمامی قلمرو آن، عناصر متعهد، کارشناس و با تجربه حزب‌اللهی زیاد وجود دارند. طبق توصیه حکیمانه و پابرجای حضرت امام خمینی و مقام معظم رهبری، توجه به عناصر حزب‌اللهی به‌ویژه در پست‌های کلیدی و بهره‌گیری از توانائی‌های علمی و شایستگی‌های دینی و مدیریتی آنان ضرورتی جدی است.در حوزه فرهنگ و هنر شاهد حرکت‌های مرموز وابسته به خارج هستیم که عناصر سکولار را در عرصه فرهنگ و هنر تقویت کرده و جوایز مختلفی را به آنان می‌دهند و به همین نسبت عناصر حزب‌اللهی را از این عرصه‌ها طرد و مانع رشد آنان و حضورشان در میادین فرهنگ و هنر می‌شوند. رئیس‌جمهور و وزیر فرهنگ می‌بایستی دقیقاً عکس این حرکت مرموز اما قابل رصد، حرکت کنند و به طور قاطع و بدون ترس، از نیروهای فرهنگی هنری حزب‌اللهی با ویژگی‌هایی که برشمردیم، حمایت کنند و زمینه حضور آنان را بیش از پیش هموار و آماده سازند.
8- عرصه هنر کشور، عرصه‌ای آلوده به فرهنگ غربی و سکولار است. ابتذال و لاابالیگری هیچ تناسبی با هنر در نگاه ملی و اسلامی ندارد. طهارت عرصه هنرکشور، از دغدغه‌های مهم اهالی فرهنگ و هنر کشور است. الگو شدن چهره‌های هنری- که لاجرم است- گسترش رفتار ومنش آنان را بیش از سایر حوزه‌های فرهنگ در جامعه فراهم می‌آورد. به همین نسبت باید به این حوزه و نظارت دقیق‌تر بر آن، توجه جدی‌تر به عمل آید. رئیس جمهور منتخب و وزیر مربوطه، باید آگاهی و آشنایی کافی به معضلات این حوزه و میزان نفوذ آنان در این عرصه داشته و برنامه روشن و جدی برای حل این معضلات و طهارت این حوزه از هرگونه آلودگی اخلاقی و سیاسی مدون کرده باشند. این مطالبه تنها مطالبه اهالی فرهنگ و هنر نیست، بلکه عموم مردم متدین و علما و روحانیون، این دغدغه را دارند و به صورت‌های مختلف آن را مطرح کرده‌اند.
9- رهبر معظم انقلاب اسلامی، به اعتراف نخبگان عرصه فرهنگ و هنر، در موضوع و حوزه فرهنگ از اشراف و تسلط بسیار بالایی برخوردارند به گونه‌ای که اسباب اعجاب فعالان فرهنگی است. به همین سبب رهنمودها و توصیه‌ها و پیشنهادهای داهیانه و کاربردی در تمامی این حوزه‌ها دارند به طور طبیعی این توقع و انتظار از رئیس‌جمهور آینده هست که این راهبردها و راه‌کارها را به طور دقیق مطالعه کرده و برای اجرایی کردن و تحقق منویات رهبری- که قطعاً مطالبه مردم و اهالی فرهنگ نیز هست- برنامه کامل و جامعی ارائه نمایند.
1- مضمون بیانات امام خامنه‌ای 74/4/19.
2- 66/1/10 3- 77/7/18 4- 83/10/17
5- 81/11/17 6- 91/7/23
