به گزارش «سراج24»، سلسله نشست‌های آشنایی با اندیشه و عمل امام موسی صدر ادامه پیدا کرد. جلسه پنجم این نشست‌ها به همت موسسه مطالعاتی امام موسی صدر واقع در میدان هفت تیر بالاتر از مسجد امام صادق انتهای کوچه شریعتی برگزار شد. این جلسه با محوریت بحث جایگاه زن در سیره فکری و عملی امام موسی صدر تشکیل شد. حجت الاسلام و المسلمین مهدی مهریزی دین شناس معاصر و صاحب نظر در موضوع جایگاه زن در اسلام در این نشست به بررسی اندیشه و عمل امام موسی صدر پرداخت.
پیدایش مسئله زن
حجت الاسلام مهریزی قبل از ورود به بررسی اندیشه و عمل امام موسی صدر از دو مقدمه مدد جست. نخستین مقدمه وی به چگونگی ظهور و بروز یک “مسئله” در میان اندیشمندان اختصاص یافت و در این مورد گفت: یک موضوع وقتی به مسئله در بین اندیشمندان تبدیل می شود که تصویر ذهنی اندیشمند با واقعیت بیرونی و عینی جامعه یکسان نباشد. در این صورت اندیشمند سعی می‌کند برنامه ای را سامان دهد تا عالم بیرونی با تصورات ذهنی‌اش مطابق شود. موضوع “زن” هم حدود 300 سال گذشته در عالم غرب و قریب 100 سال پیش از این در بین مسلمانان به مسئله‌ای مهم تبدیل شد. به طوری‌که یکی از فاکتور‌های سنجش جوامع پیشرفته امروزی هم همین مسئله و نحوه برخورد ملل با زن است.
وی در ادامه افزود: این دغدغه بعد از عالم غرب از طریق کشورهای مصر و هند در بین مسلمانان وارد شد. این دو کشور که بیشترین ارتباط را با انگلیس و فرانسه داشتند بر روی مسئله زن حساس شده و اولین نوشته‌ها را هم از خود بجا گذاشتند.
سیر تاریخی اندیشه‌های علمای شیعی در مورد جایگاه زن
این استاد حوزه در مقدمه دوم خود به ورود دغدغه زن در بین شیعیان پرداخت و سیر تاریخی آن را چنین تشریح کرد: مسئله زن بطور جدی در میان شیعیان بعد از جنبش مشروطیت مطرح شد. طرح مسئله هم بیشتر در پی ترویج موسسه‌های آموزش دختران و تاسیس روزنامه‌ها تحقق یافت. در آن زمان بود که ما با نظریه‌های خاص علمای شیعی روبرو شدیم.که در بیشتر موارد هم با زوایه آن‌ها با مسئله زن روبرو هستیم.
وی در مورد جریان‌های فکری شیعی در خصوص مسئله زن از سه دوره نام و برد و بیان کرد: دوره اول رویکرد علما و مراجع شیعی با مسئله زن دیدگاه سنتی بود. صاحبان این دیدگاه بر این باور بودند که نباید زن در اجتماع حضور پیدا کند. بیشتر هم برای زن حضور در خانه و وظیفه تربیت فرزند را مناسب می‌دانستند. اما در رویکرد دوم که از اویل دهه 40 آغاز شد این موضوع به صورت ویژه‌ای در میان علما پرداخت شد. به نحوی جریان دوم که رویکرد باز تری بود با استاد محمد تقی شریعتی پیدا و با نظریه‌های علامه طباطبایی مستحکم تر شد. حتی علامه برای مسئله زن و بررسی دیدگاه اسلام در مورد آن باب مستقلی را در المیزان باز کرده است. طیف دوم شیعی تا حدی از آن دیدگاه سنتی دور شده بود. اندیشمندان و علما رویکرد دوم هویت زن و مرد را طبق آیات قرآنی مساوی و برابر می‌دانستند. حضور زن در اجتماع را مجاز اعلام کردند. هر چند از نظر این طیف حضور زنان در اجتماع رجحان نداشته است. امثال استاد مطهری و استاد شریعتی از این دست اندیشمندان بودند که تفاوت های فقهی و حقوقی را با مبناهای قرآنی و اسلامی تفسیر عقلانی کردند. حتی برخی از آداب و رسوم‌های ملی را مورد نقد قرار دادند. مانند نظریه استاد مطهری در مورد روبند و نقابی که فقط و فقط سبقه تاریخی ملی داشته و در اندیشه‌های اسلامی جایگاهی ندارد.
اصلاحات و تفکر بازخوانی در احکام در مورد زنان
این دین شناس معاصر؛ دهه 70 به بعد را که تاریخ ایران مقارن با اصلاحات در حوزه‌های مختلف شده بود را رویکرد سوم فکری در مورد مسئله زن معرفی کرد و گفت: از دهه 70 رویکرد سوم عملا آغاز به کار کرد. با این رویکرد اعتقادات متفاوتی آشکار شدند و بروز پیدا کردند. متفکرین این دوره با این که به اندیشه‌های دوره قبل نزدیک بودند اما از جهتی نوآوری‌های خاص خود را نیر اعمال کردند. آنان تنها حضور زن را در اجتماع مجاز نمی‌دانستند بلکه آن را رجحان نیز بخشیدند. به زعم آنان با خانه‌نشینی زن نیمی از انرژی جامعه مورد تلف واقع می‌شد. نهایتا نظر متفاوتشان هم یک دوره بازخوانی احکام در مورد زن بود.
مبادی تفکر امام موسی صدر در مورد جایگاه زن
مهریزی در ادامه سخنان خود به شیوه امام موسی صدر پرداخت و آن را با دوره دوم اندیشه در ایران مقارن دانست و تفاوت‌هایی را نیز بیان کرد: اما موسی صدر مجتهدی آگاه بود و در ضمن مطالبی هم که در مورد مسئله زن دارد را در شرایط متفاوت لبنان و اوضاع فرهنگی مکانی خاص آنجا بیان کرده است. نظریه‌های بنیادی این عالم گرانقدر در مورد جایگاه زن در 5 اصل خلاصه می‌شود که دیگر بیاناتش در ذیل این 5 اصل می‌گنجد.
کشف روح احکام؛ نظریه برجسته امام موسی صدر
مهریزی اصول فکری امام موسی صدر را به این نحو در 5 اصل خلاصه کرد که: اصل اول ایشان توجه ویژه به قرآن است. چرا که با رجوع به احادیث و روایات ما با مصادیق روبرو هستیم و مسئله زمان و مکان خاص پیش می‌آید. لذا قرآن بهترین مبنای دست نخورده برای مطالعات بیشتر است. اصل دوم ایشان تفکیک میان نظر اسلام و آداب رسوم مسلمین است. امام موسی صدر در یکی از سخنرانی‌های بین المللی خود به این مسئله به خوبی اشاره کرده است که :«الاسلام اکرم المره و المسلمون اهانوها» اسلام زن را تکریم کرده و اما برخی مسلمانان به آن اهانت می ورزند. در ضمن این عالم برجسته شیعی از خلط مبحث‌های احکامی بنیادین و تاریخی امتناع ورزید تا این که این تفکیک به اصل سوم اندیشه‌های وی تبدیل شد. اصل چهارم اندیشه‌های امام موسی صدر به کشف روح احکام شریعت اختصاص یافته است. در این نظریه امام موسی صدر چندان به توجیه احکام نپرداخته است بلکه احکام را با خصوصیات ذاتی که دارند شرح کرده است. طبق این نظریه با احکام خود پیش بینی مسائل پیش رو را کرده است. مانند حکم طلاق که نظر ایشان برای رفع مشکل در این مورد مدد جستن از شروط ضمن عقد بود. در نهایت نیز اصل پنجم در این سیره فکری توجه به واقعیت‌ها و حضور زن در اجتماع است.جمله‌‌ای هم بیان کرده‌اند که ناظر به همین مسئله است.در جایی امام موسی صدر می‌گوید که اگر می‌توانستم تمام زنان سرزمینم را آموزش نظامی می‌دادم تا از خود محافظت بکنند.
محور مباحث نشست بعدی درس گفتار‌های جایگاه زن در اندیشه و عمل موسی صدر
این بخش از اندیشه و عمل امام موسی صدر به دلیل اهمیتی که دارد در برنامه‌های بعدی این موسسه ادامه پیدا خواهد کرد. پیرو همین اهمیت جلسه بعد با حضور حجت الاسلام مهریزی به ادامه این نشست اختصاص خواهد یافت٬ چرا که با بررسی مبادی اندیشه امام موسی صدر در مورد جایگاه زن در اسلام نظریات برجسته وی در این زمینه مانند جوهر و حقیقت زن٬ نحوه فعالیت‌های اجتماعی٬ حجاب٬ شرایط حکومت زن٬ ازدواج موقت٬ طلاق٬ بررسی احادیث ضد زن٬ تفکر غرب در مورد زن و ... مورد بازخوانی قرار خواهد گرفت.
