آنچه باید حجاج برای آبروداری ائمه(ع) در حج انجام دهند

به گزارش سراج24؛ به نقل از ایکنا، ایام حج با توجه به حضور بیش از دو میلیون زائر از سراسر جهان، بهترین زمان برای در کنار هم قرار گرفتن حجاج کشورهای مختلف و برقراری ارتباط مستقیم و بدون واسطه بین مسلمانان است.

در حج هر زائر سفیر کشور خود است و رفتار هر حاجی به فرهنگ کشوری که از آن آمده است منتسب می‌شود. در این میان با توجه به اینکه مردم جهان می‌دانند بیشترین جمعیت ایران و بیشترین زائران حج ایران را شیعیان تشکیل می‌دهند، زائران کشورمان با زائران سایر کشورها یک تفاوت اساسی دارند و آن این است که هر رفتار، گفتار و عمل زائر ایرانی به حساب تشیع گذاشته می‌شود. این مسئله به خصوص از این نظر حائز اهمیت است که شبهات و دروغ‌های زیادی علیه شیعیان در میان مسلمانان اهل سنت سایر کشورها تبلیغ شده است و اگر حجاج ایرانی هوشمندانه رفتار نکنند، این شبهات تقویت و حتی از دیدگاه زائران سایر کشورها اثبات می‌شود.

امام صادق(ع) فرموده‌اند: «ای شیعیان، شما به ما منسوب هستید. پس مایه زینت ما باشید نه مایه آبروریزی ما.» زائران حج تمتع برای اینکه به این حدیث ارزشمند امام صادق(ع) عمل و در حج برای اهل بیت(ع) و شیعیان آبروداری کنند، باید به نکات مهمی توجه کنند.

در همین خصوص حجت‌الاسلام محمدسعید نجاتی، مدیر واحد بقیع پژوهی پژوهشکده حج و زیارت و از کارگزاران حج، به تشریح مهم‌ترین مسائل اخلاقی و رفتاری پرداخت که زائران حج تمتع باید به رعایت آنها اهتمام داشته باشند و رعایت برخی اصول اخلاقی را متذکر شد که در ادامه با هم می‌خوانیم.

اگر یک نگاه و داوری کلی به رفتار حجاج ایرانی از زاویه نگاه حجاج دیگر کشورها داشته باشیم، می‌بینیم که در کل نگاه مثبتی به نظم، آراستگی و پیراستگی ظاهری آنها و کمابیش قرآن خواندن حجاج ایرانی وجود دارد و اگر بخواهیم نمره بدهیم، برآیند مثبت است، اما زمانی می‌گوییم حداقل‌ها در مقایسه با زائران دیگر چطور است و زمانی نیز مطرح می‌کنیم که می‌خواهیم با نگاه ایده‌آل و براساس مکتب اهل بیت(ع) چه می‌توانیم باشیم و باید چطور رفتار کنیم؟ وقتی دستورات مکتب اهل بیت(ع) را لحاظ کنیم، می‌بینیم که فاصله زیادی بین رفتار حجاج با نقطه ایده‌آل مطرح‌شده از سوی اهل بیت(ع) وجود دارد و می‌‌توان بسیار بهتر بود.

جملات کوتاه برای برقراری ارتباط با حجاج

وقتی به عنوان زائر وارد سرزمین وحی می‌شویم، یکی از مسائلی که بسیار تأثیر دارد، تسلط به زبان به خصوص زبان عربی است. کمابیش همه مسلمان‌ها با زبان عربی مقدماتی و سلام و احوالپرسی کردن به زبان عربی آشنا هستند. اگر زائری به عربی یا حتی سایر زبان‌های بین‌المللی آشنایی داشته باشد خیلی خوب است، اما اگر زائری به عربی مسلط نبود، یکسری سلام و احوالپرسی‌های عمومی وجود دارد که زائران می‌توانند برای برقراری ارتباط از آن استفاده کنند.

البته حجاج در زمان اعمال حج خیلی فرصت ندارند که با هم ارتباط بگیرند، اما در فرصت‌هایی مثل قبل از نمازها و بین نمازها فرصت‌هایی برای ارتباط با سایر حجاج پیش می‌آید. زائران می‌توانند با استفاده از جمله‌های کوتاه مثل «سلام علیکم»، «تقبل الله اعمالکم»، «حجکم مقبول و سعیکم مشکور»، «الله یتقبل من الجمیع»، این جملات خیلی سخت نیست و با فارسی هم بیگانه نیست و در ارتباط برقرار کردن با زائران سایر کشورها بسیار مؤثر است.

حاجی؛ لبخند بزن

حتی اگر زائری نتوانست این کلمات را بیان کند، می‌تواند از زبان بدن استفاده کند. اغلب اوقات با این مسئله مواجه شده‌ام که زائران سایر کشورها می‌گویند چرا حجاج ایرانی اخم‌آلود هستند؟ اینکه زائران ایرانی در حال و هوای حج در خودشان هستند، شاید این تصور را در زائران سایر کشورها ایجاد کرده که زائران ایرانی اخمو هستند و با زائران سایر کشورها ارتباط برقرار نمی‌کنند و حداقل باید این دستور اهل بیت(ع) انجام شود که زائر لبخند و شادیش در صورتش باشد. لبخند زدن، دست به سینه ایستادن و با ملاطفت و ملایمت رفتار کردن به زبان خاصی نیاز ندارد و با هر زبانی ممکن و جذب‌کننده است. برخی مواقع خیره نگاه نکردن، با مهربانی نگاه کردن و همین دعاهای ساده بسیار جذاب است و حجاج کشورهای مختلف را به هم نزدیک می‌کند.

تعارف کردن و احسان کردن شکلات، پسته و... به بغل دستی در نماز نیز رفتار شایسته‌ای است. البته پخش نذری در مسجدالحرام و مسجدالنبی منع‌ دارد، ولی می‌توان هنگام نماز خود را به بغل‌دستی معرفی کرد که انا من ایران و شکلات تعارف کرد.

استفاده از دعاهای قرآنی نیز از دیگر مواردی است که زائران می‌توانند از آن استفاده کنند. بسیاری از دعاها در فرهنگ ما وجود دارد؛ مثل دعای ماه رمضان که می‌فرماید: «اللَّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَى أَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ؛ اى خدا تو بر اهل قبور نشاط و سرور عطا کن؛ اللَّهُمَّ أَغْنِ کُلَّ فَقِیرٍ اللَّهُمَّ أَشْبِعْ کُلَّ جَائِعٍ‏؛ خدایا هر فقیر را بى‏‌نیاز گردان خدایا هر گرسنه را سیر گردان؛ اللَّهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیَانٍ اللَّهُمَّ اقْضِ دَیْنَ کُلِّ مَدِینٍ‏؛ خدایا هر برهنه را لباس پوشان خدایا دین هر مدیونى را ادا فرما و...».

زائر ایرانی متهم است

این فرازها ساده است و اگر حاجی بعد از سلام این جملات را بگوید کاملاً محبت و انرژی مثبت را به طرف مقابل منتقل می‌کند. باید بدانیم متأسفانه آوار رسانه‌ها بر زائر و حج‌گزار ایرانی بسیار زیاد است، ولو اینکه از نگاه سیاسی غالباً نگاه مثبتی به جمهوری اسلامی از طرف ملت‌های کشورهای اسلامی وجود دارد، اما از لحاظ عقیدتی این مشکل وجود دارد و باید همیشه زائر تحت‌الشعاع و متهم به برخی از امور است که باید در برابر آنها پاسخگو باشد و یا تلاش کند خود را از این اتهامات تبرئه کند.

مثلاً زائر ایرانی متهم است که با دیگر مسلمان‌ها دشمنی دارد؛ با همین لبخند زدن و سلام و علیک گفتن این اتهام‌ها برطرف می‌شود یا اتهام اینکه زائر ایرانی قرآنی غیر از قرآن بقیه مسلمان‌ها قرائت می‌کند، بارها در مسجدالحرام دیده‌ایم که حج‌گزاری به ما می‌گفت شما شیعیان کتاب قرآن دیگری دارید، وقتی به آنها می‌گفتم مگر قرآنی که زائران ایرانی در مسجدالحرام می‌خواندند را ندیده‌ای؟ آنها به تأمل واداشته شده و بیان می‌کردند که بله دیده‌ام که همان قرآن را قرائت کرده‌‌اند و اگر زائری خوش صدا باشد و قرآن و یا دعاها را با صدای خوش بخواند، می‌تواند بسیار مؤثر باشد و مسلمانان سایر کشورها را که با عربی آشنا هستند جذب کند.

گروهی طواف نکنید

اگر بخواهم براساس ترتیب اعمال حج این موضوع را مطرح کنم، در طواف یکی از نکات مهم گروهی طواف کردن است. گاهی در طواف به خصوص زائران زیارت اولی اصرار شدیدی دارند که حتماً گروهی طواف کنند هر چند باعث آزار و مشکل برای دیگران شود و این نکته بدی است. گاهی در شلوغی اینکه زائران دست هم را می‌گیرند و از هم جدا نمی‌شوند برای کسانی که تنهایی طواف می‌کنند مشکل ایجاد می‌کند و انعطاف‌ناپذیری در طواف به خصوص در ایام شلوغی مشکل ایجاد می‌کند.

برخی ذکرها را ائمه نگفته‌‌اند، شما هم نگویید

مسئله دیگر اینکه برخی از ذکرها وجود دارد که خود ائمه(ع) نیز آنها را مطرح نکرده‌اند و زائران هم نباید بر بیان آنها اصرار کنند. سفارش شده که به نیابت از اهل بیت(ع) طواف مستحبی انجام شود، اما اینکه اسم ۱۴ معصوم(ع) را بیان کنیم، وقتی این تهمت بین مسلمانان رواج داده شده که شیعیان حضرت علی(ع) و امام حسین(ع) را می‌پرستند، مناسب نیست و نباید در طواف خانه خدا به جای مناجات با حضرت حق، در طوافی که به نیابت از امام حسین(ع) انجام می‌دهید «یا حسین(ع)» و یا «یا علی(ع)» بگویید. این کار قطعاً آن تهمت را تقویت می‌کند و کسی که با آئین و رسوم ایرانیان آشنا نباشد، وقتی چنین حرکتی را ببیند، برای او سؤال ایجاد می‌شود و یا آن ذهنیت منفی که شیعیان حضرت علی(ع) را می‌پرستند تقویت می‌شود. باید به این نکته مهم توجه کرد که خود اهل بیت(ع) هم به این کار سفارش نکرده‌اند. 

گروهی رمی نکنید

یکی دیگر از جاهایی که در اعمال حج وجهه بدی برای ایرانیان دارد هنگام رمی جمرات است. متأسفانه این نگاه در بین مدیران و زائران حج وجود دارد که باید از یک نقطه خاص و نزدیک به رمی بپردازند و طوری رفتار می‌شود که کاروان‌هایی ایرانی به صورت گروهی وسط جمره‌ها را هدف می‌گیرند و همه را کنار می‌زنند و با هم به رمی می‌پردازند، در حالی که هیچ کدام از فقها چنین مطلبی را مطرح نکرده‌اند که باید گروهی رمی کرد و می‌توان با مدیریت بهتر و توجیه حج‌گزاران این مسئله را حل کرد.

چرا نباید در حج از مهر استفاده کرد

مسئله دیگر کارهایی است که مشکل‌زا و یا تقویت‌کننده موارد تهمت به زائران ایرانی و شیعیان است، مانند استفاده از مهر. زائر ما نمی‌تواند سایر زائران را توجیه کند که این مُهر را نمی‌پرستد، بلکه از مهر به عنوان یک تکه زمین پاک استفاده می‌شود، شما به عنوان زائر فقط از یک مهر استفاده می‌کنید، اما موجب تقویت باورهای غلط سایر زائران نسبت به شیعیان می‌شوید و انباشتی از ذهنیت‌ها که شیعیان مُهرپرست هستند، در عقیده آنها شرک وجود دارد و... فقط با استفاده شما از مهر تقویت می‌شود. اگر عربی بلد باشید، می‌توانید توضیح دهید، اما وقتی این توان را ندارید، نباید بر استفاده از مهر اصرار کنید.

مواردی که برای سایر مسلمان حساسیت‌زاست؛ مثلاً لعن کردن یا خواندن فرازهای آخر زیارت عاشورا به شکل خاص، در حالی که اهل بیت(ع) هم خودشان این کار را نمی‌کردند، مناسب نیست. متأسفانه برخی نگاه تنش‌زا ترویج می‌کنند و واقعیت‌های جهان اسلام را در نظر نمی‌گیرند و برخی هم بی‌توجه هستند. اگر می‌خواهیم به مکتب اهل بیت توجه کنیم، این‌گونه نبود که رفتارهای تنش‌زا بین مسلمان‌ها داشته باشند.

به وقت نمازها دقت کنید

وقت‌ نماز هم باید مورد توجه زائران قرار گیرد. ما شیعیان قائل هستیم که می‌توان نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء را پشت سر هم خواند. دیده می‌شود که زائران ایرانی در نماز جماعت ظهر مسجدالحرام و مسجدالنبی شرکت می‌کنند، اما در نماز عصر و عشاء حضور زائران ایرانی کمتر است.

گاه دیده می‌شود که زائران ایرانی رغبتی برای حضور در نماز جماعت نشان نمی‌دهند، در حالی که حضور داشتن در نماز جماعت سایر مذاهب سفارش اهل بیت بوده و نشان دادن اهتمام شیعیان به نماز و نماز جماعت بسیار مهم است و وقتی زائری نماز مغرب جماعت مسجدالنبی و مسجدالحرام را می‌خواند و برای اقامه نماز عشا در مسجد منتظر نمی‌ماند و خارج می‌شود، از نظر سایر مسلمانان بی‌احترامی به نماز محسوب می‌شود. اگرچه شما نماز عشا را بلافاصله خوانده‌‌اید و به تکلیف خود عمل کرده‌اید، باید یادتان باشد که نماز جماعت در مسجدالحرام و مسجدالنبی ثواب بسیاری دارد و نباید برای رسیدن به غذای اول هتل‌ها به سرعت از مسجد خارج شوید.

۲ نماز را که اهل سنت حرام می‌دانند نخوانید

دو نماز است که اهل سنت آنها را حرام می‌دانند. یکی نماز خواندن بعد از نماز صبح تا طلوع آفتاب یا اول طلوع آفتاب و دیگری خواندن نماز نزدیک غروب آفتاب که باید به این موارد هم توجه کرد.

مسئله دیگر بحث آراستگی و نظافت است. بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد زائران این مسئله را رعایت می‌کنند، ولی از طرف برخی از حجاج رعایت نمی‌شود. هر زائری در حج آویزی بر گردن دارد که نشان می‌دهد متعلق به کدام کشور است و زائران سایر کشورها با دیدن این آویز متوجه می‌شوند که زائر متعلق به کدام کشور است. پس حواسمان باشد که هر رفتار ما بلافاصله به فرهنگ کشورمان و فرهنگ تشیع منتسب می‌شود.

رعایت حجاب در حج

مسئله مهم دیگر رعایت حجاب در مناسک حج است. البته در حج این مشکل کمتر دیده می‌شود، اما در عمره با آن مواجه هستیم که موجب تعجب و سؤال زائران سایر کشورها می‌شود که زائران ایرانی چرا گاهی تقیدی به حجاب کامل ندارند و این به شدت برای زائران سایر کشورها سؤال ایجاد می‌کرد که چرا این‌گونه است.

برای بعد از ایام تشریق برنامه داشته باشید

نکته دیگر بحث بازارگردی است که بارها تذکر داده شده که به خصوص بعد از ایام تشریق از سوی زائران انجام می‌شود و افراد بعد از فرصتی که از پایان اعمال حج تا زمان بازگشت به کشور دارند برای بازارگردی استفاده می‌کنند. زائران اگر برنامه‌ریزی نداشته باشند، با وجود تقدس معنوی مکان و تکرار نشدنی بودن این سفر، طولانی بودن حضور در عربستان برای آنها خسته‌کننده به نظر می‌رسد و بارها مشاهده می‌شود که زائران شتاب‌زده هستند و با عجله به کشور بازگردند.

حضور طولانی بعد از ایام تشریق در عربستان به سبب مشکلات نقل و انتقال هوایی سعودی است که باید رفع شود، اما تا وقتی این مشکل حل نشود، زائران با بازارگردی زمان خود را در عربستان سپری می‌کنند و وقتی که به ایران باز می‌گردند و به این فکر می‌کنند که از ۳۰  روزی که در سرزمین وحی بوده‌اند، ۱۰ روز را به بطالت گذرانده‌اند پشیمان می‌شوند. به همین دلیل زائران باید برای بعد از اتمام اعمال حج برنامه داشته باشند؛ مثل حضور در مساجد مقدس مکه و مدینه، اماکن تاریخی، ورزش داشتن مستمر، برنامه عبادی داشتن مثل اینکه به نیابت از ائمه(ع)، به نیابت از پدر و مادر پیامبر(ص) و والدین طواف کنند که در روایت‌ها هم سفارش شده است. زائران توجه کنند که اگر برای زمان بعد از اتمام اعمال حج برنامه نداشته باشند، دچار کسالت می‌شوند.

مراقب پرخوری و بدخوری باشید

مسئله دیگری که در رفتار حجاج با آن مواجه می‌شویم، پرخوری و بدخوری است. امکانات هتل‌های زائران ایرانی در حد متوسط است، اما این تصور که زائران هزینه هتل و غذا را پرداخت کرده‌اند، پس باید غذا، میوه، نوشابه و هر آنچه را سرو می‌شود میل کنند تصور اشتباهی است و همین موضوع موجب می‌شود که زائران دچار مشکلات تغذیه‌ای شوند. زائران باید بدانند که در حج با خدا معامله می‌کنند و خداوند هم به خوبی جبران می‌کند، اما این نگاه معامله‌گر که مثلاً ۱۰۰ میلیون تومان هزینه کرده‌ام و به هر نحوی باید از هر خدمتی که ارائه می‌شود استفاده کنم، جز خسارت چیز دیگری برای فرد ندارد.

همین روحیه را وقتی امکانات به تنگنا می‌افتد هم باید لحاظ کنید. به خصوص در منا و ایامی که مدینه قبل‌ها می‌آیند و مدینه بعدها هم رسیده‌اند و در هتل‌های چند هزار نفره همه منتظر فرا رسیدن ایام اعمال حج هستند، آسانسورها شلوغ می‌شود شاید زائران مجبور شوند نیم تا یک ساعت منتظر شوند تا آسانسور بیاید. در این شرایط کم‌طاقتی و کم‌صبری از زوار دیده می‌شود؛ در حالی که اگر نگاه ایثار و خدمت به حجاج، زائران و میهمانان خدا باشد؛ یعنی همان نگاهی که اهل بیت(ع) داشتند و حتی امام سجاد(ع) با حجاج ناشناس به حج می‌رفتند تا حجاج اجازه دهند که به آنها خدمت کند. اگر روحیه ایثارگری و خدمت وجود داشته باشد، بسیاری از مشکلات رفع می‌شود.

آماده حج شوید

آنچه در سیره اهل بیت(ع) وجود دارد آمادگی برای حج است. در دعاهای ماه رمضان هر روز یا بعد از هر نماز سفارش شده دعای حج خوانده شود که می‌گوید: «خدایا به من قسمت کن حج مقبول، خالص، پاک و مطهری که باعث روشنی چشم من شود و در آن حج من مرتکب گناهی نشوم و چشمم و دهانم را از آلودگی و گناه پاک کنم و به بالاتری درجات کمال برسم و رزق و روزی من به برکت حج زیارت شود و عمرم طولانی شود.» ما از خدا می‌خواهیم حج مقبولی را نصیب ما کند، اما مطالعاتی که درباره حج باید انجام شود، به عمق یافتن عمل ما کمک می‌کند و بسیار مهم است که زائران حج فیلم‌ها و تصاویر اماکن حج را ببینند و کتاب‌های مربوط به اسرار و احکام حج را مطالعه کنند.