گروه فرهنگی «سراج24»- مرتضی اسماعیل دوست: فیلم «دختر» ساخته رضا میرکریمی، کارگردان مطرح دیروز و فعال سینمایی امروز به اکران سینماها درآمده و فرصتی است به بهانه این فیلم ضمن بررسی این اثر به ابعاد نگاه هایی که بر این گونه ساخته ها وجود دارد، بپردازیم. نگاه هایی که از تقابل میان سنت و مدرنیته در آثار اخیر این فیلمساز رخ یافته و می تواند متصل به نظرگاهی از جایگاه زن در جامعه شود.
رضا میرکریمی که در برهه ای دیگر از فیلمسازی اش به سراغ سوژه ها و شخصیت های زنانه در آثارش رفته است، در تازه ترین فیلمش به سراغ برشی از زندگی دختری جنوبی به نام «ستاره» و درگیری اش با پدر به ظاهر سنتی اش می رود. دختر به بهانه جشن خداحافظی دوستش به شکلی پنهانی به تهران می رود و فیلمساز به این بهانه دریچه ای درباره جایگاه زنان و دختران در ایران و میزان آزادی آن ها در جامعه می گشاید. از این رو فیلم «دختر» اگر چه می خواهد مدافع سنت گرایی در جامعه باشد و حتی در پایان فیلم، دختر به سراغ ظرف سفالی خود که نشانه سنت است، می رود اما فیلم در لایه هایی ظریف ضد نگاهی سنت گرا رفتار می کند و تصویری آشفته و در نهایت نادم از پدر سنت گرا را در برابر دختر فرار کرده از خانه نمایان می سازد!
مردی که در گذشته با چنین نگاهی نسبت به خواهرش، او را از خانه رانده بود و فرار دختر بهانه ای نزد فیلمساز ساخته تا زخم چند سال پیش را باز نماید و با محاکمه پدر رجوع کرده به خانه خواهرش در نهایت همه مصیبت های امروز خواهر را به گردن مردی بیندازد که روزگاری دراز مدافع سنت های قدیمی در خانواده بود. از این رو فیلم «دختر» با وجود آغاز امیدوار کننده اش در روایت پردازی هنگامی که به خانه عمه دختر کشیده می شود، وارد قالب شعار زده، ساکن و بیانیه محوری می شود، چرا که برای فیلمساز مهم تر از سینما، انتقال مفهومی از سست بودن عقاید گذشتگان می باشد! و در نهایت نگاهی که منعکس کننده جایگاه نازل زن در جامعه بوده که در پوستر فیلم و ماهی نشسته در لب دخترِ فیلم و خاموشی ناگزیرش نمایان است!
فیلم «دختر» ساخته میرکریمی که چندی پیش صاحب 3 جایزه از جشنواره معتبر فیلم «مسکو» شد و عنوان بهترین فیلم را تصاحب کرد، نمی تواند جزو آثار موفق میرکریمی محسوب شود، چرا که زبانی منسجم برای بیان سینمایی ندارد و در میانه از نفس می افتد. عزیزی، پدر «ستاره»، شخصیت اصلی فیلم سرپرست بخش تعمیرات و نگهداری پالایشگاه آبادان است و تنها قلاب فضاپردازی جنوب کشور به دلیل همین عنوان در چند سکانس اولیه می گذرد و فیلمساز به دلیل سرمایه گذاری سازمان منطقه آزاد اروند به انتخاب خانواده ای جنوبی دست زده که البته نگاهی دورافتاده از فضای چنین خانواده ای است. فیلم «دختر» همانند اثری چون «خیلی دور خیلی نزدیک» اگر چه گوشه چشمی به تفاوت نسل ها دارد اما این بار سیر و تحول رخ داده در شخصیت پدر نه در راستای نورانیت معرفت بلکه در جهت نقد دلالت های فکری سنت گرایانه او می باشد.
میرکریمی که در سازمان سینمایی فعلی به عنوان بازوی فکری و اجرایی از مدیریت در خانه سینما تا دبیری جشنواره جهانی فجر فعال است، در فیلم «دختر» در پی نقد شکاف های رخ داده میان نسل ها به دلیل حاکمیت نسل گذشته بوده و از این طریق فضایی دورافتاده از چالش میان سنت و مدرنیته را نمایش می دهد؛ مبنایی که با اغماض در پی پیوند سنت و مدرنیته می باشد و انواع میزگردهای کافه ای فیلم به شکل گفت و گوهای تلویزیونی در پی تثبیت چنین نگاهی است.
فیلم «دختر» در ادامه ساخته های میرکریمی از فیلم «به همین سادگی» به این سو با محور قرار دادن شخصیت زن در پی ارائه جهان کنونی زنان ایرانی در بستر جامعه ای مردسالار بوده و به نقد سیاست های برخورد با این قشر می پردازد و از این رو ابائی ندارد که حتی وضعیت فرار دختر فیلم را به موضعی حق به جانب تبدیل سازد! وضعیتی جانب دارانه نسبت به گسیختگی برخی شخصیت های زن که پس از دوران اصلاحات به اشکال مختلف وارد بدنه سینماهای کشور شده و سعی داشته به تغییر بافت فکری و سیمای اصیل زن ایرانی در پروسه ای چند ساله اقدام نماید که ابتدای این مسیر از طریق تولید فیلم «شور عشق» در دوران اصلاحات بوده که در آن دختر و پسری اقدام به فرار از خانه شان می کنند و داستان دخترهای فراری و همدردی فیلمسازان با آن ها در آثار دیگر هم ادامه یافته است.
چهارچوب رفتاری سینمای ایران و ملاحظات فکری فیلمسازان وطنی که مزین به نظریه بازتاب در جامعه شناسی هنر بوده و فیلم را به مثابه انعکاس معضلات جامعه دانسته است، در فیلم های مختلف ساخته شده در طی سال های آخر دهه 70 تا اواسط دهه 80 به سراغ مضامین منحرفانه ای چون خیانت در خانواده ها، فمینیسم گرایی، صیغه، چند همسری و ... رفته و سعی در قالبی تهی از ذات زن در جامعه و در آثار سینمایی داشته است. از این رو نمایش زن سنتی به شکلی دفعی و اعلام هویتی دروغین از بحث جنسی گرایی در جامعه در قالب تولید فیلم های سینمایی نوعی دگردیسی و دستکاری در فرایند بازنمایی حقیقت بوده است.
نگره هایی منحرفانه در سینما و برآمده از سینمای جنسی گرایانه غرب و پروپاگاندای رسانه ای در خصوص تمایلات فریبنده سران سیاسی غرب که در سخنرانی ها و میزگردهای مختلف در پی شعارهایی مجذوب کننده از عنوان آزادی هستند، آن هایی که چندی پیش در کنفرانس شورای اروپا درباره راهبرد برابری جنسیتی اروپا موضع پایان دادن به همه اشکال تبعیض و خشونت علیه زنان و دختران و در پیش گیری اقداماتی از یکپارچه سازی و جریان‌سازی سیستماتیک درباره برابری جنسیتی را عنوان داشته و این استفاده های ابزاری غرب از مفاهیمی چون عدالت، آزادی و حق برخورداری از نظامی برابر نگر مغایرتی تمام و کمال با عملکرد سیاستمداران آمریکایی و اروپایی داشته که بارها همراه با تبعیض نژادی و جنسیتی حتی در خصوص نحوه به کارگیری هنرپیشگان سینمای هالیوود بوده است.
از سویی براساس مکتب اومانیستی غرب، آزادی جنسی براساس رویکرد فرویدیسم مبتنی بر نمایش هر نوع تفکر و رفتار زنانه بدون وجود سانسور بوده و از همین رو است که تمایلات جنسی در غالب آثار هالیوودی به عنوان موضوعی محوری انتخاب شده و متاسفانه به شکلی ظریف در سینمای ایران هم نفوذ یافته است.
