اولین اثر سینمای دفاع مقدس چه فیلمی بود؟/ عکاسان جنگی که کارگردان شدند/امیدواری نسبت به فیلم‌های دفاع مقدس جشنواره فجر

گروه فرهنگی «سراج24»: سینمای دفاع مقدس و انقلاب اسلامی همیشه فاصله ای عمیق را با دریچه های عظیم مفاهیم معرفتی مردان مقاومت و ایثار و شهادت داشته است و این حفره میان آثار سینمایی با واقعیت جبهه و جنگ سال ها مورد تامل دلسوزان و کارشناسان عرصه دفاع مقدس قرار گرفته است؛ آن ها که خود حماسه ساز بودند و در دل موقعیت ها و عملیات حضور داشتند و حالا در صفحه هنر، تصویری مغایر با حقیقت رخ داده را می بینند و گاه لب به اعتراض گشوده و درددل هایی از سر دلسوزی می کنند.

یکی از افراد گرانقدر و ماندگار عرصه دفاع مقدس، سردار مجاهد سپاه اسلام، حاج قاسم سلیمانی است که با همان نگاه شجاعانه و صادقانه که در میدان رزم دنبال می کند، به اعتراض سینمایی پرداخت که خلاف جهت مسیر حقیقت راه می پیماید. سردار در گفت و گویی تصویری و تاریخی که بعد از سال ها به انتشار درآمد، درباره مفهوم ایثار و تصویر مغایری که از آن در سینما وجود دارد، سخن گفت. این گفته ها درست در شرایطی رسانه ای شد که سردار ارزشمند دیگری در عالم تصویر که خود از جمله نقش آفرینان سینمای دفاع مقدس می باشد هم گلایه ای مشابه از زاویه ای دیگر مطرح کرده و عنوان ساخت که دیگر چندان علاقه ای برای مطالعه آثار ادبی در زمینه دفاع مقدس ندارد و دلیل آن را شکل بیگانه روایت پردازی در این گونه آثار با رخدادها و شخصیت های جبهه و جنگ دانست.

ادبیات و هنر به عنوان بال های پرورش اثری سینمایی مساله مهمی بوده و در واقع مکمل و یاری دهنده هم می باشند و حال سرداری از بیگانگی هنر با دوران دفاع مقدس می گوید و روایتگر حماسه ساز سینمای دفاع مقدس هم از بیراهه رفتن آثار ادبی با چرخه رزم و جهاد سخن به گلایه می گشاید. به راستی سینمای ارزنده دفاع مقدس که مبتنی بر واقعیت رخدادها باشد، می تواند سال ها برای نسل های مختلف حاوی نکاتی ارزنده از دلیرمردی اسطوره های همیشه جاوید ایران قلمداد شود و افتخارآفرینان سرزمین مان را برای آن ها که در آن ایام مقدس نبودند، زنده نگاه دارد اما متاسفانه چه به لحاظ کمیت آثار ساخته شده و چه کیفیت فیلم هایی که با عنوان گرفتن از دفاع مقدس ساخته و به اکران درآمدند، نتوانستیم توفیقی را که انتظار مردان جبهه می رفت، برآورده کنیم.

اگر مروری اجمالی به سینمای دفاع مقدس داشته باشیم باید به آغاز جنگ تحمیلی رجوع کنیم که سینما هر چند کم و ناتوان اما شروعی بر این اتفاق بزرگ داشت. فیلم «مرز» ساخته جمشید حیدری بر اساس فیلمنامه ‌ای از سیروس الوند و با بازی سعید راد اولین اثر جدی ساخته شده در این نوع سینما بود که توسط نقش آفرینان سینمای پیش از انقلاب رونمایی شد، چرا که هنوز طعم تلخ جنگِ تحمیل شده به ما تازگی داشت و هنوز جوانان فیلمساز با دوربین خود ورود نیافته بودند.

در ادامه نیز باز هم سهم سینماگران انتقال یافته از دوران گذشته در سینمایی با موضوع و مضمون نزدیک به انقلاب اسلامی و دفاع مقدس پُر رنگ بود و «برزخی‌ها»، «جانبازان»، «عبور از میدان مین»، «پایگاه جهنمی»، «گذرگاه» و آثار دیگری در این مسیر ساخته شدند و «عقاب ها» ساخته ساموئل خاچیکیان با خلق قهرمان مورد پسند مردم رکورد جذب مخاطب را زد.

اما پس از مدتی از نسلی که عمدتا عکاس جبهه های جنگ بودند، فیلمسازانی خود را به بدنه سینمای دفاع مقدس رساندند، با آثاری که بوی سادگی جبهه ها و خاک سرزمین شهادت و ایثار داشت. در این مقطع فیلمسازانی همچون ابراهمیم حاتمی کیا و مرحوم ملاقلی پور با آثاری خالصانه خود را نشان دادند و «دیده بان» و «مهاجر» و «افق» و «نینوا» خود را به تصویر درآوردند. فیلمسازانی هم بودند که به دلیل شرایط رخ داده در ایامی که کشور درگیر دفاع از خاکی گوهرمند بود، برای دور نبودن از وضعیت، آثاری در زمینه دفاع مقدس ساختند اما با پایان جنگ و خاموش شدن صدای گلوله های دشمن، دست از این نوع سینما شستند و قدم به مسیری کاملا مغایر با آن نوع نگاه برداشتند و در مسیر سینمایی بفروش و حتی نوعی از کمدی سخیف پیش رفتند.

سینمای دفاع مقدس به شدت نیاز به نگاه هایی جوان، علاقمند و ارادمند و با دانش از جایگاه شناخت سینما دارد، یعنی ترکیبی از آگاهی و دغدغه در نسلی که جوانی و شور خستگی ناپذیر در آن بسیار برجسته می باشد و این نسل جوان در کنار سرداران ماندگار و وفادار سینمای دفاع مقدس مانند ابراهیم حاتمی کیا می توانند به زنده ماندن و پویایی سینمایی دفاع مقدس کمک کنند. در همین جشنواره سی و چهارمی که در راه است حضور جوانانی مانند مهدویان و لاجوردی با آثاری چون «ایستاده در غبار» و «جشن تولد» در بخش فیلم های اولی موسوم به «نگاه نو» مسیری از امیدواری را فراهم می سازد. نسلی که نیاز به حمایت واقعی و به دور از شعارگرایی از سوی مسئولان امر دارد و از سویی این آوردگاه گرانقدر در کنار مجریان سینما و متولیانی کاردان در عرصه مدیریت، نیاز به قلم به دستانی چیره دست دارد تا از دل منابع پرتوان ادبی بتوان به روایت هایی عمیق و همراستا با حقیقت ایثار، شهامت و شهادت رسید.