شبکه‌های اجتماعی؛ فرصت یا تهدید؟

سراج24، در حقیقت شبکه‌های اجتماعی حقیقی تاریخچه‌ای به قدمت تاریخ داشته و انسان بر اساس طبیعت اجتماعی خویش در هر فضایی، از شبکه ارتباطی خاص خود برخوردار بوده است. با شکل‌گیری دنیای مجازی به موازات دنیای حقیقی، ظرفیت‌های ویژه و حجم اطلاعات غیر قابل تصوری که در آن مبادله می‌شود و همچنین سیاست‌های خاص موسسان آن، جامعه جهانی برای عضویت در دنیای مجازی ترغیب و به تدریج حضور در دنیای مجازی به یکی از نیازهای اساسی افراد تبدیل شد چنانکه در حال حاضر بیش از یک پنجم جمعیت جهان از کاربران شبکه‌های اجتماعی هستند. البته روند رو به رشد عضویت در شبکه‌های اجتماعی در کمتر از ۵ سال آینده کند خواهد شد.

 

در شبکه‌های اجتماعی مجازی گروه‌های دوستی توسط خود کاربران شکل گرفته و افراد با توجه به قابلیت‌هایی از قبیل دسترسی به محیطی شخصی، آزادی در بیان نظرات و افشای درونیات خویش، آشنایی با برنامه‌های جدید، طرح موضوعات پرتحرک، خلق صحنه‌های اعجاب آور، ارائه اطلاعات جدید و کاربردهای هیجان انگیز و... حسی از کنترل شخصی و اراده فردی دارند که سبب رضایت آنهاست.

 

به طور کلی غالب کاربران عادی شبکه‌های اجتماعی برای پوشش دادن به بخشی از نیازهای ارتباطی و روانی که در فضای حقیقی و در جامعه بیرونی از آن محروم‌اند و یا کمتر به آن دسترسی دارند مشتاق عضویت در این شبکه‌ها هستند. بر اساس پژوهش‌های انجام شده افراد به دلایلی از قبیل میل به نوجویی و هیجان‌خواهی، میل به محبوبیت و خود شیفتگی، حفظ ارتباط با دیگران در عین تنهایی، برای فرار از محرک‌های تنش آور بیرونی، قابل احترام بودن با استفاده از پوشش هویت دوم، چشم و هم چشمی... فارغ از اشراف کامل به محیط شبکه‌های اجتماعی به عضویت این شبکه‌ها در می آیند.

 

برای درک روشن از معایب و خطراتی که گاهی ممکن است سبب چالش‌های شدید زندگی کاربران شود ابتدا باید بدانیم که پایگاه اصلی مدیریت و مهندسی اطلاعات این شبکه‌ها در آمریکاست یعنی جایی خارج از مرزهای حقیقی محل زندگی اعضاء که در صورت تضییع حقوق انسانی کاربران در این محیط امکان پیگیری از سوی مراجع قانونی داخلی نیست!    

 

 

حال با دانستن این پیش نیاز بهتر است به معایب استفاده بیش از حد شبکه‌های اجتماعی بپردازیم:

 

استفاده بیش از حد از شبکه‌های اجتماعی تعاملات رو در رو را کاهش می دهد، موجب کاهش تمرکز افراد بر روی اهداف اساسی زندگی حقیقی خواهد شد، احساس نیاز به توجه و خطر ابتلا به افسردگی را به شدت افزایش خواهد داد، به جهت مقایسه پیوسته خود با دیگران اعتماد به نفس افراد را تقلیل داده و سبب ایجاد نارضایتی از خود می شود، با ایجاد هیجانات کاذب خواب افراد دچار اختلال شده و انظباط زندگی فردی و اجتماعی آنها مختل خواهد شد، گشت و گذارهای بی هدف درست مانند زمانی که از روی بی برنامگی به تماشای تلویزیون می پردازید بهره وری مغز از دریافت کنش‌های پیرامون را ضعیف کرده و کاهش واکنش سیستم‌های حسی فرد را به دنبال خواهد داشت. بنابراین به یقین می توان گفت حضور بیش از حد در شبکه‌های اجتماعی نابود کننده خلاقیت کاربران بویژه نوجوانان است.     

 

البته نباید از آمار روزافزون معتادان به اینترنت و حضور در شبکه‌های اجتماعی غافل بود. درحقیقت فضای شبکه‌های اجتماعی بر خلاف تصور عموم، ضد اجتماعی و بر محوریت منیت فرد طراحی شده است، فرد در عین احساس دسترسی به ارتباطات گسترده و حتی احساس عاطفی نزدیک در واقع تنهاست و حتی بواسطه حضور در دنیای غیر حقیقی شبکه‌های اجتماعی از جمع خانوادگی خویش نیز دور می شود!

 

از طرفی فرد در مواجهه با حجم بالای اطلاعات بی تحلیل، سطحی و گسسته بمباران اطلاعاتی شده در نتیجه قدرت تحلیل و جمع بندی او کاهش یافته و در گذر زمان رفتار و گفتار بدون تحلیل و گرایش به اطلاعات کم ارزش در دنیای حقیقی نیز از ویژگی‌های شخصیتش خواهد بود.       

 

نفوذ به حریم خصوصی؛ اصلی‌ترین تهدید      

 

اما خطری که همه کاربران شبکه‌های اجتماعی فارغ از سن، جنسیت، تحصیلات، طبقه اجتماعی و ملیت را تهدید می‌کند نفوذ به حریم خصوصی آنهاست، اگرچه کاربران با نام مستعار و یا هویتی مجازی در این شبکه‌ها حضور یابند باز هم تفاوتی در نفوذ به حریم خصوصی آنها نخواهد بود.         

 

طبق افشاگری‌های اخیر اسنودن دولت‌هایی نظیر آمریکا به تمام اطلاعات افراد از جمله آدرس ایمیل، تماس‌های کاربران در اسکایپ و … دسترسی دارد که این امر موجب کم رنگ شدن مفهومی به نام حریم خصوصی در فضای مجازی شده است. بنابراین اگر هر چیزی را که به ذهنتان می‌رسد در شبکه‌های اجتماعی با دیگر کاربران به اشتراک بگذارید باید بدانید که تنها به دولت‌ها و شبکه‌های اجتماعی کمک کرده‌اید که شما را راحت‌تر به دام بیاندازند.

 

لازم به توجه است مدیران و موسسان شبکه‌های اجتماعی بارها در اخبار رسمی نسبت به سیاست‌های دولت آمریکا اظهار وفاداری کرده و اعلام داشتند هرگاه دولت آمریکا به همه و یا بخشی از اطلاعات کاربران نیازمند باشد آن را در اختیار دولت آمریکا قرار می دهند!  

 

اوباما: حضور در این شبکه‌ها «غیرعاقلانه» است!        

 

خطر سرقت اطلاعاتی در این شبکه‌ها در حدی است که حتی باراک اوباما، دارای لقب نخستین رییس جهور رسانه‌های اجتماعی نیز دختران خود را از عضویت در این شبکه‌ها باز می دارد و تاکید می کند «چندان عاقلانه نیست» که خصوصی‌ترین اطلاعات زندگی خانوادگی وی در معرض دید عموم قرار گیرد. این اظهارنظر باراک اوباما تامل برانگیزاست چرا که خود به عنوان یکی از اعضای فعال این شبکه اجتماعی از آن استفاده می‌کند و با عضویت در فیس‌بوک و دیگر شبکه‌های اجتماعی جوانان را تشویق می‌کند به نفع وی در انتخابات ریاست‌جمهوری رای دهند و تلاش دارد تا میلیون‌ها دلار حمایت مالی را جلب کمپین انتخاباتی خود سازد!        

 

اگر کاربران نسبت به مزایا، معایب و خطراتی که توامان در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد آگاه باشند تفاوتی ندارد زن باشند یا مرد، یقین بدانید رفتارشان نسبت به حضور در این محیط‌ها تغییر خواهد کرد.

 

 

شبکه‌های اجتماعی تهدیدی برای حریم زن مسلمان   

 

البته باید توجه داشت که بایدها و نبایدهای شرع مقدس در خصوص کاربران مسلمان بویژه زنان و دختران از اهمیت خاصی برخوردار است و اگرچه در ظاهر شبکه‌های اجتماعی در دنیای حقیقی نیستند، ماهیت اطلاعات و افرادی که در این محیط‌ها حضور دارند حقیقی است. بنابراین باید مراقب بود که حریم عفاف زنان و مردان در این محیط‌ها حفظ شود. اکثر قریب به اتفاق افراد خود را در کنترل احساسات، متفاوت دیده و گمان می کنند مشکلاتی که دامنگیر دیگران شده برای ایشان پیش نخواهد آمد.        

 

باید بدانیم که عبور از خط قرمزهای شرعی در تعامل زن و مرد درشبکه‌های اجتماعی طی فرایندی بسیار خزنده و غیر محسوس رخ می‌دهد چنانکه بعد از مدتی اشتراک احساسات با دیگران و جلب توجه افراد و رضایت آنان چنان وسوسه‌انگیز می‌نماید که ممکن است فردی مذهبی عکس‌های خصوصی زندگی شخصی اش را به راحتی منتشر کرده و در اختیار عموم قرار می دهد!         

 

راه حل‌هایی برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی

 

موضوعات فراوانی حول محور سرقت اطلاعات از محیطهای مجازی قابل بحث است که در این فرصت کوتاه نمی گنجد. بنابراین در پایان این بخش به مهم ترین راه حل‌ها برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی اشاره می کنم.

 

بر اساس کلام گهربار امیر مومنان حضرت علی علیه‌السلام جهل و نادانی بزرگترین دشمن انسان است. باید افراد را از وضعیت و چشم‌انداز حضور در محیط مجازی آگاه کرد؛ نکند نا آگاهی او سبب تغییر مسیر زندگی‌اش گردد. حضور در شبکه‌های اجتماعی به خودی خود اشکالی ندارد چنانکه حضور در جامعه نیز اشکالی نخواهد داشت ولی باید بدانیم به چه جامعه‌ای دعوت شده‌ایم تا نسبت به شرایط واقع‌بینانه عمل کنیم. 

 

تعهد به چارچوب‌های ارزشی فردی و اجتماعی بر اساس فرهنگ بومی

 

پرسش مهمی که هریک از ما باید از خود بپرسیم این است که «هدف من از حضور در این محیط چیست؟» هنگامی که اهداف مشخص شد منافع، خطرات و زمان تخصیص‌یافته برای رسیدن به هدف و راه‌های بهینه استفاده از محیط جدید هم نسبت به هدف‌گذاری تعیین خواهد شد.       

 

چنانکه روال است افراد تنها به دعوت دوستان خود با این عنوان که:«چرا در فلان شبکه اجتماعی نیستی؟ همه هستند تو هم بیا» به دلیل عقب نماندن از قافله به عضویت شبکه‌های اجتماعی خاص می پیوندند! که این طریقه مناسبی برای هیچ نوع هدف‌گذاری نیست.

 

در حوزه ملی اهتمام مسولین در ایجاد شبکه ملی اطلاعات می‌تواند از مهمترین راه‌حل‌ها جهت کاهش آسیب‌ها باشد که در بسیاری از کشورهای جهان از جمله چین این شبکه ملی شکل گرفته و آنها را نه تنها نسبت به تهدیدهای خاص موسسان فضای مجازی از جمله آمریکا مصون ساخته بلکه سبب ایجاد ارزش افزوده اقتصادی و منفعت ملی گردیده است که بجاست تشکیل شبکه ملی اطلاعات یکی از مطالبات مردم از مسولین اجرایی کشور باشد.

 

منبع:حلقه وصل