به گزارش سراج24 سمینار«اعتیاد کودکان و نوجوانان در محلات معضل‌خیز» جمعیت امداد دانشجویی مردمی امام علی (ع) روز یکشنبه در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد و محورهای اصلی این سمینار، توصیف وضعیت کودکان درگیر اعتیاد به لحاظ جغرافیایی، اجتماعی و حقوقی بود.
زهرا رحیمی، مدیرعامل جمعیت دانشجویی مردمی امام علی (ع) گفت: کودکان «مظلومترین و بی‌دفاع‌ترین» قشر هستند که در دام اعتیاد افتاده‌اند و ابعاد ماجرا، مسئولان بالادستی را هم نگران کرده است. با این حال، متاسفانه گویا ما همواره صبر می‌کنیم تا هر مسئله‌ای به فاجعه و بحران تبدیل شود تا روی آن کار کنیم و برای حل آن قدم اساسی را برداریم.
وی رشد اعتیاد در میان کودکان در سالهای اخیر را بسیار زیاد توصیف کرد و به عنوان نمونه از استان خراسان جنوبی نام برد که موارد متعددی از اعتیاد کودک در آن مشاهده شده است.
مدیرعامل جمعیت دانشجویی مردمی امام علی (ع) افزود: مسئله مهمتر، اختیار و قوه انتخاب این کودکان است که زیر سؤال می‌رود. بسیاری از آنها ناخواسته به اعتیاد گرفتار شده‌اند. حتی بسیاری معتاد به دنیا می‌آیند. خیلی از آنها نمی‌دانند که معتاد هستند و زمانی که متوجه می‌شوند شوکه و بسیار ناراحت می‌شوند. همچنین ترک مواد مخدر در کودکان به دلیل شرایط فیزیولوژیکی آسان‌تر اتفاق می‌افتد، اما مهمتر آن است که ما زمینه بازگشت کودکان به شرایط پیشین را از بین ببریم که برای این کار نیاز به تقویت زیرساخت‌ها داریم و متاسفانه هماهنگی لازم برای این امر در میان بخش‌های مختلف اندک است.
به گزارش ایسنا، در ادامه این سمینار مریم کیانی، دبیر سمینار گفت: جمعیت امام علی (ع)، 2-3 سال است که با موضوع اعتیاد کودکان درگیر است، در کلیه نمایندگی‌های جمعیت در سراسر کشور ما شاهد مواردی از اعتیاد بین کودکان هستیم. روی 116 نفر از این کودکان در 10 استان تهران، البرز، مازندران، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، بوشهر، بندرعباس، کرمان، زنجان و گلستان، پژوهش کمّی‌محور انجام داده‌ایم تا به ابعاد ماجرا بیشتر و بهتر پی ببریم. حوزه‌های اصلی این پژوهش عبارتند از مشخصات کلی کودکان، نحوه شروع مصرف (علل و انگیزه)، وضعیت والدین، پراکندگی مکانی کودکان و وضعیت آنها و آسیب‌های ایجاد شده، علاوه بر اعتیاد.
کیانی سپس به تشریح نتایج تحقیقات در هر یک از این حوزه‌ها پرداخت و عنوان کرد: از بین 116 نفر، 72درصد آنها پسر و باقی دختر بودند و البته این بدان معنا نیست که تعداد دختران درگیر اعتیاد خیلی کمتر از پسران است. دختران به دلایل مختلف از جمله خشونت و سوءاستفاده در خانه‌ها محبوس هستند و مصرف مواد در بین آنها آنطور که در بین پسران دیده می‌شود، در بیرون از خانه دیده نمی‌شود.
وی ادامه داد: بیشترین تعداد کودکان درگیر اعتیاد در گروه سنی 7 تا 13 ساله قرار داشتند و بیشترین زمان آغاز اعتیاد هم از نوزادی تا 2 سالگی بود. نزدیک به نیمی از این کودکان هیچگونه اوراق هویت (اعم از پاسپورت، شناسنامه و ...) نداشتند. این بدان معناست که این کودکان از بسیاری از حقوق اولیه خود محروم هستند. 31 درصد آنها به سن مدرسه رفتن نرسیده‌اند. 56 درصد آنها از حق تحصیل محرومند. 26 درصد ترک تحصیل کرده و فقط 13درصد آنها در حال تحصیل هستند.
کیانی ادامه داد: 67 درصد این کودکان، به صورت اجباری به کار گماشته شده‌اند و بقیه کار نمی‌کنند، اما احتمالا آنها به دلیل اعتیاد است که کار نمی‌کنند یا نمی‌توانند کار کنند و نکته مهم این است که برخلاف تصور بسیاری، اکثریت کودکان معتاد را مهاجران تشکیل نمی‌دهند بلکه از اقوام مختلف ایرانی هستند. از میان کودکان دچار اعتیادی که مورد مطالعه قرار گرفتند فقط 24 درصد آنها مهاجر بوده‌اند.
وی درباره نحوه شروع مصرف مواد و علل و انگیزه‌های آن در کودکان گفت: بیشترین علل اعتیاد در بین کودکان، قرار گرفتن در خانواده معتاد و همچنین شیر مادر معتاد است. تصور رایج این است که بچه‌ها چون به کار واداشته می‌شوند، معتاد می‌شوند، اما فقط چهار درصد از آنها این شرایط را داشتند. 45 درصد آنها از شیر مادر معتادشان، گرفتار اعتیاد شده‌اند. به طور کلی 54 درصد از کودکان، به صورت اجباری معتاد شده‌اند. بچه‌هایی که کار نمی‌کنند بیشتر از شیر مادر و بخور مواد مخدر و بچه‌هایی که کار می‌کنند علاوه بر اینها، تحت تاثیر دوستان و رییس باندهایی که آنها را به کار گماشته‌اند، معتاد شده‌اند.
این عضو جمعیت امام علی(ع) درباره وضعیت پدران کودکان معتاد همچنین اظهار کرد: 80 درصد این پدران معتاد هستند. 9 درصد آنها فوت شده یا از کارافتاده و بیکارند. 74درصد آنها بی‌سواد هستند و یا حداکثر سواد ابتدایی دارند. 22 درصد آنها بیکار، 23 درصد کارگر، 14 درصد موادفروش هستند و درصد باقی‌مانده هم به مشاغل کاذبی مانند جمع‌آوری زباله، اشتغال دارند. مواد مصرفی آنها، بیشتر شامل شیشه و همچنین ترکیب شیشه با سایر مواد از جمله هرویین است.
وی درباره وضعیت مادران این کودکان نیز بیان کرد: 62 درصد این مادران درگیر اعتیاد هستند. 22 درصد آنها سرپرست خانوار هستند و 9 درصد نیز کارتن‌خواب و تن‌فروش بوده یا فوت شده‌اند. از بین این مادران، 69 درصد آنها بی‌سواد بوده و 20 درصد آنها تحصیل ابتدایی دارند. 27 درصد آنها تکدی‌گری می‌کنند. باقی هم به موادفروشی، تن‌فروشی و... می‌پردازند. در بین مادران هم همچنان مصرف شیشه بالاست، اما چند‌مصرفی (مصرف چند مواد مخدر همزمان) کمتر است.
کیانی درباره پراکندگی جغرافیایی کودکان معتاد شناسایی شده توسط جمعیت نیز گفت: 34 درصد از جامعه آماری کودکان معتاد شناسایی شده در تهرانند که از این میان، بیشتر آنها در مناطق فرحزاد، لب خط، قرچک و خاک سفید زندگی می‌کنند. بعد از تهران، خراسان رضوی است که 30 درصد کودکان معتاد را در خود جای داده است. از بین شهرهای خراسان رضوی نیز بیشتر کودکان معتادی که توسط جمعیت شناسایی شده‌اند، در قوچان و مشهد زندگی می‌کنند. پس از این دو استان، استانهای مازندران و خراسان جنوبی بیشترین تعداد کودکان معتاد را دارا هستند. در استان سیستان و بلوچستان شناسایی انجام نشد، اما با استناد به آماری که قبلا در مصاحبه‌های دکتر روشن پژوه اعلام شده است، 300 کودک معتاد نیز در این استان محروم شناسایی شده‌اند.
مریم کیانی در خصوص تنوع مواد مصرفی در میان کودکان شناسایی شده افزود: در تهران و مازندران، دسترسی کودکان به مواد متنوع بیشتر است، اما نکته این است که در مازندران علاوه بر مواد، کودکان به الکل و در خراسان رضوی به سیگار هم دسترسی راحتی دارند. به علاوه، پراکندگی سنی در تهران و خراسان بیشتر است و در مازندان اکثر کودکان معتاد زیر 13 سال هستند.
به گزارش ایسنا، همچنین در این سمینار اعلام شد: 34 درصد این کودکان، معتاد به دنیا آمده‌اند. 54 درصد آنها مصرف مستقیم دارند و بقیه یا از طریق بخوری شدن یا از طریق شیر مادر (20درصد) معتاد شده‌اند. فقط هفت درصد از بین این موارد به بهزیستی مراجعه کرده‌اند. تنها 10 درصد این کودکان و آن هم با پیگیری‌های تیم مددکاری جمعیت امام علی، آزمایش ایدز داده‌اند. مجموعا 20 درصد آنها تجربه رابطه جنسی داشته‌اند. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، کودکانی که تحصیلات بیشتری داشتند (راهنمایی و دبیرستان) دیرتر به اعتیاد دچار شدند.
در ادامه این سمینار، دکتر داور شیخاوندی، آسیب‌شناس، به اهمیت سرمایه‌گذاری و سود در «صنعت» مواد مخدر اشاره و اظهار کرد: در کرمان، سالها تریاک خیلی عادی و حتی به عنوان یکی از اقلام صبحانه مصرف می‌شد اما مشکلاتی به این شکل وجود نداشت بلکه مشکل از آنجایی آغاز شد که در جهان، و نه فقط ایران، میلیاردها دلار برای آن خرج شد و عده‌ای از راه خون دیگران به ثروت دست یافتند.
وی هم چنین ضمن ابراز تاسف، ادامه داد: کارشناسان عامل اصلی را رها و روی چند عامل فرعی تمرکز کرده‌اند. زمانی بود که در روستاها زندگی راحت بود اما با فقیر شدن روستا و وابسته شدن آن به شهر، بسیاری از آنجا مهاجرت کرده و در حاشیه شهرها ساکن شدند، اما گسترش شهر باعث می‌شود که آنها روز‌به‌روز حاشیه‌ای‌تر و فقیرتر شوند، در نتیجه بیشتر به بزهکاری اجتماعی روی می‌آورند. به غیر از این، حالا مواد به یک صنعت و مواد فروشان به کارآفرین تبدیل شده‌اند. جابه‌جایی مواد بسیار راحت‌تر و سریع‌تر اتفاق می‌افتد و افراد بیشتری را گرفتار می‌کند.
وی ادامه داد: اولین و مهمترین بعد اعتیاد، از خانواده نشأت می‌گیرد. پدر معتاد، خیلی راحت مادر و بچه‌های دیگر را هم معتاد می‌کند و از آنها سوءاستفاده می‌کند تا به سود و مواد خود برسد. هدف، وسیله را توجیه کرده است. دومین بعد اعتیاد، خود جامعه مدنی است. جامعه مدنی که ثروت خود را به جای آنکه صرف حل کردن اینگونه معضل‌ها کند، صرف برخی خیرات‌های بی‌فایده و سفرهای متعدد می‌کند.
شیخاوندی افزود: بیشترین میزان اعتیاد در شهرهایی است که از همه ثروتمندتر هستند و قشر ثروتمند قوی دارند. همه اینها، حاکی از ضعف جامعه مدنی ماست. ابن‌خلدون، 500 سال پیش به اهمیت خودی و غیرخودی در مفهوم عصبیت پی برده بود. امروزه عده‌ای به راحتی تقسیم‌بندی خودی و غیرخودی را انجام داده‌اند و هیچگونه اولویتی به این مسائل، نمی‌دهند و آخرین بعد، درآمد بالای این صنعت است زیرا این صنعت سود فوق العاده سرشاری دارد و همواره چرخش می‌چرخد.
به گزارش ایسنا، روشن‌پژوه در این سمینار اظهار کرد: بهزیستی به عنوان مسئول‌ترین نهاد، روی این موضوع وظیفه دارد کار کند. علاوه بر این سازمان، در مجموع 11 نهاد باید درگیر این موضوع باشند و نماینده این نهادها در کنار یکدیگر، ستاد مبارزه با مواد مخدر را ساخته‌اند. یکی از چیزهایی که آنها را مجبور می‌کند به وظیفه‌شان عمل کنند، پیگیری NGOها و مردم بوده است.
معاون پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی همچنین با تاکید بر اینکه باید بین کودکان و بزرگسالان و اعتیاد آنها، تفاوت قائل شد عنوان کرد:
مراکز درمانی کافی برای کودکان معتاد در کشور نداریم. معضلات جامعه، معطل بوروکراسی و گاه قانون می‌مانند؛ چیزی که نباید اتفاق بیافتد.
روشن پژوه در مورد زنان معتاد و آسیب‌دیده نیز گفت: در این باره نیاز به بیمارستان‌های ویژه‌ای نداریم اما باید در بیمارستان‌هایمان امکاناتی برای زنان این‌چنینی که نوزاد معتاد به دنیا می‌آورند، تعبیه شود.
وی در ارتباط با اقدامات انجام شده توسط سازمان بهزیستی گفت: بسیاری از کودکان معتاد را با یارانه شهرداری درمان کرده‌ایم اما برای کودکانی که اوراق هویتی ندارند باید این مشکلاشان حل شود تا بتوان آنها را تحت درمان قرار داد.
به گزارش ایسنا در ادامه سمینار حسن غلامی، مدیر امور پیشگیری و ارتقای سلامت اجتماعی سازمان رفاه و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران گفت: شهرداری، در فرهنگسراها و سرا‌های محله آموزش‌هایی جهت پیشگیری از اعتیاد انجام داده است و انجام می‌دهد، اما نمی‌تواند به حوزه درمان ورود داشته باشد. شهرداری در قبال اعتیاد کودکان مسئولیتی ندارد، مگر الزامات قانونی ایجاد شود.
در ادامه علی کاظمی، رییس اداره کل حقوقی قوه قضاییه به لحاظ قانونی جایگاه اعتیاد کودکان را بررسی و اظهار کرد: طبق آمارهای جهانی، 162 تا 304 میلیون نفر در جهان درگیر مواد مخدر هستند و از این میان در سال 2013، حدود یک میلیون و 700 هزار نفر، از این طریق به HIV مبتلا شده‌اند. در جهان 296 هزار و 720 هکتار زیرکشت مواد مخدر است و یکی از بزرگترین تولیدکنندگان آن نیز کشور همسایه، افغانستان است. 76 تا 85 درصد محصول افغانستان وارد ایران می‌شود. با این حال، درصد کشفیات ما بسیار کم و ناچیز است.
وی افزود: در ایران طبق آمار رسمی حدود یک میلیون و 200 هزار نفر درگیر اعتیاد هستند و درصدی از آنها هم کودک هستند. در تهران و شهرهای بزرگ، مواد مخدر یکی از عناوین مجرمانه است که پرونده‌های زیادی را تشکیل داده است. استانها، بنابر شرایط هر کدام گرفتار جنبه خاصی از معضلات مواد مخدر هستند و مثلا در خراسان جنوبی، روستاهایی بوجود آمده‌اند که تنها محصول آنها، مواد مخدر است.
وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: اتفاق جالبی به لحاظ حقوق حمایت از کودکان معتاد رخ داد. طبق ماده 18 قانون مبارزه با مواد مخدر، مجازات کسی که کودکی را معتاد کند 1.5 برابر سایرین است، بعدها این قانون بی‌دلیل حذف شد و مجددا در سال 89 تحت عنوان ماده 35 به قوانین بازگشت و دلیل حذف آن هنوز هم مورد سؤال است.
رئیس اداره کل حقوقی قوه قضاییه در پایان به چند نکته در مورد کودکان معتاد اشاره کرد و گفت: باید به کودکان توجه ویژه کرد و نمی‌توان آنها را همانند بزرگسالان بررسی کرد. کودکان قربانی باید پس از درمان مورد حمایت قرار بگیرند و در بحث پیشگیری، مهم است که کودکان مانند همه کشورها، آموزش ببینند و بدانند مواد مخدر چیست در حالی که متاسفانه ما فقط با میوه‌های موادمخدر برخورد می‌کنیم و برخورد ریشه‌ای نداریم.
