حسین کارگر- حوادث سال 88 در ایران نیز مانند هر واقعه سیاسی و اجتماعی دیگری بر عرصه فرهنگ و هنر کشورمان تأثیرگذار بوده است، به‌طوری‌که مقاومت در برابر فتنه 88، جریان‌ها و امواجی را در این عرصه به وجود آورده است. در این میان، حرکت‌های خودجوش، بیشتر قابل بحث هستند. تأثیر بحث فتنه در عرصه ادبیات بیشتر و در تئاتر کمتر بوده است. در سینما نیز برخلاف تولید تعداد انگشت‌شماری فیلم و تله‌فیلم از سوی هنرمندان متعهد، تعداد قابل‌توجهی فیلم کوتاه و مستند ـ اغلب به‌طور خودجوش ـ نیز ساخته شده است. در این گزارش به برخی از این فعالیت‌ها می‌پردازیم.
پیشتازی ادبیات
از ابتدای پیروزی انقلاب 57، همگام و همراه‌ترین عرصه با نهضت اسلامی ملت ایران، ادبیات بوده است. نخستین نمودهای این همراهی را می‌توان در خلق شعرها و سرودهای انقلابی دید. از آغاز دوران جنگ تحمیلی تاکنون نیز هزاران شعر دفاع مقدسی سروده شده است. این وضعیت درباره فتنه نیز صادق است. یعنی به محض اعلام تقلب در انتخابات از سوی سران فتنه، شاعرانی چون علیرضا قزوه، مرتضی امیری‌اسفندقه، علی‌محمد مودب، محمدمهدی سیار، مرحوم خلیل عمرانی و... به خلق آثاری درباره عواقب این اتفاق پرداختند.
اما نویسندگان نیز برای رسوا ساختن فتنه و دفاع از حقانیت و مظلومیت جمهوری اسلامی وارد میدان شدند. سال 88 را باید مبدئی برای پوست‌اندازی و ورود نسل جدیدی از نویسندگان متعهد به عرصه ادبیات فارسی دانست. برخی از نویسندگان، مانند مرحوم امیرحسین فردی، حسین قدیانی، رحیم مخدومی و... با سلاح قلم به مقاومت در برابر جریان فتنه برخاستند. راه‌اندازی جایزه ادبی «رسول آفتاب» با محوریت داستان‌نویسی ضدفتنه هم فرصتی برای شناسایی و عرض‌اندام استعدادهای ادبی در ایران شد.
مهم‌ترین دلیل همراهی بیشتر ادبیات با انقلاب اسلامی، در مقایسه با سایر عرصه‌های هنری در بزنگاه‌های مختلف نظیر فتنه را باید در بومی بودن ادبیات دانست. برخلاف هنرهای دیگری چون سینما و تئاتر که از غرب وارد کشور ما شده و به همین دلیل هم افرادی با گرایش‌های غربی در این هنرها بیشتر فعال شدهاند.
حضور هنرهای تجسمی
البته نمی‌توان فعالیت هنرمندان در عرصه‌های دیگری چون کاریکاتور، هنرهای تجسمی، موسیقی، نقاشی و... در این زمینه را نادیده گرفت. برای نمونه در زمینه کاریکاتور، هنرمندهایی چون مازیار بیژنی و محمدحسین نیرومند آثاری را برای روشنگری درباره فتنه خلق کردند. در حوزه موسیقی هم حامد زمانی با اجرای ترانه‌هایی چون «قلاده‌های طلا» و تیتراژ برنامه «دیروز، امروز، فردا» به‌طور غیرمستقیم به قضیه فتنه اشاره کرد. در زمینه گرافیک نیز می‌توان به آثار میثم محمدحسنی درباره فتنه اشاره کرد که در کتابی با نام «دوئل» منتشر شدهاند.
خیزش عمارهای سینما
مهم‌ترین تأثیر فتنه سال 88 در سینمای کشور را می‌توان شکل‌گیری جشنواره مردمی فیلم عمار دانست؛ جشنواره‌ای که از یک رویداد یک هفته‌ای برای نمایش تعدادی فیلم فراتر رفته و به یک جریان فراگیر در سطح کشور تبدیل شده است، به‌طوری‌که جشنواره عمار در قالب برگزاری اکران‌های مردمی در تمام طول سال و در نقاط مختلف کشور میهمان میلیون‌ها ایرانی می‌شود.
نخستین دوره جشنواره عمار که در اولین سالگرد حماسه 9 دی، در سال 89 برگزار شد، کمتر از 20 فیلم مستند و کوتاه که به طور خودجوش ساخته شده بودند را در بر می‌گرفت. اما این جشنواره، در آستانه پنجمین دوره خودش در سال 93 صدها فیلم در موضوعات مختلف را نمایش خواهد داد، به طوری که جشنواره عمار، امروز دیگر به یک رویداد هنری مختص ماجرای فتنه محدود نیست، بلکه به جایی برای خودآزمایی و شناسایی استعدادهای جوان سینمای انقلاب تبدیل شده است؛ جشنواره‌ای که می‌توان آن را افقی برای سینمای ایران دانست، چراکه بسیاری از هنرمندان جوانی که آثاری در این جشنواره دارند، در آینده نه چندان دور، به فیلمسازان حرفه‌ای کشورمان تبدیل خواهند شد.
در عرصه سینما همچنین تا به حال چهار فیلم علیه فتنه ساخته شده است. «قلاده‌های طلا» به کارگردانی ابوالقاسم طالبی «اخراجی‌ها 3» و «پایان‌نامه» هم از آثار جنجال‌برانگیزی بودند که هر یک، ابعادی از ناگفته‌های فتنه را به تصویر کشیدند. البته «اخراجی‌ها3» به کارگردانی مسعود ده‌نمکی در قالبی کمدی به زمینه‌های درگیری‌های سال 88 پرداخته و «پایان‌نامه» در شکل و شمایل یک فیلم جوان‌پسند و دانشجویی.
در این میان، فیلم دیگری به نام «لکه» به کارگردانی محمدباقر مفیدی‌کیا نیز به عنوان یک فیلم نیمه‌بلند داستانی توانست توجه علاقه‌مندان به هنر انقلاب را جلب کند. این فیلم به دلیل کنایه‌هایی که به دولت یازدهم می‌زند، با طرد محافل و جشنواره‌های دولتی مواجه شد، اما در چهارمین دوره جشنواره عمار و همچنین یازدهمین دوره جشنواره فیلم مقاومت، جوایزی را دریافت کرد. همچنین در صداوسیما نیز تعدادی تله‌فیلم با موضوع فتنه و حماسه 9دی ساخته شده است. ازجمله این آثار می‌توان به «سایبان»، «ذهن خاموش»، «مهتاب روی‌سکو» و «ابابیل» و نیز مینی‌سریال «خواب بلند» اشاره کرد.
بدون تردید، موضوع فتنه سال 88 ابعاد گوناگونی دارد که می‌توان براساس آنها، آثار هنری جریان‌ساز و پرجاذبه‌ای را تولید کرد. با این حال، هنوز هم حتی یک درصد از حقایق آشکار و نهان سال 88 در سینما بازگو نشده است. برای فعالیت در این زمینه، به دو شاخص مهم نیاز است؛ اول بهره‌مندی از تحلیل و پژوهش عمیق و دقیق برای شناخت فتنه و دوم بهره‌گیری از تکنیک‌های هنری قوی برای جذب مخاطب. طبیعتاً ساخته شدن آثار ضعیف نمی‌تواند در این زمینه مفید واقع شود.
