معذرت خواهی تزار روسیه از عالم شیعی

به گزارش سراج24، علمای شیعه همواره در خط مقدم دفاع از کیان و تمامیت ارضی کشورمان و دفاع از ارزش‌های اسلامی بودند. علما همواره با داشتن پایگاه مردمی، در مواجهه با بیگانگان با تکیه بر نیروی لایزال الهی پیش رفتند. کشور ما به دلیل برخورداری از منابع غنی انرژی همواره مورد طمع بیگانگان بوده است. به نظر می‌رسد با بررسی شیوه تعامل علما با بیگانگان منش صحیح دیپلماسی سیاسی برای دیپلمات‌های ایرانی تبیین شود. از این رو از دکتر یعقوب توکلی، کارشناس تاریخ سیاسی خواستیم در این خصوص توضیحاتی ارائه . مشروح گفت‌و گورا در ادامه می‌خوانید.
•     در طول تاریخ، شاهد مواجهه علمای شیعی با بیگانگان بوده ایم. این مواجهه، چگونه بوده است؟
در گذشته یکی از کانون‌های اصلی قدرت در ایران مرجعیت  و در ذیل آن علما بوده اند. این کانون قدرت به این واقعیت توجه داشتند که باید در برابر قدرت‌های خارجی به عنوان حوزه و سرزمین‌هایی که نماد بلاد کفر هستند، مقاومت کنند، بایستند و مبارزه کنند. ایستادگی و مقاومت گاهی در عرصه اندیشه  و تقسیم بندی حوزه اسلام و حوزه جغرافیایی جهان به عنوان دار الکفر و دار الحرب و دارالسلم تقسیم می‌شده است. و گاهی برخورد علما به حوزه روابط و مناسبات کلی ایران با بیگانگان و تلاش برای تغییر در تصمیم و برنامه های حکومت بوده حتی گاهی منتهی به برخوردهای خاص علما در مواجه با بیگانگان می شد. در مواردی دیگر هم  مواجهه علما با بیگانگان را از لحاظ سیاسی داریم. در این خصوص آثار و منابع فقهی در موارد مرتبط با جهان خارج نوشته شده  و عمدتاً معطوف به جهاد و مبارزه است. در بحث  قاعده نفی سبیل نیز، در منابع فقهی ما از این لحاظ در برخورد با بیگانگان توجه دارند.
•    آیا مواجهه و برخورد با بیگانگان، وجهه دیگری هم داشته است؟
در فاز دوم ما شاهد مخالفت علما با سیطره خارجی هستیم. علما چه در زمانی که حکومت شیعه با افزون خواهی و افزون طلبی عثمانی روبه رو بود، ایستادگی کرد و چه در برخوردهای مختلف بیگانگان با حکومت ایران، علما همراهی کردند و چهره هایی از علما هم به شهادت رسیدند. در دوره قاجار هم شاهد این واقعه  هستیم که علما در برابر تصمیمات مهم بین المللی مثل محدود کردن صادرات تنباکو در چارچوب طرح قرارداد رژی و تنباکو، مرحوم میرازی شیرازی ایستادگی کرد. یا مرحوم ملاعلی کنی در برابر قرارداد رویتر ایستادگی کرد و منتهی به عزل سپهسالار شد. چه  اینکه در قضایای رفتار ناشایست گریبایدوف، علما علیه روسها اعلام جهاد کردند. به دلیل پایگاه عمیقی که بین مردم داشتند در برابر افزون خواهی روس ها مقاومت کردند. و به رهبری مجتهدی به نام میرزا مسیح ما شاهد حمله به سفارت روسیه بودیم. روسها در برابر برخورد مردم و علما در واکنش به رفتار گریبایدوف کوتاه آمدند و به نوعی در برابر برخورد و مقاومت علما و مردم مماشات و عذرخواهی کردند.
همچنین شیخ فضل الله نوری با مقاومت در برابر خارجی ها، زیر بار ظلم آنان نرفت و حاضر نشد در برابر حمایت خارجی از اهدافش دست بردارد آن هم با وجودی که می دانست اعدام می شود. در واقع چوبه دار را بوسید. حتی بعضی از علما در مواجهه با اغیار آنان را تحقیر می کردند. وقتی فرمانده نیروهای انگلیس درخواست ملاقات از میرزای شیرازی کردند ایشان مدتها از این ملاقات استنکاف کرد و وقتی ضرورت پیش آمد که فرمانده انگلیسی در برابر ایشان حاضر شود، میرزا دستور داد فرمانده نیروهای انگلیسی به دیدار ایشان برود و در برابر او بایستد. به خاطر اینکه نماینده بیگانه مجبور شود در برابر نماینده اسلام بایستد و نه اینکه نماینده اسلام مجبور شود در برابر نماینده کفر بایستد. به همین صورت در دوره های بعد هم مواجهه علما را با اغیار داریم داریم که مواردی از این دست در تاریخ فراوان است.
•    نمونه ها و مصادیقی که حاکی از نکته سنجی و تیزهوشی علمای شیعی باشد را سراغ دارید که برایمان تعریف کنید؟
یکی از نمونه های اخیر مواجهه علما با اغیار واکنش امام در نامه به گورباچف است.  در آن زمان روسها قدرت بزرگی داشتند و شخص امام به عنوان مرجع دینی در برابر قدرت سیاسی روسیه می توانست شرایطی ایجاد کرده و درخواست کمک از شوروی در برابر تهاجم صدام  کند. اما حضرت امام (ره)  وقتی متوجه می شود دیگاه ایشان در برابر توجه دادن گورباچف به قیامت مورد بی توجهی واقع شده، در  کمال بی اعتنایی با نماینده گورباچف برخورد کرد و بدون اینکه دست بدهد از مجلس خارج خارج شدند  و تاکید کردند گورباچف نفهمید من چه گفتم و می خواستم چشم ایشان را به دنیای بعد از مرگ باز کنم و گورباچف نتوانست تشخیص دهد. نسبت به عدم تشخیص گورباچوف با کمال بی اعتنایی بدون اینکه با نماینده او دست بدهد راهش را گرفت و رفت. این قدرتمندی و ایستادن و نه گفتن و مرعوب نشدن در برابر بیگانگان به جای لبخند و احیاناً بدنبال رضایت خارجیها نبودن، از نمونه های برجسته برخورد علمای شیعی با بیگانگان است.
•    نگاه روشنفکران و شخصیت های غیرروحانی به این سبک از مواجهه علما با بیگانگان چه بوده است؟
دکتر شریعتی می گوید پای هیچ قرارداد ننگینی نبوده که امضای یکی از علمای نجف باشد. و هر جا قرارداد ننگینی بوده است، امضای روشنفکران و کسانی است که در ذیل قدرت از منافع آن بهره بردند، به چشم می خورد. وقتی مرحوم مدرس به عثمانی رفت آن زمان بحث ورود نیروهای عثمانی به ایران مطرح شده بود که قصد دارند ایران را اشغال کنند. مرحوم مدرس که آن زمان در عثمانی تبعید بود، شجاعانه در برابر این اشغال می ایستد. و بیان می کند که با وجود اینکه نیروهای عثمانی مسلمان هستند، عکس العمل ما زمانی که عثمانی ها وارد سرزمین ما بشوند چنین خواهد بود که اولین سرباز بیگانه را می کشیم؛ اگر این سرباز مسلمان باشد با  شیوه مسلمانی با او برخورد می کنیم و این مسائل را در برابر عثمانی ها با کمال جرات، شجاعت و قدرت مطرح می کند. و احساس ترس نکرده و بدون اینکه ضعف و ترسی در برابر بیگانه داشته باشد.
 منبع: روزنامه آذربایجان