وقتی بی‌عفتی زنان در جامعه به جنگ تربیت جنسی کودکان می‌رود

به گزارش سراج24، موضوع تربیت جنسی کودکان، از دغدغه های اصلی و مهم والدین و مربیان است. در موارد بسیاری مشاهده شده که رفتار غلط مربیان و والدین در این زمینه، تبعات جبران ناپذیری را بر روح و ذهن کودکان باقی گذاشته است، به گونه ای که آثار آن در سنین بزرگسالی هم وجود داشته است.

در همین راستا با دکتر محسن فاطمی به گفت و گو نشستیم.

دکتر سید محسن فاطمی دارای مدرک فوق دکترا در رشته روان‌شناسی از دانشگاه هاروارد آمریکا، دکترا (Ph.D.) در رشته آموزش زبان از دانشگاه بریتیش کلمبیا، و مدرک دکترا در رشته روان‌شناسی از دانشگاه کالیفرنیا است. وی در دانشگاه‌های بریتیش کلمبیای کانادا و فینیکس آمریکا به تدریس در دوره‌های لیسانس، فوق لیسانس، و دکترا مشغول است و با دانشگاه تهران و دانشگاه علم و صنعت همکاری آموزشی و پژوهشی دارد.

دکتر فاطمی عضو انجمن روان‌شناسی آمریکا، انجمن مطالعات آموزشی کانادا، انجمن فلسفه آموزش کانادا، انجمن روان‌شناسی آموزشی کانادا، و سازمان نظام روان‌شناسی جمهوری اسلامی ایران است. 

او کسی است که بیشترین زمان خود را بر روی تطبیق تئوری روانشناسی با اصولی دین مبین اسلام گذاشته تا اثبات نماید، دین اسلام سالها قبل مسائلی که امروزه عنوان می گردد را به زبانی ساده تر بیان کرده است.

آقای دکتر، به نظر شما اصلاً چرا باید درباره موضوعاتی این قدر سخت و حساس با بچه ها حرف زد؟ چرا اجازه ندهیم وقتی بچه ها بزرگ شدند و ازدواج کردند، با این مسائل مواجه شوند؟

شاید اگر بلافاصله بعد از وارد شدن بچه ها از دنیای کودکی به دوران بلوغ و بعد از آن، فرد ازدواج می کرد و امکان این را پیدا می کرد که غرایزش را به نحو صحیح و مشروع برآورده کند، می توانستیم صبر کنیم و آموزش را از همان زمان شروع کنیم، اما در شرایط فعلی، بین بلوغ و ازدواج فرد فاصله طولانی، گاه حتی تا ۲۰ سال وجود دارد. در این فاصله هم این فرد در برابر انواع و اقسام تحریک کننده ها قرار دارد. تلویزیون، ماهواره و اینترنت از ویژگی های عصری است که در آن زندگی می کنیم و به نظر می رسد باید آگاهی و تربیت جنسی را از طریق صحیح به فرزندان منتقل کنیم. تهاجم فرهنگی را هم باید در نظر گرفت  .بعضی رسانه ها با نشانه گرفتن یکی از دل مشغولی های نوجوانان وارد می شوند و اطلاعات زیادی در اختیار آنها قرار می دهند که ممکن است باعث انحراف جنسی آنها شود. به همین علت، هدایت جنسی طبق آموزه های اسلام موضوع مهمی است و اگر راهنمایی های لازم از سوی پدر و مادر انجام نشود، ممکن است فرزند ما در دام کسانی بیفتد که اطلاعات غلط و بی حد و حصر در اختیارش قرار می دهد و دچار انحراف جنسی شود. نکته دیگر این که ما برای کسانی که ازدواج می کنند نیز، آموزش کامل و درستی نداریم. آمارها نشان می دهد حداقل ۵۰ درصد طلاق ها، ریشه در مشکلات جنسی دارد.

شما معتقدید که باید آموزش مسائل جنسی را از کودکی شروع کرد. چه سنی برای شروع مناسب تر است؟

آموزش در تمام مراحل سنی باید صورت بگیرد. به سن خاصی نمی شود اشاره کرد. از دوران پیش از دبستان، دبستان، دوران بلوغ، جوانی، میانسالی و حتی سالمندی این آموزش ها لازم است. البته شکل آن در هر دوره متفاوت است.

یعنی با کودک پیش دبستانی هم می شود درباره مسائل جنسی صحبت کرد؟

بله، البته با در نظر گرفتن درک و فهم کودک در این سن و همین طور ویژگی های روحی اش. باید توجه داشته باشیم که در این سن، آنها نیاز دارند چه مسائلی بیاموزند. به طور کلی شکل گیری هویت جنسی و اینکه فرد دختر و پسر بودن خودش را قبول کند در این سن اتفاق می افتد. دوم اینکه باید در این سن، از بیداری زودرس جنسی کودک پیشگیری کنیم.

سنین سه تا چهار سالگی به بعد، سن سؤال کردن است و یک طیف سؤالات بچه ها همین سؤالات جنسی است. البته این سؤالات جنسی ناشی از کنجکاوی، جلب توجه و وقت گذراندن است. در این سن بچه ها اصرار دارند بدنشان را محرمانه نگهدارند و از لخت بودن احساس شرم می کنند. لازم است پدر و مادر این حالت را تقویت کنند که فرزندشان در سنین بالاتر به "بی پروایی جنسی" کشیده نشود. سن ۵ تا ۶ سالگی سنی است که هورمون های جنسی خیلی کم ترشح می شوند. در این سن به سؤالات بچه ها باید کوتاه اما صحیح، پاسخ داده شود. در سن ۷ سالگی، پسرها نسبت به دخترها ابراز علاقه می کنند، اما این علاقه صرفاً جنبه دوستی دارد نه جنسی، ولی باید این ارتباطات کنترل شده باشد.

در زمان بلوغ باید راجع به مسائل جنسی و بهداشت بلوغ بی پرده تر صحبت کرد. در این سن آموزش باید چطور باشد؟ چون این سؤال خیلی از خانواده هاست. آنها احساس می کنند وقتی فرزندشان بالغ می شود، خودشان بیشتر دستپاچه می شوند. نمی دانند چطور درباره این مسائل باید سر صحبت را باز کنند.

آموزش زودرس و شتاب زده مسائل جنسی به کودکان می تواند به اندازه آموزش های با تاخیر و پنهان سازی، آسیب زا باشد. آموزش های جنسی باید به تدریج، زمان بندی شده، متعادل و متناسب با ویژگی های سنی و با لحاظ حرمت و احترام و همچنین پرهیز از افراط و تفریط داده شود. ارائه تربیت جنسی دو شکل دارد. یک شکل مستقیم که مستقیماً اطلاعات جنسی را در اختیار بچه ها قرار می دهیم. به ویژه مسائلی که در ارتباط با وظایف شرعی زمان بلوغ است. گاهی وقت ها این آموزش ها شکل غیر مستقیم دارد که ممکن است مناسب تر هم باشد.

گاهی اوقات بچه ها شروع می کنند در این باره سؤال هایی می پرسند و ما غافلگیر می شویم. نمی دانیم که چطور باید جواب بدهیم. حتی گاهی این سؤالات را نشنیده می گیریم. شما این را قبول دارید؟ اگر نه، بفرمایید که به عنوان یک پدر یا مادر، به این سؤالات چطور باید پاسخ دهیم؟

در پاسخ به سؤالات جنسی کودکان قبل از بلوغ باید یک سری مسائل مورد توجه قرار گیرد. اول اینکه وقتی با این سؤال مواجه شدیم، باید به خودمان مسلط باشیم و از نگرانی و شرم دچار لکنت نشویم. دوم اینکه باید شنونده خوبی باشیم و اجازه بدهیم کودک سؤالش را کامل بپرسد. موقع جواب دادن هم نباید جواب های ما با شوخی و مسخرگی همراه باشد و نباید دروغ گفته شود. مثلاً بعضی پدر و مادرها به فرزندشان می گویند: ما تو را خریدیم. این اطلاعات غلط باعث می شود بچه ها وقتی کمی بزرگتر شدند، به پدر و مادرشان بی اعتماد شوند. پس پاسخ ها باید درست باشد و بر مبنای خرافه ها نباشد، آموزش باید تدریجی باشد. لازم نیست همه اطلاعات را یک جا در اختیار کودک قرار دهند و باید از شرح و بسط بی مورد پرهیز کنند. همان طور که اشاره شد، باید متناسب با سن و درک کودک و به زبان ساده و قابل فهم باشد. در سنین دبستان و پیش از دبستان، پاسخ ها اگر غیر مستقیم باشد، بهتر است. در ضمن اگر سئوالی را اشتباه پاسخ دادیم، باید به اشتباهمان اعتراف کنیم و اطلاعات درست را در اختیار آنها قرار دهیم.

خیلی از والدین هستند که نه این اطلاعات را دارند و نه از این شیوه ها خبر دارند. از کجا باید چیزهایی شبیه به این ها را یاد بگیرند؟

مسئله فقط کمبود اطلاعات و دانش پدر و مادرها در این باره نیست. در یک تحقیق که چند سال قبل انجام دادیم، از پدر و مادرها پرسیدیم که چرا شما آموزش های جنسی به فرزندتان نمی دهید؟ پاسخ ها متفاوت بود، عده ای می گفتند: حیا مانع می شود. گروه دیگری می گفتند: ما می خواهیم این اطلاعات را بدهیم، اما خودمان هم نمی دانیم چطور این کار را انجام بدهیم. گروه دیگر هم از پیامدهای منفی این اطلاعات هراس داشتند. پس موانع این عدم آموزش فراوان است، اما اگر مسئله کمبود آموزش باشد، این اطلاعات باید از طریق رسانه های جمعی، انجمن اولیاء و مربیان، کارگاه های آموزشی که در دیگر کشورها تحت عنوان آموزش های شهروندی سازمان های غیر دولتی فعالیت می کند، این کار انجام شود، اما باید درست گفته شود و حساسیت ایجاد نشود.

والدینی هم هستند که این اطلاعات را ندارند و می گویند ما که از این شیوه ها بلد نیستیم، خوب، بچه خودش بزرگ می شود و یواش یواش چشم و گوشش باز می شود. این بچه اشکالی دارد؟ سؤال من این است که آموزش ندادن مسائل جنسی به بچه ها چه عوارضی دارد؟

اگر آموزش های لازم در سن مناسب به فرزندان داده نشود، ممکن است آنها در سن بالا از منابع دیگر این اطلاعات را به شکل نادرست و بی حد و حصر به دست بیاورند. در یک تحقیق که انجام داده ایم از نوجوانان اول دبیرستان پرسیدیم، اطلاعات جنسی را از کجا به دست می آورید؟ در پاسخ ۴۴% دوستان، ۲۰% کتاب، ۱۳% والدین، ۱۱% معلم ها و ۹% رسانه های مختلف مانند: ماهواره و اینترنت را منبع کسب اطلاعات جنسی معرفی کردند.

خب، این چه اشکالی دارد؟

این آمارها نشان می دهد والدین، مدارس و معلم ها نتوانسته اند نقش خود را به خوبی انجام دهند. فراموش نکنید که کسب اطلاع از دوستان، به ویژه اگر این دوستان اختلاف سنی داشته باشند، خیلی خطرناک و نامناسب است. ممکن است با تجربه کردن علائم بلوغ که اطلاعی از آن ندارند، دچار سردرگمی و افسردگی شوند. حتی در موارد کمی، این حالت منجر به خودکشی شده است. نتیجه یک تحقیق هم نشان داده است که ۳۶% دختران و ۱۱% پسران از وقوع بلوغشان شوکه می شوند و به شدت دچار سردرگمی می گردند.

بعضی خانواده ها تصور می کنند آموزش مسائل جنسی به فرزندان باعث می شود آنها، به اصطلاح، چشم و گوششان باز شود. یا اینکه اگر پدر و مادر درباره این مسائل با فرزندانشان حرف بزنند، حرمت بین آنها شکسته می شود. نظر شما چیست؟

من هم موافقم که موضوع، موضوع بسیار حساس و ظریفی است، اما معتقدم اگر در ارائه آموزش های جنسی به فرزندان، عفت کلام را رعایت کنیم و حرمت ها را حفظ کنیم و اطلاعات را به شکل غیر مستقیم ارائه دهیم، این مشکل پیش نمی آید. در بحث آموزش های جنسی، رعایت عفت و حیا خیلی مهم است. میزانی از شرم و حیا لازم است، اما نباید مانع از این شود که ما اطلاع جنسی به فرزندانمان ندهیم. باید توجه داشت در طرح مسائل جنسی، از به کارگیری کلمات سبک و زشت پرهیز کنیم. زیاده گویی نکنیم و به حواشی نپردازیم. ضمن این که باید توجه داشته باشیم که فرزندان ما بیشتر از اعمال ما می آموزند تا از گفتار.

منظورتان چیست؟ یعنی بچه ها از رفتارهای والدین خود از مسائل جنسی با خبر می شوند؟

ببینید. مراقبت والدین در رابطه با تربیت جنسی دو بعد دارد. یکی در رابطه با خودشان و دیگری در رابطه با فرزندان. مراقبت های والدین در مورد اعمال خودشان این است که در مناسبات جنسی شان نهایت دقت را داشته باشند و دور از چشم فرزندان باشد. در متون دینی ما آمده که از شش سالگی اتاق خواب کودک را باید جدا کنید. همچنین پدر و مادر باید بچه ها را عادت دهند که وقتی وارد اتاق آنها می شوند، در بزنند. مراقب شوخی هایشان باشند. شوخی ها ممکن است خیلی اطلاعات را به شکل غیر مستقیم به فرزندان بدهد، اما مراقبت های والدین در رفتار با فرزندان، شامل موارد زیادی می شود. از جمله: شستشو و تطهیر در سنین پیش از دبستان که باید مراقب باشند تحریک صورت نگیرد. در آموزه های دینی ما آمده که وظیفه استحمام پسر بعد از سه سالگی به عهده پدر است. پوشش و لباس مناسب نیز، برای بچه ها مهم است. لباس های تحریک کننده، چسبان و تنگ برای بچه ها مناسب نیست. در بازی ها محدوده سنی رعایت شود و بچه ها با افراد غیر همجنسی که با آنها تفاوت سنی مشهود دارند بازی نکنند. والدین باید در روابط و معاشرت ها، نوازش ها، در ایجاد عادات صحیح در بچه ها دقت داشته باشند. این ها ریزه کاری هایی است که والدین باید در رفتار خود با بچه ها به آن دقت کنند، چون آموزش در بطن همین رفتارها اتفاق می افتد.

این طور که می گویید وظیفه پدر و مادرها در این باره خیلی زیاد می شود. واقعاً می توان انتظار داشت که والدین بتوانند این همه وقت بگذارند و بار آموزش همه مسائل را خودشان بکشند؟

البته یکی از وظایف مهم والدین در برابر فرزندشان، بحث آموزش و تربیت جنسی است. سخت است ولی به هر حال بار اصلی این وظیفه به عهده آنهاست. بعضی پدر و مادرها در تربیت جسمی، تغذیه و سلامت جسم و تربیت اجتماعی و عقلانی فرزندشان خیلی دقت می کنند، اما تصور می کنند آموزش های جنسی وظیفه آنها نیست. توجیه آنها هم این است که موضوع، موضوع سخت و حساسی است، اما از والدین که بگذریم، تربیت جنسی در درجه بعد وظیفه مدرسه، نظام آموزشی و جامعه هم هست.

مدارس ما چقدر در این باره پشتیبانی شده اند؟ اصلاً برنامه ریزی برای این کار شده است؟ می دانند چه چیز را باید چطور آموزش دهند؟

البته این برنامه ریزی ها هنوز انجام نشده، چون هنوز به اهمیت و ضرورت آموزش جنسی در مدارس پی نبرده ایم و این موضوعی است که کارشناسان گوناگون تربیتی باید دور هم بنشینند و هر چه سریع تر درباره آن تصمیم بگیرند و برنامه بریزند.

غیر از مدرسه به جامعه هم اشاره کردید. منظورتان از آموزش از طریق جامعه دقیقاً چیست؟

برخی موضوعات هست که اگر در جامعه رعایت شود تربیت جنسی صحیح تر و سالم تر صورت می گیرد. مثلاً: جلوگیری از روابط عنان گسیخته بین زن و مرد یا این که خانم ها زیورها و زینت هایشان را به دیگران نشان ندهند و یا مسئله هویت جنسی و این که معلوم شود فردی زن است یا مرد. برخی مسائل هم هست که ظاهراً ربطی به مسائل جنسی ندارد، اما مطالعات نشان داده که به طور غیر مستقیم روی سلامت جنسی نوجوانان و جوانان تاثیر دارد، مثل: ترویج ورزش همگانی، پر کردن اوقات فراغت، رفع بیکاری و مسائلی مانند این ها. به طور کلی می توان گفت خانواده، مدرسه و جامعه نقش مکمل دارند و اگر یکی کارش را نادرست انجام دهد، دچار مشکل می شویم.

صحبت ما به درازا کشید و ممکن است خانواده ها هنوز سؤالهای زیادی در این باره داشته باشند. آیا کتاب مناسبی در حوزه تربیت جنسی می توانید معرفی کنید؟

 دو نوع کتاب وجود دارد. یکی کتابهای ترجمه و دیگری کتاب های تالیفی. کتاب های ترجمه، دیدگاه های خوبی دارند و نکات علمی خوبی را مطرح کرده اند، اما پیشنهادها و توصیه هایشان متناسب با فرهنگ ما نیست. یک نمونه خوب از این کتاب ها، کتابی است با این مشخصات: سلامت جنسی ترجمه سارا رییسی طوسی؛ انجمن طب اطفال کودکان، اما کتاب های تالیفی انجمن اولیاء و مربیان، مثل سری کتاب هایی با عنوان: خانواده و فرزندان، از هر لحاظ مناسب و قابل استفاده است. سایر کتاب ها که می تواند کمک شایانی به خانواده ها بکند، خانواده و مسائل جنسی در کودکان، تالیف آقای دکتر علی قائمی، کتاب اخلاق جنسی در اسلام و غرب استاد مطهری و کتاب بلوغ اثر اردوبادی از سری انتشارات قلم.

 منبع: دوهفته نامه رویش لاله ها/