پایتخت علم و فرصت های توسعه، زیر تیغ حاشیه‌سازی‌های سیاسی

به گزارش سراج24؛ میراث‌دار دیرینه‌ی علم و فرهنگ، تبریز امروز در اوج فرصت‌های علمی خود، با چالش‌های پنهان و آشکار حاشیه‌سازی‌های سیاسی مواجه است. در حالی که دانشگاه‌های این کلان‌شهر، به‌ویژه دانشگاه تبریز، با جذب انبوه دانشجویان خارجی، به‌خصوص از کشور عراق که حدود ۹۰ درصد دانشجویان خارجی را شامل می‌شود، گام‌های بلندی در مسیر تبدیل شدن به یک قطب علمی بین‌المللی برداشته است، برخی جریانات سیاسی با ایجاد فضایی امنیتی و نامناسب، این فرصت درخشان را به سمت تهدید سوق می‌دهند. در این گفت‌وگو، دکتر حسن عدالتی، دکتری جامعه‌شناسی اقتصاد و توسعه و فعال اقتصادی برجسته آذربایجان شرقی، به تشریح جایگاه تبریز در عرصه علم، فرصت‌های ناشی از حضور دانشجویان خارجی و خطرات حاشیه‌سازی‌های سیاسی بر این دستاوردها پرداخته است.

تبریز؛ از جهان‌شهر علمی ربع رشیدی تا احیای جایگاه دانشگاهی

حسن عدالتی گفت: «تبریز در حوزه علم و علم‌پروری، سابقه‌ای درخشان دارد؛ گواه این مدعا، دانشگاه ربع رشیدی است که در قلب تبریز بنا نهاده شد و به عنوان یکی از بزرگترین دانشگاه‌های تاریخ، دانشجویانی از سراسر جهان را در خود جای داده بود. تدریس به هفت زبان زنده دنیا، و نداشتن زبان علمی جهانی واحد، نشان از روح تسامح، و رویکرد فراگیر آن در عصر خود داشت. این نشان می‌دهد که چه ساختار فرهنگی، علمی و اجتماعی در آن زمان مستقر بوده و شهری چون تبریز را قادر ساخته بود تا یک «جهان‌شهر دانشگاهی» را در دل خود احداث کند.»

عدالتی با اشاره به فراز و نشیب‌های تاریخی تبریز در حوزه علم، افزود: «البته در گذر زمان، به ویژه در دوره تاخت و تاز مغولان، تیمور خان، و جنگ‌های شرق و غرب، این جایگاه به مرور فرسوده شد تا اینکه در دهه بیست شمسی، شاهد احیای دوباره تبریز در جایگاه دانشگاهی خود بودیم. تأسیس دارالفنون بلافاصله پس از تهران در تبریز، و سپس تأسیس دانشگاه تبریز به عنوان دومین ابر دانشگاه ایران، گواه این تلاش برای بازگشت به دوران اوج بود.»

جذب دانشجوی خارجی؛ فرصتی اقتصادی و علمی برای تبریز

وی در ادامه افزود: «در سال‌های اخیر، با افزایش تعداد دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی در ایران و افزایش لجام‌گسیخته دانشجو، در کنار کاهش نرخ رشد جمعیت جوان، عطش استفاده از ظرفیت‌های دانشگاهی ایران با توجه به قیمت ارز و کیفیت بالای آموزشی در مقایسه با کشورهای همجوار، احساس شد. این وضعیت، همراه با قابلیت‌های بالای علمی نهفته در تبریز، باعث شد تا انبوهی از دانشجویان خارجی، به ویژه عراقی، جذب این شهر شوند.»

این جامعه‌شناس اقتصادی تأکید کرد: «حضور این دانشجویان، نه تنها به پیشرفت در حوزه آموزشی و خودگردانی دانشگاه‌ها کمک کرده است، بلکه با ورود ارز به تبریز، به بازآفرینی و نوسازی زیرساخت‌های دانشگاهی که سال‌ها در حال استهلاک بود، یاری رسانده است. دانشگاه تبریز، با جذب دانشجوی خارجی، در حال جوان‌سازی خود است.»

دکتر عدالتی همچنین به نقش تبریز به عنوان «مکتب تبریز» اشاره کرد و گفت: «تبریز، صاحب مکتب بزرگ تحول‌ساز «مکتب تبریز» است. تربیت دانشجویانی که در این مکتب فکری و دانشگاه‌های خوب ایران تحصیل می‌کنند و سپس به کشورهای خود بازمی‌گردند، فرصتی برای گسترش این مکتب در ساختارهای مدیریتی، اقتصادی و سیاسی کشورهایشان فراهم می‌آورد. این یک فرصت درخشان برای نفوذ فرهنگی و علمی ایران است.»

تهدید انگاری فرصت؛ بازی دو سر باخت

وی تصریح کرد: «اما در کنار این فرصت‌های درخشان، تهدیدهایی نیز وجود دارد. بخش عمده این تهدیدها از سوی کسانی نشأت می‌گیرد که تلاش می‌کنند با ایجاد فضایی روانی و رسانه‌ای، فرصت جذب دانشجوی خارجی را به سمت تهدید سوق دهند. این گروه‌ها، که منافع خود را در انتقال دانشجویان به کشورهای دیگر (مانند ترکیه) می‌بینند، با ایجاد حواشی سیاسی، خواهان فرار این فرصت از تبریز هستند.»

دکتر عدالتی هشدار داد: «اگر این نوع تهاجم بر فرصتی به نام جذب دانشجوی خارجی در دانشگاه تبریز، به جای استفاده بهینه، تبدیل به تهدید و «تهدید انگاری» شود و باعث شود که سیل این دانشجویان از تبریز به سمت سایر شهرهای ایران مانند اصفهان، یزد و تهران یا حتی کشورهای دیگر گسیل شود، عواقب ناگواری برای تبریز خواهد داشت. از دست دادن این فرصت اقتصادی، به معنای ضرر خالص برای شهر و استان است.»

اقتصاد عمومی و غفلت از ظرفیت دانشجویان خارجی

وی خاطرنشان کرد: «این دانشجویان، با حضور خود در تبریز، باعث رونق اقتصادی عمومی جامعه می‌شوند؛ نه فقط اقتصاد، اتاق بازرگانی و تولیدکنندگان. از رستوران‌ها، هتل‌ها، حمل و نقل، تا صنایع دستی و خدمات شهری، همگی از حضور این جمعیت بهره‌مند می‌شوند. ما شاهد پیشرفت‌هایی در حوزه آموزشی و خودگردانی دانشگاه‌ها نیز هستیم.»

این فعال اقتصادی با انتقاد از رویکرد برخی متولیان، افزود: «اتاق بازرگانی، باید کمیته ویژه‌ای برای استفاده از ظرفیت دانشجویان خارجی در دانشگاه تبریز و سایر دانشگاه‌ها تشکیل دهد. این دانشجویان، نه تنها در طول دوره تحصیل خود، بلکه پس از بازگشت به کشورهایشان نیز می‌توانند ظرفیتی ارزشمند برای توسعه مناسبات اقتصادی و صادرات خدمات (مانند گردشگری سلامت و آموزش) باشند. نادیده گرفتن این پتانسیل، نشانه عدم عقلانیت اقتصادی است.»

گردشگری علمی؛ فرصتی مغفول

عدالتی در خصوص زیست بوم تبریز در حوزه علم گفت: «تبریز، در کنار موقعیت علمی خود، پتانسیل بالایی در حوزه گردشگری علمی دارد. دانشگاه تبریز، دانشگاه صنعتی سهند، دانشگاه شهید مدنی، و سایر دانشگاه‌ها، می‌توانند قطب‌های جذب گردشگران علمی در حوزه‌های مختلف باشند. تبریز، به عنوان یک شهر صنعتی و بازرگانی، با صنایع متنوع که عمدتاً در اختیار بخش خصوصی است، فرصتی درخشان برای بازاریابی بین‌المللی و تبادل دانش در حوزه‌های عملی فراهم می‌آورد.»

دکتر عدالتی با اشاره به تجربه ناموفق گردشگری سلامت در تبریز، که به دلیل قیمت‌گذاری‌های نامناسب و عدم مدیریت صحیح، بخش عمده‌ای از بازار را از دست داد، هشدار داد: «فضای رسانه‌ای که اکنون در حال ایجاد شدن است، به جای استفاده از ظرفیت دانشجویان خارجی، به سمت تهدید انگاری پیش می‌رود. این رویکرد، می‌تواند همانند گردشگری سلامت، فرصت ارزشمند گردشگری علمی را نیز از تبریز بگیرد.»

لزوم عقلانیت و همکاری بین بخشی

وی در خصوص راهکارهای بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت موجود اعلام کرد: «برای تبدیل این ظرفیت بالقوه به ظرفیت بالفعل و مؤثر بر تولید ناخالص داخلی استان، نیاز به عقلانیت، برخورد علمی و کاملاً اقتصادی با این موضوع داریم. دستگاه‌های مختلف استانی، از استانداری، دانشگاه علوم پزشکی، میراث فرهنگی، تا اتاق بازرگانی، باید با هوشمندی و هماهنگی، از این فرصت استفاده کنند. استانداری باید با اتخاذ رویکردی حمایتی و تسهیل‌گر، فضایی امن و دلپذیر برای دانشجویان خارجی فراهم آورد. اداره کل میراث فرهنگی نیز می‌تواند با معرفی جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی تبریز، تجربه اقامت این دانشجویان را غنی‌تر سازد. و در نهایت، اتاق بازرگانی، به عنوان هوشمندانه‌ترین بخش، باید با برنامه‌ریزی دقیق، این ظرفیت دانشجویی را به پل ارتباطی برای توسعه مناسبات اقتصادی و صادرات خدمات تبدیل کند.»

دکتر عدالتی در پایان ابراز امیدواری کرد: «امیدوارم عقلانیت، هوشمندی و رویکردی مدرن، بر حاشیه‌سازی‌های سیاسی غلبه کند و بتوانیم این ظرفیت را به بالاترین سطح ممکن، به فرصتی برای ارتقای علمی، اقتصادی و فرهنگی کشور و شهرمان تبدیل کنیم.»