به گزارش سراج24؛ در صدمین سال بازتأسیس و احیای حوزه علمیه قم قرار داریم. ۱۰۰ سال قبل حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی به دعوت علمای قم از اراک به این شهر رفت و زعیم حوزه علمیه قم شد و توانست جان تازه‌ای به این حوزه ببخشد.
حوزه قم در طول یک قرن اخیر در کنار دستاوردهای فراوان با چالش‌ها و پرسش‌هایی نیز همراه بوده است.
ایکنا در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عالم‌زاده نوری، معاون تهذیب حوزه علمیه، به بررسی برخی چالش‌ها و دستاوردهای حوزه پرداخته است.
از نظر شما مهمترین دستاوردهای حوزه علمیه قم چیست؟
ابتدا باید ببینیم که رسالت و کارویژه‌های حوزه چه بوده است و موفقیت‌ها را در نسبت با آنها بسنجیم. حوزه بالذات مأموریت‌هایی دارد. اول، تربیت عالمان دینی که در مدارس علمیه و با تحصیل علوم اسلامی اتفاق می‌افتد. دوم، تحقیق، پژوهش و تولید علم با موضوع معارف اسلامی. سوم، تبلیغ، ترویج و انتشار مکتب اهل بیت(ع) در بین مردم جهان. چهارم، دفاع از دین و مکتب اهل بیت(ع) که دفاع نرم از عقاید و باورها، دفع شبهات و هجمه‌هاست. پنجم، تربیت دینی توده‌های مردم و ششم، اجرا و اقامه دین در جامعه.
اگر بخواهیم درباره حوزه قضاوت کنیم، باید هرکدام از این موارد را جداگانه بررسی کنیم. در مورد تربیت عالمان بزرگ دینی، حوزه در صد سال اخیر عالمان و پژوهشگران و استادان بزرگی را تربیت کرده که حضرت امام(ره)، علامه طباطبایی، مقام معظم رهبری و مراجع معظم تقلید در رأس آنها هستند. دانشگاهی یک عمر زحمت می‌کشد و پروفسور حسابی تربیت می‌کند که نظیر ندارد، حوزه در صد سال اخیر بزرگانی مانند امام(ره)، علامه طباطبایی، آیت‌الله العظمی بروجردی، آیت‌الله العظمی حائری یزدی، شهید مطهری، شهید بهشتی، شهید مفتح و علامه مصباح تربیت کرده است.
در دانشگاه‌ها انبوهی دانشجو تحصیل می‌کنند و امکانات زیادی در اختیار آنهاست. البته افراد نخبه‌ای را هم تحویل جامعه می‌دهند، ولی حوزه با این امکانات ضعیف و اندک و با مظلومیت‌ها و مهجوریت‌ها و غربت‌های تاریخی، دستاوردهای عظیمی داشته و سربلند است.
در دومین مورد هم شاهد تحقیق و پژوهش و نوشتن کتاب هستیم. علوم اسلامی به خصوص بعد از انقلاب رشد و توسعه و عمق یافته و علوم انسانی و فقه مضاف متولد شده است. کتب مختلفی در علومی مانند روان‌شناسی، جامعه‌شناسی اسلامی و... منتشر شده است. فقط در روان‌شناسی اسلامی ۵۰ کتاب پژوهشی و علمی فوق‌العاده منتشر شده است. فقه سیاست، فقه هنر، فقه تربیت، فقه خانواده و فقه اخلاق و ... هم برای اولین بار ایجاد شده و کاروان علوم اهل بیت(ع) پیش رفته است.
دستاوردهای تبلیغی حوزه چه بوده است؟
دین و مکتب تشیع به عالم عرضه شده است. زمانی کسی نمی‌دانست که شیعه چیست، ولی به خصوص بعد از انقلاب، شیعه به جهان معرفی شده است و آثار حوزه به زبان‌های مختلف ترجمه می‌شود. جامعة المصطفی(ص) هم زمینه‌ای برای انتشار فرهنگ تشیع در سراسر جهان است و امروز شاهد ایجاد هسته‌های قوی شیعه در نقاط مختلف جهان هستیم و در کشورمان هم گروه‌های فراوان تبلیغی و جهادی شکل گرفته است.
در دفاع از دین و مکتب اهل بیت(ع) هم شاهدیم که مراکز متعدد پاسخگویی به سؤالات و شبهات در حوزه تأسیس شده و به صدها هزار سؤال و شبهه، که عمدتاً از سوی برخی پرسیده می‌شود، پاسخ داده شده و شبهه‌ای بی‌پاسخ نمانده است. البته نیازمند اتخاذ روش‌های جدید اطلاع‌رسانی و انتقال آن به توده‌های مردم هستیم.
علم کلام در حوزه علمیه خصوصا بعد از دهه ۶۰ رونق گرفت. همچنین توسعه مراکز آموزشی و پژوهشی انجام شد. امروز درختواره دانشی حوزه‌های علمیه بیش از ۴۶۰ رشته دارد البته همه آنها رواج ندارند، ولی به این سمت می‌رویم که فعال شوند.
انقلاب در تربیت دینی انسان‌ها تأثیر بسیاری داشت، ولی باید بیشتر تلاش کنیم. خلأهای زیادی داریم به خصوص بعد از خاتمه جنگ و از مقطع سازندگی به بعد، بحث تربیت اجتماعی بسیار پیچیده شده است و ما نیاز به تقویت افراد و مراکزی داریم که به تربیت نسل جوان مشغول هستند.
در زمینه اقامه دین هم انقلاب فرزند حوزه است و پیدایش انقلاب زمینه اجرای اسلام به صورت نظام‌مند را فراهم کرد، ولی انتظارمان تحقق نیافته است. سیستم کلان کشور زیر نظر ولی فقیه اسلامی شده، ولی باید خرده‌‌نظام‌های اجتماعی در سطوح پایین‌تر اسلامی‌سازی شوند و نیز نظام‌های تربیتی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و روابط بین‌الملل و قضایی اسلامی‌سازی شوند و در مرحله دولت اسلامی به سر می‌بریم و باید نظام اداره جامعه هم اسلامی شود.
برخی معتقدند دینداری جامعه رو به کاهش است و برخی دیگر می‌گویند که افزایش یافته است. تحلیل شما چیست؟
در اینکه شرایط موجود دینداری را سخت‌تر کرده است تردیدی نیست و دسترسی به انبوه اطلاعات سالم و فاسد برای نسل جوانی که در برابر شبهات و شهوات بی‌پناه خواهد بود، آسان است و دست شیطان برای انحراف باز بوده و در زمان حاضر بازتر شده است؛ در دوره آخرالزمان دست شیطان بازتر است و باید بیشتر تلاش اقناعی و تبلیغی کنیم.
البته برای سنجش دینداری باید ببینیم که مراد از دینداری فقط نماز خواندن و حجاب داشتن است یا جوهر دینداری چیز دیگری است؟ در شیعه ولایت جوهر دینداری معرفی شده و ولایت یعنی تعلق خاطر به دین و ولی دین و خود را تابع و مطیع و در درون جبهه ولایت دانستن؛ گرچه در سال‌های اخیر انجام مناسک دینی با افت و خیز همراه بوده است و به حسب ظاهر ممکن است تعبد شرعی کاهش یافته باشد، ولی روح ولایت در بین مردم زنده و جاری است. زهیر از صحابه امام حسین(ع) بود و به اندازه حبیب بن مظاهر به مناسک عبادی التزام نداشت، ولی وقتی پای دفاع از ولایت به میان آمد، از همه سرمایه وجودی خود در راه امام دریغ نکرد و این روحیه در ایام دفاع مقدس هم مشاهده شد؛ یعنی ممکن است کسانی خیلی در ظاهر به مناسک نپردازند، ولی در دفاع از وطن استوار و محکم باشند. البته باید مراقب باشیم که از مناسک و شعائر به خوبی پاسداری کنیم، زیرا روزه، نماز و حجاب جزء مهمات دین هستند، ولی جوهر دین، آمادگی فداکاری در راه دین و ولی دین است. جوهر دینداری بعد از انقلاب تقویت شد، ولی در بخش اول نیازمند تقویت بیشتری هستیم.
نقش و رسالت حوزه در تربیت دینی افراد چیست و آیا باید این نقش فقط برعهده حوزه باشد؟
اگر حوزه در زمینه تربیت دینی افراد فعالیت نکند، پس چه مرکز و نهاد و افرادی باید این کار را بکنند؟ آیا قرار است وظیفه تربیت دینی به آموزش و پرورش و دانشگاه سپرده شود؟ الان در دانشگاه دروس دینی و معارفی، جنبی تلقی می‌شوند و بیش از تربیت دینی به تربیت حرفه‌ای و اقتصادی می‌‌پردازند. باید از مسجد، حسینیه، هیئت و مدارس علمیه انتظار تربیت دینی داشته باشیم و مسجد و حسینیه و مدرسه علمیه هم به دست روحانیت اداره می‌شود و اگر روحانیت وظیفه خود را انجام ندهد، کم‌فروغ خواهد شد.
در سطوح نهادی و رسمی باید با استفاده از توان حوزه، نهادهای تربیتی مانند رسانه، خانواده، آموزش و پرورش و نیز آموزش عالی در تربیت دینی نقش‌آفرین باشند و تربیت دینی در این مجموعه‌ها نهادینه شود. البته در برخی دولت‌ها مواجهه ضعیف‌تری با این مقوله وجود داشته یا موانع بیشتری فراروی آنان بوده و عمدتاً به مباحث اقتصادی پرداخته شده است. بنابراین حوزویان در جایی که امکان حضور در تربیت دینی داشته‌اند خوش درخشیده‌اند.
درسال‌های اخیر حوزه با چالش‌های زیادی همراه بوده است، مثلا برخی عملکردها سبب شده است که مرجعیت روحانیت خدشه‌‌دار شود. دیدگاه شما چیست؟
البته اگر در بین حوزویان یک نفر مرتکب خطا و ناهنجاری اجتماعی، اقتصادی و سیاسی شود، بازتاب و بسامد آن در جامعه بسیار زیاد است و از سوی رسانه‌ها به خصوص دشمنان برجسته می‌شود و معاندان منتظر چنین فرصت‌هایی هستند، ولی توده مردم به روحانیت اصیل بدبین نیستند. این صرفاً ادعا نیست، بلکه نتیجه یک پژوهش میدانی گسترده در سراسر کشور است که دفتر تبلیغات اسلامی آن را انجام داده است و نتایج نشان می‌دهد که جایگاه حوزه و روحانیت اصیل در نظر مردم پایین نیامده و مردم به این قشر اعتماد دارند. البته از کسانی که از این لباس مقدس سوء استفاده و در انجام وظایف خود کوتاهی می‌کنند بسیار گله‌مندند. مردم بین شخصیت حقیقی و حقوقی طلاب تفکیک قائل هستند؛ اگر طلبه‌ای خطایی کند، می‌گویند حاج آقا شما چرا؟ یعنی از یک طلبه چنین توقعی ندارند و معتقدند که ما از روحانیت پاکی و درستکاری را انتظار داریم.
پیام حوزه تبلیغ و ترویج اخلاق و معنویت در داخل و خارج کشور است. اگر همین بحث در حوزه با چالش‌های عمیقی مواجه باشد و حوزه در انتقال این پیام به درون کشور موفق نباشد، می‌توان به آینده امیدوار بود؟ حوزه صرفاً محیط آموزشی نیست و اگر از معنویت تهی شود، نمی‌تواند پیام اخلاق و معنویت را منتقل کند.
دینداری در دنیای امروز و آخرالزمان بسیار سخت شده است، ولی حساب دینداری، کمیت صرف نیست و حساب کیفیت‌هاست و کسی که در دنیای امروز معنویت و اخلاق خود را حفظ می‌کند معادل هزار نفر است. ارزش در جایی است که امکان گناه و تخلف باشد و فرد مرتکب آن نشود. اگر دستمان به گناه برسد و گناه نکنیم هنر است، ولی اگر در معرض گناه بودیم و خود را حفظ کردیم هنر است؛ در جوانی پاک بودن شیوه پیغمبری است / ورنه هر گبری به پیری می‌شود پرهیزکار.
ما از نظر کیفی رشد معنوی داشته‌ایم، گرچه از نظر کمی ریزش زیادی داشته‌ایم. رهبر معظم انقلاب به دینداری جامعه امیدوارند و از جوانان دیندار تمجید می‌کنند. برخی نگاه کمّی دارند ولی کیفیت مدنظرشان است. در این شرایط سخت انسان‌های بزرگ هم امکان فساد برایشان فراهم بوده است اما خود را پاک نگه داشته‌اند. دشمنان با تمام توان در میدان هستند و باید با همه توان وارد مبارزه با آنان شویم. جبهه حق و فضیلت و دینداری و پاکی با همه موانع و سختی در حال حرکت است و هلال شیعی و جبهه مقاومت در منطقه ایجاد شده و بیداری مسلمین در حال گسترش است. مقاومت چندساله مردم یمن نشانه دینداری و فضیلت و شکوه انسانی است.
البته ما در معرض خطریم و باید معنویت و دین خود را حفظ کنیم، ولی دستاوردهای بزرگی هم داشته‌ایم. ما نباید فریب ظواهر را بخوریم؛ بعد از انقلاب اتفاقات بزرگی در جهان رخ داده و کسانی مانند مقاومت یمن و حزب الله و شیعیان آفریقا تربیت شدند. جبهه مقاومت و شیعه قوی شده که حاصل تربیت دینی است. باید به مسائل فرهنگی و حجاب و... حساس باشیم و برای بهبود آن تلاش کنیم، ولی نباید منکر تقویت جبهه ایمان و معنویت شویم ولو اینکه تلفات زیادی داشته‌ایم.
