مصطفی خمینی آقازاده بود ولی زندگی بسیار ساده‌ای داشت/ روایت «روحانی» درباره ماجرای شهادت

همایش «مجتهد شهید» با محوریت سیری در آثار علمی و سیره سیاسی آیت‌الله شهید مصطفی خمینی شامگاه چهارشنبه اول آبان‌ماه با حضور آیت‌الله مصباح یزدی در سالن همایش‌های مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) برگزار شد. آیت‌الله محسن اراکی دبیر مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، حجت‌الاسلام سیدحمید روحانی رئیس بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی و حجت‌الاسلام محمدحسن رحیمیان تولیت مسجد مقدس جمکران در این مراسم به سخنرانی پرداختند.

* حاج آقا مصطفی مرد علم و اجتهاد بود
آیت‌الله اراکی در این همایش گفت: مرحوم حاج آقا مصطفی از نظر علمی فردی جامع بود و در فقه و اصول و... مرد علم، اجتهاد و نظر بود. وی افزود: ایشان در فقه و اصول نوشته و مباحث مفصل و محققانه ای دارد؛ ایشان در نجف حضور داشت و عده زیادی از فضلا از محضر ایشان استفاده کرده اند.

استاد حوزه بیان کرد: ایشان مطلب قابل توجهی در باب ضمان دارد؛ بیان می کند ملاک در ضمان، مرتکزات عرفی است و باید ببینیم که ارتکاز عرفی (عقلایی) چه می گوید؛ وی بیان می کند که مرتکزات عرفی برگرفته از حکم شارع مبنای برگرفته شده ما است.

آیت الله اراکی تصریح کرد: ایشان بیان می کند؛ اگر مالی وجوددارد که قیمت آن برای مالک مهم نیست، بلکه عین مال برای مالک مهم است که در این زمینه باید عین مال تهیه شود؛ این مطلب بر اساس یک نظر محققانه عنوان شده است.

عضو خبرگان رهبری یادآورشد: در باب آب مطلق و مضاف نیز نظر جالبی دارند؛ در جایی که حالت سابقه آبی اطلاق شود و صفتی بر این آب بیان شود که شک بین مطلق و مضاف بر این آب عارض شود، مشهور معتقد هستند که در این زمینه استحباب مطلق بودن می کنیم.ایشان در این زمینه می گوید: در اینجا جای استحباب مطلق بودن نیست؛  اشتباه است که اطلاق صفت آب است؛ بلکه اطلاق مقوم آب است؛ اگر شک در اطلاق آب کردیم در حقیقت در ماهیت آب شک کرده ایم و در نهایت موضوع احراز نمی شود.

استاد حوزه با اشاره به صاحب نظر بودن مرحوم حاج آقا مصطفی در باب تفسیر اظهارکرد: ایشان بیان می کند، تفسیر حقیقی قرآن از قدرت ما خارج است و تنها خدا است که می تواند کلام خود را تفسیر کند و درک ما به اندازه مقدار درکی است که از ذات خدا داریم ؛این نکته از نکات تفسیری امام(ره) است که ایشان نیز روی آن تاکید دارند.

آیت الله اراکی تصریح کرد: وقتی وارد تفسیر می شویم، ابتدا باید بدانیم که هر آیه قرآن دارای بطون مختلفی است؛ پس تعدد تفسیر یک آیه به معنی اشتباه بودن همه آنها نیست پس می شود از یک آیه تفاسیر مختلفی داشت.

وی یادآورشد: در مباحث حکمی نیز نوشته های خوبی از ایشان وجود دارد که البته ایشان استفاده های خوبی از آیت الله رفیعی داشته است؛ در بحث علم انسان به خارج از ذهن و آنچه که به عالم خارج تحلیل می کنیم، نظریه خوبی از ایشان بیان شده است.

عضو خبرگان رهبری افزود: در بحث علم انسان به خارج، بحثی از مرحوم علامه بیان شده است که از دقیق ترین مباحث فلسفی است که در میراث فلسفه اسلامی ما وجود دارد که رابطه علم حضوری و حصولی را تبینی کرده است.

استاد حوزه بیان کرد: مرحوم حاج آقا مصطفی در این زمینه بیان می کند که علم به خارج فراتر از این نوع علم حضوری است؛ علم به خارج از نوع علم به معلول از طریق علم به علت است که بالاترین درجات علم است و اگر بگوییم که نوعی از علم حضوری است باید بگوییم که بالاترین مرتبه علم حضوری است.

آیت الله اراکی تصریح کرد: ایشان بیان می کند که ما فعل خدا هستیم و به همین دلیل به خداوند متصل هستیم؛ اتصال ما به ذات باریتعالی موجب آن می شود که به واسطه احاطه ای که خداوند بر معلولات خود دارد ما نیز می توانیم علم به معلولات الهی را پیدا کنیم؛ علم ما به اشیا بر اساس اراده الهی حاصل می شود و این حصول بر اساس اتصال نفس به اراده و علم باریتعالی به علم او و اشیا خارجی است.

وی یادآورشد: مهم این است که بتوانیم راه این بزرگان را بپیماییم و از دستاوردهای بزرگان بهره مند شویم ، از جمله استفاده هایی که باید از امام راحل ببریم؛ عظمت امام راحل فوق چیزی است که به تصور ما می آید؛ ایشان نیز فرزندی از فرزندان امام علی(ع) است.

استاد حوزه با ذکر این مطلب که امام راحل حق بزرگی بر حوزه و بشریت دارد بیان کرد: همه ما باید سعی کنیم در این مسیر گام برداریم و دنیا را با معارف ناب الهی نورانی کنیم؛ امام راحل از این حرکت بزرگ خود هدف بزرگی نیز داشت و ما نیز می توانیم ایشان را در این مسیر یاری کنیم.

آیت الله اراکی تصریح کرد: طلاب و علما باید در تبلیغ و تولید علمی و اجتهاد علمی خود تلاش کنند و علاوه بر این تلاش علمی باید در حوزه عملی نیز فعال تر باشیم که این حرکت در واقع یاری و کمک رساندن به امام عصر(عج) است.

* آیت الله شهید مصطفی خمینی یک مجتهد مسلم بودند
حجت الاسلام والمسلمین رحیمیان در این همایش گفت: امام راحل صفاتی جمله نور بصر و مهجه قلب را در خصوص مرحوم آقا مصطفی خمینی بیان می کرد. وی افزود: سفرها فرصت خوبی برای شناخت انسان ها از یکدیگر است؛ در زیارت کربلا و زیارت های مخصوصه توفیق داشتیم خدمت ایشان باشیم؛ در این سفرها اخلاص و معنویت ایشان هویدا بود؛ گریه ها و اشک های فراوان ایشان در هنگام دعای توسل و زیارت امام حسین(ع) را هیچگاه از یاد نمی برم.

تولیت مسجد جمکران تصریح کرد: مسئله ذکر مصیبت و عشق به ائمه به خصوص امام حسین(ع) یک طرف ولی گریه های درحال دعا و زیارت عاشورا و دعای توسل و فضای معنوی و عبادی ایشان جای خود را داشت و برای همه ما الگو بود.

عضو دفتر امام راحل در نجف اشرف عنوان کرد: وزن ایشان زیاد بود و در تابستان نیز به رغم عرق سوز شدن و... با مشقت این مسیر را طی می کرد و هیچگاه در حین مسیر سوار وسیله نقلیه نمی شد و با همان سختی و مشقت راه را تا آخر ادامه می داد.

وی گفت: ویژگی دیگر ایشان، ساده زیستی ایشان بود؛ ایشان در نجف همانند دیگر طلاب مستاجر بود و زندگی ایشان با همان شهریه ای که طلاب دیگر دریافت می کردند می گذشت؛ ایشان آقازاده بود و خودشان نیز آقا بودند و همسرشان نیز آقازاده بودند ولی زندگی بسیار ساده ای داشتند.

حجت الاسلام والمسلمین رحیمیان بیان کرد: در آغاز نهضت در سال 42 که خانه ایشان در بن بست مدرسه حجتیه قرارداشت، محل تکثیر اعلامیه های امام راحل بود؛ اولین بار برای گرفتن اعلامیه های حضرت امام به خانه ایشان مراجعت کردم.

وی افزود: ایشان از همان اول طلبگی و ازدواج مستاجر بودند و به همین دلیل ارث و میراث خاصی از خود بجای نگذاشتند؛ مرحوم حجت الاسلام والمسلمین حاج احمد آقا نیز چنین بود و علی رغم اینکه این دو امکان دسترسی های خاص به امکانات را داشتند ولی هرگز به دنبال مالک شدن یک خانه محقر نیز نبودند.

تولیت مسجد جمکران تصریح کرد: حاج آقا مصطفی در ارتباط با نهضت امام(ره) نه به عنوان یک فرزند، بلکه به عنوان یک سرباز تا آخرین لحظات عمر، همراه امام بود و ایفای نقش می کرد؛ ایشان یک مجتهد مسلم بود ولی در ارتباط با ولی فقیه زمان خود، پیرو محض او بود؛ جز پیگیری راه و نهضت امام، راه دیگری را نپیمود.

عضو دفتر امام راحل در نجف اشرف عنوان کرد: ایشان از اولین روزهای نهضت که خانه شان محل تکثیر اعلامیه های امام بود تا دستگیری و زندانی شدن و بعد از آن بسیار فعال بود؛ نقش فعال حاج آقا مصطفی در اقدامات پس از دستگیری امام راحل که حبس ایشان به حصر مبدل شد و همچنین جلوگیری از محاکمه صحرایی و.. فراموش نشدنی است.

وی گفت: از فروردین سال 43 که امام راحل آزاد شدند تا 13 آبان 43 که مجددا امام راحل دستگیر شد، حاج آقا مصطفی نیز دستگیر شد و پس از دوماه به این عنوان که حاج آقا مصطفی همراه امام باشد ،ایشان نیز آزاد شد؛ هدف رژیم آن بود که حاج آقا مصطفی را نیز تبعید کند.

حجت الاسلام والمسلمین رحیمیان بیان کرد: حاج آقا مصطفی پس از دوماه آزاد شد و پس از خفقان خاص در شهر، ایشان با یک حرکت حساب شده یک راهپیمایی خاصی را با حضور طلاب در خیابان ارم شکل دادند؛ پس از تبعید نیز ایشان دستیاری تمام عیار برای امام راحل بود.

وی با اشاره به شجاعت حاج آقا مصطفی افزود: ایشان از قول امام راحل نقل کرد که وقتی امام راحل را دستگیر کردند و به طرف تهران می بردند، راننده به سمت جاده خاکی منحرف شد و یقین کردم که می خواهند من را اعدام کنند ولی وقتی به نفس خود مراجعه کردم دیدم که اصلا از این موضوع نترسیدم؛ در حالی که آنها خودشان می ترسیدند و من آنها را دلداری می دادم.

تولیت مسجد جمکران تصریح کرد: پس از تبعید امام به ترکیه حاج آقا مصطفی را نیز دستگیر کردند؛ بنده نیز به دلیل فعالیت های گسترده و کم خوابی بسیار خسته بودم و من نیز از این فرصت استفاده کردم و با آن شرایط حساس به خواب رفتم؛ این درحالی بود که دو درجه دار ارتشی کاملا مضطرب بودند.

وی گفت: ایشان از مادیات و شهرت و هرچه به مادیات مرتبط بود، همچون امام مبری بود و امروز می توانیم ایشان را به عنوان الگو بشناسیم و آنهایی که مدعی مرجعیت هستند و برای مرجعیت و شهرت طلبی و آقازادگی بازی نیز دست به هرکاری می زنند باید از امام و حاج آقا مصطفی الگو بگیرند.

حجت الاسلام والمسلمین رحیمیان تصریح کرد: امیدواریم توفیق داشته باشیم که رهروی راه امام و فرزند واقعی امام راحل باشیم زیرا معتقد هستیم که سید حسن نصرالله و امثال ایشان فرزندان و یادگاران امام راحل هستیند؛ مطمئن هستیم که آینده روشنی در انتظار مکتب اهل بیت(ع) و زمینه سازی ظهور خواهد بود و در این مسیر باید از این الگوها سرمشق بگیریم.

آیت الله شهید مصطفی خمینی سازش ناپذیر بودند
سیدحمید روحانی در همایش «مجتهدشهید سیری در آثار علمی و سیره سیاسی آیت‌الله سیدمصطفی خمینی»، گفت: شهید سید مصطفی خمینی علامه ای بود که می توان ایشان را یکی از ارکان حوزه دانست. وی افزود: امام راحل در زمان حیاتشان شناخته نشد و هنوز هم شناخته نشده است؛ فرزند بزرگوار ایشان نیز چنین است و قدر و منزلت ایشان هنوز مشخص نیست، این مسئله سابقه تاریخی دارد و ائمه(ع) ما نیز در زمان حیاتشان قدردانی نشدند.

این تاریخ‌نگار انقلاب اسلامی با ذکر این مطلب که هنوز هم قدر و منزلت مقام معظم رهبری به درستی شناخته نشده است، بیان کرد: در 11 سالی که در نجف در خدمت امام راحل بودم، هیچ شناختی از امام(ره) به دست نیاوردم.

وی گفت: مرحوم سید مصطفی خمینی انسانی فروتن بود و به همین دلیل همیشه ایشان را یک طلبه فرض می کردند، ولی امروز مشخص می شود که حد  منزلت ایشان از نظر علمی و معنوی و عرفانی در چه جایگاهی بوده است؛ خودسازی ایشان بی نظیر بود.

حجت الاسلام والمسلمین روحانی یادآورشد: ایشان به گونه ای خود را ساخته بود که خود را از نازلترین و کوچکترین طلبه نیز کوچک تر می دید؛ هرگز در هیچ محفلی در کنار شخصیت ها و علمایی حتی تراز اول و دوم و سوم و افاضل نمی نشست؛ ایشان همیشه در کنار طلاب بود؛  به حدی با طلاب گرم می گرفت که طلاب با ایشان رفتاری صمیمی داشتند.

وی افزود: هنوز مقامات علمی ایشان شناختته نشده است؛ زمانی که حاج آقا مصطفی از بیت امام خارج می شد به هیچ عنوان سعی نمی کرد خود نمایی داشته باشد؛ اعلامیه های امام چاپ و در مکه نیز پخش می شد و در بازگشت حجاج، متوجه می شدند که این اعلامه چاپ و پخش شده است ولی به هیچ عنوان ناراحت نمی شدند.

نویسنده و پژوهشگر تاریخ انقلاب بیان کرد: این فعالیت مخفیانه تاکتیک بسیار مناسبی بود، زیرا اگر کسی متوجه می شد که امام اعلامیه صادر می کند از سوی ساواک تحت نظارت قرار می گرفت، ولی هیچگاه ساواک نتوانست موفق شود که پیش از صدور بیانیه جلوی آن را بگیرند.

وی گفت: ایشان با طلاب ضعیف و فقیر ارتباط بسیار نزدیکی داشت و سعی می کرد که در جهت حل مشکلات آنها تلاش کند؛ ایشان از حال طلاب با خبر بود؛ از نظر علمی نیز ایشان در همه علوم اسلامی تبحر داشت؛ ایشان در همه علوم حوزوی از جمله تفسیر، عرفان، فلسفه، فقه، اصول، ادبیات و شعر تبحر کامل داشت و در اعلی درجه بود.

حجت الاسلام والمسلمین روحانی یادآورشد: ایشان حتی در برخی از مسایل فلسفی نیز حلال مشکلات ذهنی طلاب و اساتید بود؛ ایشان در این علوم یک نابغه تمام عیار بود؛ در سال 44 درس تمام فقها و علما را طی کرد و مشاهده کرد که از همه این دروس بی نیاز است.

وی افزود: حاج آقا مصطفی درس مراجع را در نجف دید و احساس کرد که نیازی به این دروس ندارد و با آیت الله بجنوردی نیز مباحثه کردند و ایشان هم بیان کرد که احاطه علمی مرحوم حاج آقا مصطفی مرا شگفت زده کرده است که البته متاسفانه عنوان شده است که ایشان شاگرد آیت الله بجنوردی بود.

تاریخ‌نگار انقلاب اسلامی بیان کرد: مرحوم حاج آقا مصطفی(ع)،  استاد منظومه و حکمت مرحوم آیت الله مومن و حجت الاسلام والمسلمین شاه چراغی بود؛ ایشان در علوم اسلامی تبحر عظیمی داشت؛ ایشان اقوال تمام علمای سلف و معاصر را نیز می دانست.

رئیس بنیاد تاریخ پژوهشی و دانشنامه انقلاب، گفت: ایشان عروه الوثقی و تمام حواشی آن را کاملا حفظ بود؛ المعجم و تمام اقوال علما را حفظ بود و آنها را در درس بیان و نقد می کرد؛ همیشه دنبال نظریات مبتکرانه و عمیق بود و نظریات علما را نیز از نظر علمی به چالش می کشید.

حجت الاسلام والمسلمین روحانی یادآورشد: مرحوم حاج آقا مصطفی بینش عمیقی نسبت به مسایل سیاسی داشت؛ ایشان تحلیلگر بسیار دقیق و قوی بود و به راحتی متوجه نقشه ها و برنامه های سیاسی پیرامونی خود می شد؛ همچنین نسبت به امام علی(ع) عشق وافری داشت.

وی افزود: بنده زمانی از ایشان پرسیدم که چه زمانی مجتهد شدید که فرمود پس از چند از سال بلوغ یعنی تقریبا قبل از 20 سالگی به اجتهاد رسیده است.

نویسنده و پژوهشگر تاریخ انقلاب اسلامی بیان کرد: شخصیتی که در حوزه های علمیه اهل تحصیل و درس است یک سری ویژگی های خاصی دارد؛ ایشان در شب تحصیلی در مدرسه و در کنار حوض فیضیه کنار طلاب دیگر حضور پیدا می کرد و صحبت می کرد و ارتباط دائمی داشت؛ این درحالی است که طلاب در شب های درسی کمتر به گفتگو می پردازند و بیشتر درس می خوانند؛ حال اینکه این احاطه عظیم علمی چگونه حاصل شده است، خدا می داند.

وی گفت: حاج آقا مصطفی نبوغ عالی داشت و مسایل در درس حلاجی شده بود و آنها را عمیقا درک می کرد و شب ها نیز آنها را تنظیم می کرد ولی رسیدن به این احاطه علمی از سوی دیگر طلاب مدت ها زمان می برد.

تاریخ‌نگار انقلاب اسلامی یادآورشد: ایشان شخصی ظاهر ساز نبود و خود را اهل ذکر و ورد نشان نمی داد، ولی به حدی خودساخته بود که تعجب برانگیز بود؛ واقعا جالب بود که ایشان در ظاهر نه چندان اهل ذکر و نه چندان درس خوان بود ولی در هر دوی این حوزه های جزو عالی ترین افرادی بود که حوزه ما به خود دیده است.

وی افزود: ایشان قائل بر این نکته بود که هیچ کسی نتوانسته است علی(ع) را آنگونه که بوده معرفی کند، بلکه از عظمت ایشان نیز کاسته اند؛ به همین دلیل  همیشه بیان می کرد که آنچه در خصوص مولا بیان می شود در حد فهم ما است و در حد مقام ایشان نیست.

نویسنده و پژوهشگر تاریخ  انقلاب بیان کرد: ایشان بر این باور بود که امام علی(ع) را نمی توان شناخت؛ می فرمود آنها که می گویند علی(ع) را شناخته اند همان کسانی هستند که می گویند خدا را شناخته اند، حال آنکه حق شناختنی نیست و هرچه در این خصوص تفکر کنند، از ایشان دورتر می شوند.

وی گفت: مجموعه دست خط های ایشان در سال 56 به بنده داده شد و بنده نیز در آن زمان عازم لبنان بودم و این دست خط را که از خود ایشان گرفتم در نجف گذاشتم؛ اواخر چاپ نهضت امام خمینی(ره) در لبنان بود که شنیدم ایشان به شهادت رسیده است و پس از ورود به نجف دیگر فرصت انجام این کار نشد.

حجت الاسلام والمسلمین روحانی یادآورشد: ایشان هیچگاه حاضر نشد خاطرات خود را بیان کند و هربار که این مساله را از ایشان می خواستیم همیشه می گفت که یکی قطره آبی ز ابری چکید و...»؛ وی همیشه می گفت که من در مقابل حماسه ای که جوانان ما خلق کردند هیچ کاری نکرده ام که قابل عرضه باشد، ولی چند بار نکته ای بیان کرد که ارزشمند بود؛ ایشان می گفت که مقامات دولتی تلاش کردند که به هر نحوی من را تحت تاثیر قراردهند.

وی افزود: برای رژیم شاه خیلی مهم بود که شخصیتی چون ایشان را تحت تاثیرقراردهد و از این طریق امام را به چالش بکشد؛ ساواک می خواست که ایشان را به چنگ بیاورد ولی مرحوم حاج آقا مصطفی سازش ناپذیر بود و به محض اینکه متوجه می شد فردی نزدیک به رژیم است با او قطع رابطه می کرد.

نویسنده و پژوهشگر تاریخ انقلاب بیان کرد: دومین ویژگی ایشان آن بود که وقتی حس می کرد یک شخصیت در حال لغزش است به سراغ او می رفت و نامه می نوشت و سعی می کرد که ایشان را از لغزش بازدارد؛ بارها با آیت الله حکیم ارتباط می گرفت ایشان را متوجه تلاش های شاه در خصوص ارتباط با ایشان می کرد.

وی گفت: سید مرتضی برقعی یکی از فضلای قم بود؛ وی در یکی از مجالس مرتبط به دولت به مجلس رفت و به همین دلیل حاج آقا مصطفی سریعا به او نامه نوشت تا وی را از حضور در چنین مجالسی منع کند؛ ایشان نسبت به بعثی ها نیز چنین برخوردی داشت؛ ایشان در مقطعی با آیت الله خویی قطع رابطه کرد زیرا رژیم بعث روی علاقه وافر آیت الله خویی نسبت به حوزه واقف بود و رژیم بعث سعی می کرد از این مساله سواستفاده کند و به همین دلیل حاج آقا مصطفی از این مساله ناراحت بود.

حجت الاسلام والمسلمین روحانی یادآورشد: زمانی صدام در دهه 50 به آیت الله خویی نامه ای فرستاد که لیست طلاب را باید مشخص کنید و وضعیت کاملا آنها را نیز بیان کنید؛ امام راحل در این زمینه بسیار با جدیت وارد میدان شدند و با هر کسی که در این مسیر می خواستند تن به امر صدام بدهند مخالفت می کرد.

وی افزود: حساسیت خاص مرحوم حاج آقا مصطفی روی حرکت مسلحانه علیه دشمنان از جمله نکاتی بود که باعث شد که رژیم شاه نتواند حضور ایشان را برتابد؛ این شخصیت سازش ناپذیر، آماده بودن برای حرکت مسلحانه و حساسیت نسبت به نفوذ شاه در بین علما و مردم از سوی شاه تحمل نمی شد.

نویسنده و پژوهشگر تاریخ انقلاب بیان کرد: ایشان نامه های بسیاری به علما و دانشجویان ایران و خارج از ایشان می نوشت و طرح ها را می گفت و می گرفت و خطرات را بازگو می کرد.

وی تصریح کرد: ایشان یک ماه پیش از شهادت بیان کرد که در موقع بازگشت از حرم می خواستم به آیت الله جزایری سر بزنم و از ایشان عیادت کنم؛ پسر آقای جزایری بیان کرد که دو ایرانی می خواهند با شما صحبت کنند؛ یکی از آنها ابتدا از من مساله پرسیدو دومی نزد من نشست و گفت که به زودی شما را می کشند.

استاد تاریخ بیان کرد: شب حادثه نیز چند مهمان به منزل ایشان آمده بود و آخر هم متوجه نشدیم که چه کسانی بودند؛ در اتاق پذیرایی چند استکان بود؛ مهمانان نیز با پذیرایی مرحوم حاج آقا مصطفی همراهی شدند؛ صبح زود خدمتکار متوجه فوت ایشان می شود؛ البته ایشان شام خود را میل نکرده بود؛ پزشک معالج در همان لحظه گفت که آثار مسمومیت در وی دیده می شد و درخواست کالبد شکافی داده شده که امام اجازه نداد.

وی اظهارکرد: یک احتمال می رود که این کار، کار ساواک بود و احتمال دیگر، متوجه سازمان امنیت و اطلاعات عراق بود؛ می توان گفت که شهادت ایشان آشکار است.

گفتنی است، کتاب «حکومت و ولایت فقیه» از آثار آیت الله شهید مصطفی خمینی در این مراسم با حضور آیات مصباح یزدی، اراکی و حجج اسلام والمسلمین رحیمیان و روحانی رونمایی شد.