چهارشنبه‌سوری آیینی کهن خراسان

مسعود نبی‌دوست عنوان کرد: در این مراسم همچنین زنانی که فرزندان کوچک دارند، آن‌ها را به بغل گرفته و از روی آتش می‌پرند و این را موجب سلامتی فرزند می‌دانند.

وی افزود: در این شب شعری هم وجود دارد که خواندن آن بیشتر در خراسان مرسوم است. خراسانی‌ها وقتی از روی آتش می‌پرند، می‌گویند: «آلا به در، بلا به در / دزد و هیز از دِها به در» و از این طریق رفتن موجودات خبیث، دزدها و بلاها را از زندگی خود می‌خواهند. 

نبی‌دوست ادامه داد: نکته دیگری که در رسوم خراسان وجود دارد آن است که آتش را به هیچ وجه خاموش و یا حتی فوت نمی‌کنند؛ بلکه آتش باید کاملا بسوزد و خاموش کردن آتش بد دانسته می‌شود. آن‌ها پس از خاموش شدن آتش هم خاکستر آن را از خانه بیرون برده و جایی می‌ریزند تا باد آن را ببرد. برخی نیز عقیده دارند که خاکستر را باید دختر کوچکی ببرد. همچنین در گذشته مرسوم بوده که وقتی این فرد به خانه برگشت و درِ خانه را زد، اهل خانه از او می‌پرسند: «کیه؟» می‌گوید: «منم». سپس از او می‌پرسند «از کجا میای؟» می‌گوید: «از عروسی» می‌پرسند: «چه آوردی؟» می‌گوید: «تندرستی». عقیده‌ گذشتگان این است که این فرد با این آیین شادی و نشاط را وارد خانواده می‌کند.

وی اضافه کرد: در گذشته پس از این که رسم خاکستر بردن انجام می‌شد، مقداری زغال، نمک و یک سکه کم‌ارزش را در کوزه‌ای می‌انداختند و دور سر اعضای خانواده چرخانده و نفر آخری که دور سرش این اشیا چرخانده می‌شد، کوزه را برمی‌داشته و به پشت بام رفته و در کوچه می‌اندخته تا بشکند. در این‌جا نمک نماد شوربختی، زغال نماد سیاه‌بختی و سکه کم‌ارزش نماد فقر است. لذا این سه را در کوزه می‌انداختد و در کوچه می‌شکستند و عقیده داشتند که این سه بلا را از خانواده دور می‌شود. همچنین فردی که کوزه را از پشت بام می‌انداخته، این جمله را می‌گوید: «درد و بلای خونه رو ریختم تو کوچه».

این پژوهشگر فرهنگ عامه افزود: بعد از این که مراسم به پایان رسید، آجیل‌خوری آغاز می‌شده و آجیل هم از نوع بی‌نمک یا آجیل چهارشنبه‌سوری بوده و اکنون برخی به آن آجیل زمستانه می‌گویند که ترکیبی است از انجیر، کشمش، خرما، توت خشک، فندق و پسته. عقیده هم بر این است که خوردن آجیل بی‌نمک در چهارشنبه‌سوری شگون دارد.

نبی‌دوست ادامه داد: یکی از مواردی که در چهارشنبه‌سوری در خراسانی‌ها مرسوم بوده است، تهیه چهاررنگ پلو است؛ متشکل از  رشته پلو، زرشک پلو، عدس پلو و ماش پلو که مقداری نیز برای اقوام، نوه و عروس خانواده می‌فرستاده‌اند. البته گاهی هم رشته پلو را به تنهایی تهیه می‌کردند و علاوه بر آن آش چهل گیاه را که از چهل گیاه صحرایی طبخ می‌شد، می‌پختند.

وی در ادامه بیان کرد: خراسانی‌ها مراسم دیگری هم در این شب دارند که مختص خانم‌ها بوده و مردان در گذشته در آن شرکت نمی‌کردند. این مراسم که بیشتر مربوط به گرفتن حاجت، بخت‌گشایی دختران و رفع درد و بلا است، این گونه بوده که اگر خانواده‌ای مریض یا ناخوشی داشته، یکی از زنان خانواده آخر شب چادری بر سر می‌کرده، درِ خانه همسایه‌ها می‌رفته و بدون اینکه کلامی بگوید، چهار مرتبه با ملاقه‌ای بر در خانه همسایه‌ها می‌کوبیده است. در این هنگام صاحب‌خانه ملاقه را از او می‌گرفته و مقداری خوراکی در آن می‌ریخته است. سپس زن خوراکی‌ها را به خانه می‌برده و به مریض می‌داده است.

وی افزود: البته در صورتی که همسایه‌ها مریض یا سفری داشته باشند، با بیان اینکه «مریض داریم» یا «سفری داریم» فرد را از درِ خانه رد می‌کردند و اعتقاد داشتند خوراکی دادن به ملاقه‌زن برای مریض یا سفری‌شان شگون ندارد.

نبی‌دوست افزود: البته آیین‌ها خراسان در نقاط مختلف با رسوم متعددی و فراوانی برگزار می‌شده، ولی متاسفانه در سال‌های اخیر تنها یادی از آن‌ها باقی مانده و کمتر شاهد برگزاری آیین‌های اصیل هستیم.

انتهای پیام/