الهام هادی نژاد: عمار می‌تواند اجازه حرف زدن را فراهم کند

به گزارش سراج24، نشست خبری برگزیدگان نهمین دوره جشنواره مردمی فیلم عمار با حضور علی ملاقلی پور کارگردان مستند «راه طی شده»، الهام هادی نژاد کارگردان فیلم «مستوره»، یوسف جعفری کارگردان فیلم «سوزن»، سید محتشم علی نقوی کارگردان مستند «فرزند امام» و مریم جمعه همسر محتشم علی نقوی تدوینگر مستند «فرزند امام» در باشگاه خبرنگاران جوان برگزار شد. در این نشست صمیمی کارگردانان برگزیده با بررسی نهمین دوره جشنواره فیلم عمار، پیرامون ارتقا و رشد کیفی سال‌های آتی جشنواره عمار به گفتگو پرداختند.

باشگاه خبرنگاران جوان- با توجه با اینکه جشنواره مردمی فیلم عمار پس از ۹ دوره برگزاری توانسته به بلوغ برسد و زمینه دیده شدن آثاری را فراهم کند که شاید کمتر در سینمای ایران به آن‌ها پرداخته می‌شود، ویژگی‌های این جشنواره و روند برگزاری آن را تا کنون چگونه می‌بینید؟

ملاقلی پور: اوایل شروع این دوره از جشنواره عمار توجه‌ها به آن کم بود، ولی به مرور و با گذشت چند روز از جشنواره دوربین‌های خبری و تلویزیونی بیشتر دیده می‌شدند. به نظرم اول درباره دیدی که در جشنواره عمار وجود دارد باید صحبت کنیم. جشنواره عمار در سال‌های اولیه این استنباط در موردش می‌شد که صرفاً برای تعریف و تمجید از افراد، دستگاه‌ها و نهاد‌های مختلف آمده در صورتی که هر چقدر این جشنواره جلو آمد دیدیم که نه اتفاقاً اینطور نیست. آثاری در این دوره‌های اخیر جشنواره عمار حاضر شده اند که دست به انتقاد‌های صریح و سازنده می‌زنند و قصد و غرض هم این است تا چراغ راه آیندگان شود یا برای شرایط روز جامعه تغییر و هشدار ایجاد کند. مثلا مستند «راه طی شده» درباره انتقاد و بررسی شخصیت مهندس مهدی بازرگان اولین نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران و دولت موقت بود که بیشتر دریچه جریان شناسی فکری و شخصیت شناسی ایشان را دنبال می‌کرد که شاید کمتر به آن پرداخت شده بود.

به نظرم در این دوره علاوه بر فیلم‌های ما چند فیلم درخشان دیگر حضور داشتند و بهتر است از آن‌ها هم اسم برده شود. فیلم‌هایی مانند «دریابست» که جایزه و فانوس گرفت. من هنوز موفق نشده‌ام این فیلم را ببینم، ولی با توجه به بولتن‌هایی که در جشنواره چاپ شده بود و تعریف‌های زیادی که از این فیلم شنیده و خوانده‌ام و از همه مهم‌تر سوژه فیلم درباره صیادان خلیج فارس است که با ورود کشتی‌های غیر مجاز و خارجی روزی و سفره آن‌ها کوچک شده است؛ همین موضوع نشان از جسارت کارگردان‌های عمار دارد.همچنین مستند «شورش علیه سازندگی» که به نظر من این فیلم بسیار جرأت می‌خواهد حتی برای ورود کردن به موضوع دولت آقای هاشمی و نترسیدن از اینکه چه تبعاتی خواهد داشت.

جشنواره عمار توانست برخی فیلم‌ها را از بایکوت خبری نجات دهد

جشنواره عمار بیشتر به دنبال حقیقت جویی بوده و به نظر من این ویژگی جشنواره عمار را متمایز کرده است. جشنواره سینما حقیقت هم وجود دارد که بیشتر به دنبال واقع نمایی است و واقع نمایی با حقیقت جویی دو چیز متمایز از یکدیگر هستند. واقع نمایی یعنی یک چیزی که اتفاق افتاده است، اما پشت هر واقعه‌ای یک حقیقت است. جشنواره عمار توانست برخی فیلم‌ها را از بایکوت خبری نجات دهد و شرایطی ایجاد کند که علاقه‌مندان و مشتاقان واقعیت حداقل در یک یا دو سانس به فیلم‌ها دسترسی داشته باشند و نگاه رسانه‌ها نیز جلب این رویداد فرهنگی شود. جشنواره‌ها اساسا کارکردشان ویترین بودن است، اما چون جشنواره عمار یک جشنواره مفهومی و موضوعی است توانسته افراد متعهد و دغدغه‌مند را دو هم جمع کند. اما باید به این موضوع نیز اشاره کنم که این دایره باید کم کم بزرگ‌تر شود و مراقبت شود تا جشنواره عمار وارد بازی جناح‌ها و جریان‌های سیاسی نشود.

هر چند ما اعتقاد داریم دیانت ما عین سیاست ماست و نمی‌شود بی طرف بود، اما باید طرف حق بود. تلاش شده آثار خوب در این جشنواره باشد، اما مدیریت کلی جشنواره باید خیلی قوی‌تر و منسجم‌تر عمل کند. همانطور که امام خمینی (ره) «هنر، دمیدن روح تعهد در کالبد انسان است» هنرمند باید تلاش کند تا مردم را نسبت به مسائل مختلف هوشیار کند، تاریخ را زنده کند و آینده را برای مردم تصویر کند. به نظر من کسانی که به این جمع بندی نرسیده اند که می‌شود در جشنواره عمار هم شرکت کرد باید زمینه‌ای فراهم شود تا آن‌ها نیز به خود این جسارت را بدهند که در عمار شرکت کند و جایزه ببرند. فیلم سازانی که با رویکرد متعهدانه فیلم می‌سازند و دغدغه دارند باید در سال‌های آتی جذب این جشنواره شوند تا عمار سال به سال بزرگتر از این بشود.

اکران‌های مردمی عمار باعث شده تا مردم خودشان سفارش فیلم دهند

باشگاه خبرنگاران جوان-  فکر می‌کنید جشنواره امسال چه ویژگی بارزی داشت که متفاوت از سال‌های گذشته بود؟

یوسف جعفری: یک اتفاق خیلی مهمی که در جشنواره عمار وجود دارد و فکر می‌کنم مهمترین تمایز جشنواره عمار با دیگر جشنواره‌ها است بحث اکران‌های مردمی و نمایش فیلم‌ها در میان مردم شهر‌ها و روستا‌های مختلف است. بعد از ۹ دوره برگزاری جشنواره عمار زیرساخت‌ها و ارتباطات خیلی خوبی شکل گرفته و به یک روال تبدیل شده است که این اکران‌ها فقط مخصوص ایام برگزاری جشنواره نیست. در دوره‌های قبل هم که من در جشنواره، فیلم داشتم با اتفاق ویژه‌ای مواجه شدم این بود که در برنامه‌هایی شرکت کردم که در آن‌ها یک سری اطلاعات در مورد اکران‌های فیلم‌های گذشته من در نقاط مختلف ایران داده شد و وقتی متوجه شدم فیلمم در مساجد و مکان‌هایی با جمعیت حدود ۵۰۰ نفره اکران داشته است، خیلی خوشحال شدم. ما در واقع در جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی به دلیل آنکه رسانه ها، دانشگاهیان و حتی اصناف مختلف به آثار داستانی بلند و مستند علاقه بیشتری نشان می‌دهند فضا برای دیده شدن فیلم کوتاه خیلی کمتر است.

وقتی بحث فیلم داستانی و مخصوصا فیلم‌های داستانی کوتاه و نیمه بلند می‌شود بستر عرضه مناسب کم داریم و فیلم‌ها خیلی محدود و محفلی و فقط در ایام جشنواره و با مخاطبان محدود نمایش داده می‌شوند. این اتفاق که اکران‌های مردمی عمار حالا دیگر خیلی جدی و گسترده انجام می‌شود می‌تواند برای کارگردانانی مثل من که در فیلم کوتاه فعالیت داریم فضایی برای دیده شدن را فراهم کند. اثر مثبت دیگری که این اکران‌های مردمی داشته است بازخورد‌های مخاطبان آثار بوده که توانسته در ادامه مسیر ما را بسیار امیدوارتر کند و باعث رفع نقص فیلم هایمان بشود. جالب است که بدانید این اکران‌های مردمی عمار باعث شده تا موجی به وجود بیاید که مردم خودشان دیگر سفارش فیلم می‌دهند و درخواست می‌کنند تا فیلمی مثلا با فلان مضمون ساخته شود. اتفاق دیگری که رقم خورده است در برخی اکران‌های مردمی بلیت اختیاری برای مردم گذاشته می‌شود که اگر کاری را دوست داشتند به عوامل آن کمک کنند تا دوباره فیلم دیگری را بسازند.

خیلی دوست داریم که این جشنواره را در کشور‌های خود عملی کنیم

سید محتشم علی نقوی: جشنواره عمار همین که یک فرصتی را فراهم می‌کند برای دیده شدن فیلم‌هایی مانند مستند «فرزند امام» برای من خیلی مهم بوده و اگر جشنواره عمار هم فیلم‌هایی از این دست را نمی‌دید بارمان را جمع می‌کردیم و پاکستان بر می‌گشتیم (باخنده). ما غیر ایرانی‌ها که در جشنواره عمار شرکت می‌کنیم به نوعی آن را یک الگوی مناسب برای انجام در همه کشور‌ها می‌دانیم و خیلی دوست داریم که این جشنواره را در کشور‌های خود عملی کنیم. مردمی بودن عمار فقط از این جهت مورد هدف نیست، زیرا نمایش دادن فیلم‌های متعهدانه جشنواره عمار در میان مردم باعث ایجاد پرسش و دغدغه نیز می‌شود.

الان به مرور این فرهنگ سازی توسط عمار شکل گرفته است که خود مردم عادی پیش قدم می‌شوند و سفارش تولید فیلم می‌دهند و از آن نیز حمایت می‌کنند. در کشور‌های غربی در حال حاضر این فرهنگ وجود دارد که خود مردم در پروژه‌های صنعتی مبتکرانه و خلاق سرمایه گذاری می‌کنند و بدون هیچ چشم داشتی برای ارتقا سطح علمی و فرهنگی جامعه خود هزینه می‌کنند. جشنواره عمار هم در آینده‌ای نزدیک به جایگاهی خواهد رسید که دیگر هنرمندان معطل اسپانسر‌ها و ارگان‌ها نمی‌مانند و مردم اهمیت موضوع فرهنگ و جنگ نرم را به خوبی متوجه می‌شوند و برای مقابله با آن هزینه می‌کنند.

باشگاه خبرنگاران جوان - جشنواره عمار چقدر در دیده شدن فیلمساز کمک کرده است؟

سینمای ایران در سال‌های اخیر افول داشته است

جمعه همسر محتشم علی نقوی: سینمای ایران در سال‌های اخیر افول داشته است و علت اصلی آن محفلی و خاص شدن آن است که برای عده‌ای سینماگران مشخص است. کاری که جشنواره عمار توانسته انجام دهد خارج کردن سینما از این انحصار ویژه است و به نوعی سینما را به مردم بازگردانده است. من اگر درباره کشور خودم لبنان بخواهم صحبت کنم موقعی که سینمای اصلی ایران را می‌بینم خیلی دل سرد می‌شوند، اما جشنواره عمار توانسته جایگزین مناسبی برای این نوع سینما در جهان باشد. هدف اصلی فیلم ساز این است که فیلمش دیده شود و عمار این انگیزه را به ما داده تا بتوانیم برای مردم در دورترین نقاط حتی خارج از ایران در لبنان، غزه و عراق فیلم بسازیم. این جشنواره باعث شده تا فیلم سازان متعهد دیده شوند و به سمت ساختن فیلم‌های بازاری آمریکا و فرانسه و غرب گرایش پیدا نکنند.

الهام هادی نژاد: به نظرم جشنواره عمار دو ویژگی بسیار بارز و مهم دارد، اول اینکه خیلی دغدغه‌مند است و دوم اینکه خیلی جسارت و شجاعت در آن دیده می‌شود. من به واسطه فیلم‌های قبلی که داشتم جشنواره‌های زیادی رفتم، خیلی از آن‌ها اتفاقا جشنواره مذهبی هستند، اما وقتی به محتوای آن‌ها نگاه می‌کنیم موضوع دیگری را شاهد هستیم؛ مثلا موضوع فیلمی پیرامون دو گربه بهترین فیلم جشنواره می‌شود. جشنواره مقاومت هم با اینکه بین المللی بود، اما به گستردگی عمار نبود و ویژگی‌های عمار منحصر به فرد است. جشنواره عمار یک امتیاز دیگری که دارد مخاطبان بی شمار مردمی آن هستند. به طور مثال در اکران یک فیلم، شاهد حضور جمعیتی چند صد نفره بودم که فیلم «مستوره» را تماشا می‌کنند. این برای من به عنوان فیلم ساز بسیار با اهمیت است وقتی می‌بینم کاری که ساخته ام مورد توجه قرار گرفته و مردم می‌توانند فضایی داشته باشند تا آن را ببینند.

جشنواره عمار بیشتر به موضوعات محتوایی می پردازد و اکثر آثار آن را هم فیلم های مستند تشکیل داده اند. به نظر شما باید چه کرد تا جشنواره عمار همه طیف های سینمایی در آن شرکت کنند و چتر جشنواره عمار گسترده تر شود؟

ملاقلی پور: من به سبب آثارم در دوره‌های مختلف جشنواره، با آقای وحید جلیلی دبیر جشنواره عمار جلساتی را داشته‌ام. اتفاقا ایشان خیلی اهل جناح بندی‌های سیاسی نیست و فکر و ایده برایش بسیار مهم‌تر است. آدم‌هایی را که فکر می‌کنیم از لحاظ سیاسی از هم دورند اتفاقا از لحاظ فرهنگی بسیار به هم نزدیک هستند. این نشان می‌دهد که اگر اصل را فرهنگ و تعهد بگذاریم در آن جا همه می‌توانیم وحدت کنیم. مثلا فیلم «طلا و مس» به شدت یک فیلم متعهدانه است، اما در بدنه سینما ساخته و اکران می‌شود. به نظرم سیاست مدار‌ها از ما هنرمندان استفاده می‌کنند، اما ما نتوانستیم از سیاست مدار‌ها استفاده کنیم.

سیاست مدار باشیم، اما از سیاست مدار‌ها بازی نخوریم

ما لطمه‌ای که خوردیم از سیاست مدار‌هایی بود که آمدند و رفتند و ما سینماگران بودیم که در اینجا همچنان مانده‌ایم. همه این‌ها در حالی است که انقلاب اسلامی ایران با شاکله فرهنگی شکل گرفت و شخصیت‌هایی مانند شهید مطهری با انبوهی از کتاب‌ها و تربیت دانش آموختگانی که انجام دادند انقلاب را از دانشگاه پایه گذاری کردند. سینما خودش تابع فرهنگی است که در بیرون آن تولید می‌شود. اگر ما جریان‌های فکری، متفکر و اندیشمند تربیت کنیم در پی آن دغدغه ایجاد می‌شود و تبلور آن در سینما نمود پیدا می‌کند و سینماگر متعهد تولید می‌شود. علت ضعیف شدن جریان متعهدانه در سینما همین است که در بیرون سینما این جریان ضعیف شده و به همین دلیل به سینما سرایت کرده است. جشنواره عمار این نوید را داده است که خلا این جریان فکری را پر کند و در آینده به بخشی تبدیل شود که بتواند تاثیر خودش را بر همه طیف‌های سینمایی بگذارد. حتما سیاست داشته باشیم و سیاست مدار باشیم، اما از سیاست مدار‌ها بازی نخوریم و سعی کنیم اهل فکر و مطالعه باشیم تا خروجی خوبی داشته باشیم. سایت «عمار یار» که به تازگی راه اندازی شده است این امکان را داده تا آثار جشنواره عمار بسیار راحت در اختیار همه قرار گیرد و حتما در ادامه راه نیز بسیار کمک خواهد کرد. عمار جشنواره مفهومی است، اما با نظرات کارشناسانه و منتقدانه مردم می‌تواند فرم بهتری را نیز در سال‌های آینده به دست آورد.

یوسف جعفری: ایده جالبی که جشنواره عمار ابداع کننده آن است بلیت‌های اختیاری بود که امسال در جشنواره و اکران‌های مردمی شاهد آن بودیم. در بسیاری از اکران‌های عمار مردم خودشان اگر از اثری خودششان می‌آید پول می‌دهند و درخواست می‌کنند تا این کارگردان دوباره فیلم دیگری بسازد. خود این موضوع باعث انگیزه می‌شود تا فیلم ساز با بازخوردی که از مردم می‌گیرد به سمت ساخت کار‌های جدید برود. این مدل از اکران نکته‌ای دیگری که دارد این است که مردم خودشان با استقبالی که از فیلم‌های مورد علاقه خود می‌کنند نشان می‌دهند کدام فیلم توانسته نظرشان را جلب کند و کدام فیلم نتوانسته این اتفاق را رقم بزند

عمار می‌تواند اجازه حرف زدن را فراهم کند

الهام هادی نژاد: ما علاوه بر اینکه با فیلم‌ها و هنرمندانمان سیاسی برخورد می‌کنیم عادت داریم آدم‌ها را بر اساس دیانت خودمان قضاوت کنیم. این خط کشی‌ها باعث شده تا ما از هم فاصله بگیریم و اگر این قضاوت کردن‌ها را کنار بگذاریم دیگر شاهد جشنواره‌های خاص نخواهیم بود. به نظرم عمار می‌تواند این فضا را فراهم کند تا هر فکر و نظری که تعهد به ارزش‌های انسانی دارد در آن شرکت کند و اجازه حرف زدن را داشته باشد. همین نگاه منجر می‌شود تا جشنواره‌های سینمایی برای هیچ بخشی انحصار نداشته باشد و سینما برای همه مردم می‌شود.

باشگاه خبرنگاران جوان- چی شد به سراغ مستند رفتید؟

محتشم علی نقوی: ما به دلیل آنکه نتوانسته بودیم با بدنه سینمایی ارتباط برقرار کنیم مجبور شدیم به سمت کار مستند برویم و زمانی که با همسرم در دانشگاه هنر آشنا شدم و ازدواج کردیم خیلی بیشتر توانستیم در این زمینه فعالیت داشته باشیم. مستند دقیقا آن فضایی بود که ما دو نفری انجام دادیم. این اتفاق باعث شد با جشنواره عمار ارتباط بگیریم و در دور دوم جشنواره عمار با فیلم «مهار نشده» توانستیم نگاه‌ها را جلب کنیم. من در آن فیلم نقش راوی را داشتیم و خیلی مورد استقبال قرار گرفت. به همین دلیل انگیزه‌ای شد تا دوباره برای عمار فیلم تولید کنیم. اتفاقا فیلم ما برای مردم پاکستان تولید شده بود، و با اقبالی که به وجود آمد بخش‌هایی به آن اضافه کردیم و در جشنواره عمار حضور پیدا کردیم.

باشگاه خبرنگاران جوان - درباره مستند «راه طی شده» بگویید و ویژگی که شما را برای ساخت آن ترغیب کرد؟

ملاقلی پور: مهندس مهدی بازرگان شخصیتی بود با نگاه‌های روشنفکری اسلامی و دینی؛ البته با پیش زمینه‌ها و بستر‌های فکری لیبرالی. شاید پیچیده بودن بهترین صفتی است که می توان به شخصیت ایشان اطلاق کرد، از این حیث که ترکیب چند فکر در هم بود. طبیعتاً فیلمی که ۸۰ یا ۹۰ دقیقه است، نمی تواند راجع به این شخصیت کامل آن چیزی که بایسته است را بگوید؛ در نتیجه ما فقط به بخش‌هایی از شخصیت مهندس بازرگان پرداختیم.

جریان‌های سیاسی در هر دوره رنگ عوض می‌کنند. جریان نهضت آزادی و مهندس بازرگان هم در دوره‌های مختلف رنگ عوض می‌کنند. اتفاقا یکی از مورخین که پیش او رفتیم به ما گفت بازرگان کدام دهه و کدام زمان؟ به نظر حرف درستی بود؛ چون بنا بر شرایط سیاسی زمان مهندس بازرگان در هر دوره‌ای عوض شده بود. وقتی نگاه می‌کنید او زمانی که به عنوان نخست وزیر دولت موقت انتخاب می‌شود، شخصیتی نزدیک به انقلاب داشت. اما بعد فاصله می‌گیرد؛ به دلیل تعارض‌هایی که هم از سمت نهضت آزادی پیش می‌آید و هم از سمت افرادی تندرو که در فیلمم به آن‌ها اشاره شده است.

ایشان بیش از ۳۵۰ جلد کتاب دارد؛ یعنی اگر تخیلی هم در نظر بگیریم، هر سال میانگین چهار کتاب نوشته اند. البته بیشترشان سخنرانی است، اما زیر نظر خودشان تبدیل به کتاب‌های چاپی شده است. از آن طرف تعداد زیادی از مجلات در دهه‌های گذشته به شدت و به صورت شیفته‌وار مبلغ افکار او بودند؛ تا جایی که بازرگان را در مقابل جریان فکری امام خمینی (ره) علم می‌کردند. در صورتی که کسانی که زندگی بازرگان را در تاریخ تورق می‌کنند، متوجه می شوند تشکیل خشن ترین گروه قبل از انقلاب یعنی مجاهدین خلق، به درخواست مهندس بازرگان بوده است. برخی از این مقوله برای نشان دادن چهر‌ه ای از بازرگان عبور می‌کنند.

جریان فکری منتسب و نزدیک به مهندس بازرگان سعی داشت «راه طی شده» را به حاشیه ببرد

بازرگان در دوره‌های مختلف هم آثار خوب و هم آثار بد دارد؛ هم افراطی و هم تفریطی بوده است. ما بررسی کردیم که چطور می شود از دل تفریط، افراط بیرون بیاید؛ چیزی که کسی به آن نپرداخته است. چیزی که به صورت خلاصه وار به آن رسیدم این است که در نهایت اندیشه‌های مادی در یک نقطه به هم می رسند؛ به این معنا که کسی که زیاد سمت شرق می رود، سر از غرب در می آورد و برعکس.

سختی اینجاست که ما می خواستیم مخالف در این جریان ورود نکند و فقط از افراد و اندیشه‌های نزدیک به مهندس بهره بردیم. یاران قدیم یا خانواده. منتقد و چالشگر و پرسشگر ما به عنوان نسل جوانتر باشیم؛ مایی که مواجهه داریم با اندیشه‌ها و آرای آن‌ها. مایی که تناقضات و تضاد‌های فکری آن‌ها را کشف می کنیم و صرفاً مطبوعات امروزی را مد نظر قرار نمی دهیم، چون می خواهیم عمیق تر شویم. سه نفر حدود هفت الی هشت ماه به صورت مستمر کتاب می خواندیم و تحقیقات میدانی داشتیم. سخت تر از همه بعد از ادراک آنالیز آن‌ها بود.

در مورد شخصیت مهندس بازرگان سعی داشتیم تا علاوه بر نقد فکری و رفتاری ایشان نکات مثبت و برجسته زندگی او را هم بیان کنیم. اما به دلیل آنکه جریان فکری منتسب و نزدیک به ایشان تا امروز خود را از زاویه‌ی دیگری ندیده بود در مواجه با مستند «راه طی شده» منفعل عمل کرد و سعی داشت تا با بایکوت کردن این فیلم آن را به حاشیه ببرد. اتفاق جالبی که برای فیلم ما در همین زمینه رخ داد این بود که جمعیت خاکستری و بی طرف در مورد مهندس بازرگان بعد از تماشای این فیلم پرسشگر شد و به دنبال واکاوی شخصیت بازرگان در طول دوره حیات او رفت.

حدود ۱۲۰ دانشگاه برای نمایش این مستند ثبت نام کردند و در چهل دانشگاه با حضور عوامل حضور یافتیم. فهمیدیم که مخاطب اصلی و مد نظر ما رفتند و کتاب را خریدند و خواندند و به برخی روزنامه‌ها (که روزی نامه هستند و مینویسند که چرخشان بچرخد) اکتفا نکردند و فهمیدند تاریخ را باید تحقیق کرد تا آنچیزی که می خواهند پیدا کنند. بفهمند لزوما آن شخصیت‌هایی که می گویند اصلاح گر مهربانی هستند، شاید اینگونه نباشند.

برنامه‌ای برای اکران فیلم «سوزن»  دارید؟

یوسف جعفری: ایده «سوزن» برخورد با خاطره خانمی که پس از انقلاب در اردو‌های جهادی شرکت می‌کرد و به روستا برای کمک کردن به مردم می‌رفت، شکل گرفت. چالشی اصلی ما پیدا کردن لوکیشن بود؛ ولی در نهایت موفق شدیم در استان مرکزی روستایی را پیدا کنیم. البته چالش‌ها بیشتر شد؛ چون واکنش مردم به گروهی سی نفره از تهران آن هم در آن جوّ با بافت و فرهنگ دهه شصتی کار را سخت می‌کرد. سرانجام با تلاش حدود دو هفته‌ای کار را ضبط کردیم و برآیند آن فیلمی شد که می‌بینید.

فعلا اولین رونمایی این اثر در جشنواره عمار بود؛ مدیوم فیلم کوتاه است و باید در جشنواره‌ها شرکت کند. بعد اکران هنر و تجربه و بعد پخش وی او دی؛ به نظرم مشکلی برای پخش در تلویزیون هم ندارد.

باشگاه خبرنگاران جوان-  گفته شده نامه حضرت آقا به اروپا و جوانان آمریکا باعث شد این فیلم را بسازید.

محتشم علی نقوی:ایده اصلی این فیلم پس از نامه حضرت آقا به اروپا و جوانان آمریکا شکل گرفت. گفتیم عجیب است آقا برای آن‌ها نامه نوشته و مثلاً برای پاکستان که اوضاعش به شدت بد است، ننوشته اند. متوجه شدیم امام خمینی (ره) سی سال پیش برای پاکستان هم نامه نوشتند.

اهمیت این نامه‌ها آنقدر زیاد بود که عزم ما را بیشتر جزم کرد. متاسفانه در مورد شهید منبع فراوانی نبود و این کار ما را سخت می‌کرد. فقط یک کتاب و یا کتاب‌هایی که مربوط به سخنرانی شهید بود، وجود داشت؛ بنا بر این مجبور شدیم تحقیقات میدانی انجام دهیم.

در طول اثر بدون شک حضور شهید را حس کردیم و برای هماهنگی و مصاحبه‌ها بسیار سختی کشیدیم. کانال‌های زیادی زدیم و به دست آوردن آرشیو هم دشوار بود؛ اما نهایتاً از طریق حاج آقای بخاری که در حوزه علمیه سمت داشت به دست آمد. البته این آرشیو پراکنده است و نیاز دارد درست شود. از سویی فهم نامه امام خمینی (ره) بسیار دشوار بود؛ نیاز به تمرکز و فهم بالایی داشت و زمان فراوانی از ما گرفت. از طرف دیگر، برای ما عجیب بود که چرا برخی افراد و حتی علما که از جزئیات نامه مطلع هستند برای مصاحبه حاضر نمی‌شوند. الان هم که می‌دانند این فیلم را ساخته شده، حاضر نیستند با من مصاحبه کنند.

ما حتی به دنبال شخصیت‌هایی همچون حجج الاسلام جوادی آملی، جنتی و آقای ولایتی برای مصاحبه در ایران بودیم؛ اما ما چون غیرایرانی بودیم، ارتباط قوی نداشتیم. اما به طور اتفاقی آقای حسین افشاری یکی از مدیران خانه مستند انقلاب اسلامی در جلسه‌ای از ما حمایت کرد. باید بدانیم با زبان هنر می‌توان به هم نزدیک شد و کار‌های مشترکی انجام داد، اما سیاست خارجی است که مردم را از هم دور می‌کند. در نامه امام آمده بود که فکر شهید را زنده نگه داریم و ما پیش خود گفتیم، اگر این کار را نکنیم پس چه کسی می‌خواهد چنین کاری بکند؛ مانیفست ما این است که روی موضوعی ناب و اصیل کار کنیم. هر جمله‌ای که امام در نامه می‌گوید برای من سوژه و مهم است.

جمعه همسر محتشم علی نقوی: کار بسیار سخت است؛ چون باید ساختار یک موضوع خشک را جذاب کرد و مخاطب را تا آخر پای کار نگه داشت. از سویی ما آرشیوی نامنظم داشتیم و خودمان باید به آن نظم می‌دادیم. دومین سختی کار این بود که باید از میان این آرشیو بزرگ چیز‌هایی را که می‌خواستیم و به نامه ربط داشت، پیدا می‌کردیم. می‌خواستیم فیلم از زبان شهید روایت شود و تاثیرگذارتر باشد و کسی نگوید که از زبان خودتان حرف زدید.

محتشم علی نقوی: شکی نیست که ریشه بیداری اسلامی به انقلاب برمی‌گردد؛ اما برای حرف‌های آقا در کشور‌های همسایه کنفرانس نمی‌گذارند؛ به آن عمل می کنند و اعتقاد دارند هر چیزی که آقا می‌گوید درست است.

باشگاه خبرنگاران جوان-  آیا از طرف ارگان خاصی سفارش ساخت مستند «مستوره» داده شد؟

هادی نژاد: خدا را شکر از نسل قبل افرادی هستند که این واقعه را به ما بگویند هنوز زنده اند و آنقدر از این تاریخ فاصله نداریم که یک عده بگویند چنین چیزی نبوده، اغراق شده و یا مثلاً سفارشی کار می‌کنند. حتی اگر - تاکید می‌کنم- اگر سفارشی هم باشد، مشکلی نیست. بالاخره هر نظام و هر حکومتی بر اساس اهدافش شاید کار‌های سفارشی هم انجام دهد؛ این حتی در هالیوود هم هست، اما واقعا کار ما سفارشی نبود. قصه ما حکایت زنی است که هفت سال خانه نشین بود و موقع مرگ آقا (امام زمان (عج)) بالای سرشان رفته بودند. این را علما دیده و گفته بودند که مانند این زن باشید تا ما به شما رجوع کنیم. این جمله آنقدر زیبا و دلنشین بود که همه آرزو داریم آقا را ببینیم. او چه کار کرده که امام زمان (عج) بالای سرش حاضر شده اند.

برای بررسی صحت این حکایت بسیار تحقیق کردم و دیدم درست و معتبر است. با همسرم برای ساخت این اثر به توافق رسیدیم. این جریان همزمان شد با صحبت‌های حضرت آقا در یکی از مجالس مشهد که گفته بودند «چرا به شهدای گوهرشاد و واقعه کشف حجاب نمی‌پردازید». این سخنان تلنگری دوباره به من زد. شش ماه روی فیلمنامه کار کردیم و البته خوب می‌دانستیم به راحتی نمی‌توان آن را ساخت. نزدیک دهه محرم بود و پس از آن اسپانسر قبول کرد و پای کار آمد. لوکیشن را بر مبنای فیلمنامه و منطبق با آن دوره زمانی ساختیم. دلیل ما هم برای انتخاب خانم نوحیان برای بازی در این فیلم، صدای دلنشین و چهره معصوم ایشان بود.

خیلی‌ها می‌خواستند فیلم را بایکوت کنند و کردند

«مستوره» کار سفارشی نیست. من صادقانه می‌گویم که این اثر به لطف خدا ساخته شد؛ خیلی‌ها می‌خواستند فیلم را بایکوت کنند و کردند؛ اما وقتی خدا بخواهد عزت دهد، هیچ کس جلودار آن نیست. کارکردن با دو بچه در فیلم به سختی کار اضافه کرد، اما خدا در این کار خیلی حواسش به ما بود. یکی دیگر از موهبت‌های خدا در تولید این کار آمدن برف شدید دقیقاً یک روز بعد از پایان فیلمبرداری ما بود!

من سال‌ها کارگردانی تئاتر انجام دادم. بعد دوره انجمن سینمای جوان را گذراندم و به خاطر آن‌ها جایزه هم گرفتم. این‌ها تجربه شخصی من است؛ اما سر «مستوره» دو ماه پیش تولید داشتیم و حاصل آن نتیجه همدلی یک گروه است. اینکه شما از فیلم تعریف می‌کنید برایم بسیار ارزشمند است؛ اما اشکالاتی هم به فیلم خودم وارد می‌دانم و سعی می‌کنم در کار‌های بعدی آن‌ها را از بین ببرم. از اسفند ماه سال گذشته تا الان روی فیلمنامه‌ ۶۰ دقیقه‌ای کار می‌کنم و از آنجا که وسواس دارم نگارش آن کند پیش می‌رود. مشاور فیلمنامه هادی نائیجی است و برای تولید این پروژه هوا و فصل بهار یا پاییز را نیاز داریم که فکر کنم بهار سال آینده کار را کلید بزنیم. موضوع آن جنجالی و عاشقانه درباره یک زن مدافع حرم است؛ من سعی می‌کنم روی موضوعات مذهبی و زنانه هم کار کنم.

گفتگو از اشکان منصوری و امید پویانفر

انتهای پیام/