گروه فرهنگی سراج24: 1396، تبدیل به سال مهمی برای رسانه ملی شد. گاهی خبرساز و منبع اصلی اطلاعات رسانی و گاهی هم جامانده از همه چیز و اسیر مصلحت سنجی‌های موهوم و خیالی. معلوم نیست این مصلحت‌سنجی‌های خیالی از کجا آمده که شیوه کنونی اداره این رسانه مهم و قدرتمند، هم مورد انتقاد کارشناسان و مردم است و هم مورد انتقاد آیت‌الله خامنه‌ای.
عبدالعلی علی عسکری رئیس سازمان صدا و سیما اولین نوروزش را در این سال تجربه کرد. او اردیبهشت 95 بود که حکم ریاست سازمان را از سوی رهبر انقلاب دریافت کرد. اولین جشن نوروز علی عسکری اتفاق بی‌نظیر، خارق العاده و متفاوت از گذشته نبود. همه چیز مثل هر سال، یک برنامه زنده طولانی مدت شلوغ پلوغ با کلی مهمان و سلبریتی‌های همیشگی و تکراری تلویزیون.
رسانه ملی سال 96 را هم با بی پولی جشن گرفت. وضعیت اقتصادی وخیم و تخصیص کمتر از حد مصوب بودجه های دولتی در غالب سازمان ها و نهادهای دولتی مشابه است اما سازمان صدا و سیما در این سال‌ها هم تخصیص منابع مالی اش کم بوده است و هم بودجه‌اش سال به سال از حد مصوبش عدول کرده است. هجوم بی سابقه اسپانسرها و شرکت های تولیدی و بازرگانی به عرصه تولیدات تلویزیونی به خوبی نشان دهنده اوضاع مالی این روزهای رسانه ملی است.
صدا و سیما اما در همان ابتدای سال 96 ماموریت مهم و بزرگی را در پیش روی خود می دید. برنامه ریزی رسانه ای و تبلیغاتی برای دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری اتفاق کوچکی نبود. تلویزیون خیلی زود باید از فاز نوروز و جشن و شادمانی به سمت هدایت یک جریان مهم رسانه ای در کشور حرکت می کرد.
انتخابات ریاست جمهوری
یکشنبه 3 اردیبهشت رسانه ملی بصورت رسمی آرایش انتخاباتی به خود گرفت. ساعت 22:30 مراسم قرعه کشی برنامه‌های تبلیغاتی نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری در سازمان صدا و سیما برگزار شد. نماینده نامزدهای انتخاباتی، رئیس رسانه ملی، دادستان کل کشور و دبیر ستاد انتخابات کشور در استودیو حضور پیدا کردند تا مشخص شود که هر نامزد انتخاباتی در چه روزها و ساعت هایی می تواند از رسانه ملی برای تبلیغ برنامه های خود استفاده کند. سه روز بعد یعنی 6 اردیبهشت اولین برنامه های رسانه ای نامزدها به روی آنتن رفت. به هریک از نامزدهای انتخاباتی یک هزار و 470 دقیقه فرصت داده شد تا به ارائه برنامه هایش بپردازد. 555 دقیقه از این زمان مربوط به برنامه رادیویی و 555 دقیقه دیگر مربوط به برنامه تلویزیونی و 360 دقیقه نیز مربوط به مناظره‌های زنده انتخاباتی بود.
مناظره زنده و غیر زنده چالشی بود که این بار برای نخستین بار طی دوره های گذشته برگزاری مناظره های انتخاباتی مطرح شد. اول از همه تصویب شد که مناظره ها بصورت غیر زنده برگزار شود اما واکنش عمومی مردم نتیجه برنامه ریزی ها را تغییر داد.
ماه عسل و یک روایت ماندگار
احسان علیخانی بازهم در شب های ماه مبارک رمضان آنهم در ساعات مانده به زمان افطار دوباره با ماه عسل به تلویزیون آمد. برنامه ای که فرم و شیوه برگزاری اش برای همه مردم تکراری شده اما محتوای عجیب و غریبش همچنان آن را جذاب نگهداشته است. علیخانی تهیه کننده مهمی است چون بدون استفاده از هیچ سلبریتی توانسته مردم را میخکوب داستان های واقعی کسانی کند که زندگی شان تفاوت چندانی با واقعیات جامعه و مردم ندارد.
شاید پرحاشیه ترین برنامه امسال ماه عسل مربوط بود به حضور نرگس کلباسی در رسانه ملی بود. او یک نیکوکار دو تابعیتی ایرانی-انگلیسی است که سال ها در هندوستان مشغول ساخت یتیم خانه و سرپرستی از کودکان بی سرپرست بود. 4 سال قبل با اتهام قتل غیر عمد یک کودک به زندان می‌افتد اما پس از پیگیری های کنسولی ایران، نهایتا در فروردین 96 از همه اتهامات تبرئه و آزاد می‌شود. خیلی زود به برنامه ماه عسل می آید و داستان زندگی اش را با مردم ایران به اشتراک می گذارد. او در بخشی از این برنامه تلویزیونی می‌گوید که آرزو دارد تا خانه خدا را ببیند. چند ساعتی پس از اتمام ماه عسل، آیت الله خامنه‌ای یک سهمیه حضور در سفر حج 96 را به کلباسی هدیه کرد. این خبر اول از همه توسط بعثه مقام معظم رهبری در سازمان حج و زیارت منتشر شد. نرگس کلباسی مشرف به سفر حج شد و حالا در روزهای پس از زلزله کرمانشاه با یک چادر اقامتی و اعلام یک شماره حساب در صفحات مجازی اش عازم مناطق زلزله زده شده است. او حالا به دور از هیاهوهای سلبریتی‌های پر سر و صدا، منشا خدمات مهم عمرانی و فرهنگی در مناطق زلزله زده کرمانشاه شده است.
شادی مردم و اضطراب مسئولان با خندوانه و دورهمی
خندوانه و دورهمی به عنوان دو برنامه پر بیننده رسانه ملی توانستند جای شبکه نسیم را در بین خانواده های ایرانی باز کنند. خندوانه رامبد جوان با ایده‌های نه چندان جدید اما جذابش بازهم توانست مردم را در ساعات پایانی شب پای تلویزیون بنشاند. «خنداننده شو» و «ادابازی» دو اتفاق ویژه خندوانه در سال 96 بود که توانست پای استعدادهای جوان طنزپردازی را به رسانه ملی باز کند. حالا رامبد جوان یک تیم جوان و بی ادعا را دور خودش پیدا کرده و آنها را هدایت می‌کند. حق هم دارد تا نگذارد آنها به راحتی از دستش خارج شوند و به استیج های مختلف بروند، او خودش آنها را پیدا و چهره کرده است.
اما دورهمی مهران مدیری اینبار در سال 96 به فصل جدید خود هم رسید. مدیری جوری خداحافظی کرد که دیگر کسی انتظاری برای شروع فصل جدید دورهمی را نداشت. شاید در این اتفاق ناراحت کننده برای مردم بیشتر از همه دولت و مسئولان و مدیران کشوری خوشحال بودند چون مهران مدیری در یکسال گذشته با استندآپ های خودش هیچ مسئولی را از سفره نقد و طنزهای گزنده دورهمی دست خالی نگذاشت. حالا دوباره مهران مدیری روی آنتن شبکه نسیم است، در دکوری جدید و حتی با ظاهر جدید خود مهران مدیری که اینبار ترجیح داده با کت و شلوار به جای لباس های گشاد و کاپشن های رنگارنگش مقابل مردم ظاهر شود. بازهم مردم پای دورهمی می‌خندند و مسئولان در اضطراب حرف های مدیری ساعات پایانی شب را سر می‌کنند.
خشکسالی، زلزله‌های پیاپی و حادثه غرق شدن سانچی
سال 96، پاییز درست و حسابی نداشت حتی زمستان هم مثل گذشته نبود و جانی نداشت. حالا در ادامه خشکسالی های چند سال اخیر، ذخایر آبی کشور حتی به نصف حجم مخازن هم نرسیده است. 30 میلیارد متر مکعب از حجم 50 میلیاردی مخازن سدهای کشور خالی است و این یعنی مشکل حاد برق و آب در سال 97. احتمالا تابستان 97، روزهای سخت و ویژه‌ای در انتظار مردم باشد. مسئولان احتمال جیره بندی آب در سال 97را پیشاپیش مطرح کرده‌اند، معمولا وعده های اینچنینی مسئولان درست از آب در می‌آید و به موقع عملیاتی می‌شود. در این میان رسانه ملی سهم ناچیزی در معرفی سراسری بحران آب در کشور داشت. جز چند خبر و تحلیل در بخش های مختلف خبری شاهد اتفاق ویژه ای در تلویزیون نبودیم. شاید مدیران رسانه ای هم مانند مردم بحران بی سابقه آب در کشور را جدی نگرفته‌اند.
علاوه بر خشکسالی‌ها، زلزله مهمان هر روز و هر لحظه بخشی از مردم ایران در سال 96 بود. جدی ترین زلزله امسال در شهرهای کرمانشاه آمد. زلزله 7.3 ریشتری در ازگله، سرپل ذهاب، ثلاث باباجانی و ... حدود 600 نفر را به کام مرگ کشاند. علاوه بر آن زلزله 5.2 ریشتری تهران هم حسابی حواس پایتخت نشین ها و مردم را به خودش جلب کرد.
رسانه ملی از همان دقایق ابتدایی زلزله کرمانشاه کنار مردم بود و لحظه به لحظه از آسیب ها، ادامه عملیات نجات و امدادرسانی‌ها گزارش داد. اینبار رسانه با برنامه های پی در پی و منظمش نگذاشت مردم ایران، هموطنان آسیب دیده خود در کرمانشاه را به این زودی ها از یاد ببرند. حسین یکتا مسئول قرارگاه جهادی امام رضا(علیه السلام) هم که از روزهای ابتدای حادثه در منطقه حاضر بود، حالا شب به شب آتشی روشن می‌کند، مردم زلزله زده را گرد آن جمع می‌کند و از غصه‌های زلزله و قصه حمایت های مردمی می‌گوید . این برنامه زنده تلویزیونی به خوبی حال و هوای سخت زلزله زده ها را در کشور جاری نگهداشت.
اما در مقابل، مدیریت رسانه‌ای زلزله تهران پر از اما و اگر بود. اولین تصویر رسانه ملی از زلزله تهران، خواندن آیه های ابتدایی سوره زلزال توسط مجری برنامه گفت و گوی ویژه خبری شبکه دو بود. استودیو لرزید و «اذا زلزلت الارض زلزالها» بر زبان مجری برنامه جاری شد. پس از آن شبکه خبر بار مدیریت افکار عمومی در زلزله را به دست گرفت. برنامه زنده این شبکه به صورت ممتد تا صبح ادامه پیدا کرد اما نتوانست در برابر حجم انبوه شایعات فضای مجازی موفق باشد، کما اینکه کارشناسان مسئول نیز در جریان مکالمه های زنده تلفنی با مردم نیز در گرداب دروغ های فضای مجازی گیر کرده بودند؛ یکی خروج از تهران را تجویز می‌کرد و دیگری می‌گفت جای نگرانی نیست، استراحت کنید!
در هفته های پایانی دی ماه 96 نیز یک حادثه قلب مردم ایران را بازهم متاثر کرد. نفت کش ایرانی سانچی با 32 سرنشین در آب‌های کشور چین با یک کشتی باری چینی برخورد کرد و پس از یک هفته آتش سوزی و انفجار غرق شد. رسانه ملی از پوشش حادثه سانچی جا ماند، پای هیچ مصلحتی در میان نبود اما سانچی مانند پلاسکو کنارمان نبود، روبرویمان نبود و سوختنش را از نزدیک لمس نمی‌کردیم. این اتفاق تقریبا توسط رسانه های مکتوب و بر خط ایرانی مورد غفلت قرار گرفت. خانواده های قربانیان نفت کش سانچی می‌گویند کسی صدایشان را نشنید و امدادرسانی تبدیل به یک دغدغه عمومی نشد. این خانواده ها منتقدند که چرا دوربین‌های شبکه اروپایی «یورو نیوز» زودتر از دوربین‌های رسانه ملی آنها را پیدا کرده است؟
هفت و ثریا در رفت و آمد
برنامه تلویزیونی «هفت» با موضوع بررسی آثار سینمای ایران برای آخرین بار بهمن ماه 1395 و در جریان برگزاری جشنواره بین المللی فیلم فجر روی آنتن رسانه ملی رفت. بهروز افخمی هم خیلی زود از این برنامه خداحافظی کرد و اعلام شد که ادامه هفت پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در اردیبهشت 96 به آنتن شبکه سه بر می گردد. حالا ماه ها از برگزاری انتخابات گذشته اما هفت هنوز هم به رسانه برنگشته است. اکنون حرف و حدیث ها درباره مجری جدید این برنامه تلویزیونی بسیار است. آیا مهران مدیری هفت را اداره خواهد کرد؟
برنامه تلویزیونی «ثریا» هم در سال 96 بسیار حاشیه ساز بود. ثریا یک برنامه تلویزیونی با چالش های جدی فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است که یکبار در سال 94 و پس از پخش ویژه برنامه ای درباره جشنواره مردمی فیلم عمار مورد تقدیر رهبر انقلاب هم واقع شد. این تقدیر اما باعث نشد تا راه ادامه پخش ثریا هموارتر از گذشته شود. ثریا در سال 95 با فشارهای عجیب دولتی بر رسانه ملی به صورت کامل متوقف شد. آخرین روزهای سال 95 دوباره ثریا برگشت اما بی نظم، بدون جدول زمانی پخش منظم و با محدودیت های فراوان در انتخاب موضوعات. سال 96 هم اوضاع برای ثریا به همین منوال ادامه پیدا کرد. یک هفته بود و هفته دیگر نبود. چند روز تیزر یکی از مستندهای «ثریا» مهمان رسانه ملی بود اما خود مستند هیچگاه اجازه پخش پیدا نکرد. اوضاع ثریا در ماه های پایانی سال 96 حساس تر هم شد. این برنامه پس از مدت ها بی محلی رسانه ملی به نقد برجام، میزبان برگزاری یک مناظره تخصصی درباره مذاکرات هسته ای دولت یازدهم و دوازدهم شد. مناظره سید یاسر جبرائیلی با مدیرمسئول روزنامه شرق واکنش های بسیاری به همراه داشت. وزارت خارجه اطلاعیه ای صادر کرد و این برنامه تلویزیونی را برای برگزاری چنین مناظره ای محکوم کرد و گفت که حقش برای شکایت از مهمان برنامه پا برجا و قابل پیگیری است. البته چند روز بعد سخنگوی وزارت خارجه پشت تریبون آمد و اوضاع را کمی متعادل کرد. آقای سخنگو گفت که سعه صدر وزارتخانه بالاست و آماده شنیدن نقدها درباره برجام نیز هست. او قول داد که از منتقدان شکایت نشود.
اعتراض، فتنه و دوباره مصلحت‌سنجی
پنجشنبه 7 دی اعتراض و تجمعی بزرگ در مشهد مقدس به راه افتاد. بهانه اصلی ماجرا اعتراض کسانی بود که سرمایه شان را در موسسات اعتباری و مورد ضمانت رسمی بانک مرکزی از دست داده بودند. تجمع مردم مشهد نسبت به اوضاع موسسه‌های اعتباری، اوضاع اقتصادی و گرانی خیلی زود به حاشیه رفت و از ساعات پس از ظهر همان روز عناصر فرصت طلب در میان صدا و مطالبات به حق مردم اقدام به آشوب گری کردند. تجمع مشهد خیلی زود به شهرهای دیگر هم رسید و صدای اعتراض مردم نسبت به اوضاع اقتصادی و گرانی بلند شد. مطالبات صحیح مردم خیلی زود تبدیل به بستر فرصت طلبی ها و اغتشاش در شهرها شد. همه اغتشاش ها توسط یک کانال تلگرامی مدیریت شد و حتی چگونگی ساخت کوکتل ملتف و سایر تجهیزات مخرب نیز روی این کانال قرار گرفت. در این میان اما رسانه ملی هنوز در تب و تاب پوشش راهیپمایی های متعدد مردم به مناسبت سالگرد قیام 9 دی بود و به تحلیلی درست برای ارائه اخبار اعتراضات نرسیده بود.
جدا کردن آشوب ها و اعتراض ها چیزی بود که مصلحت رسانه ملی هم به آن دست پیدا نکرد و بازهم ناشیانه ترین گزینه ممکن توسط مدیران سیما انتخاب شد: سکوت!
سکوت رسانه ملی بهترین موقعیت را برای گسترده شدن شایعات در کشور ایجاد کرد. بالاخره این سکوت شکسته شد، اما بسیار دیر و درست وقتی که دیگر خود مردم به تحلیل شخصی رسیدند و خطشان را از آشوبگران جدا کرده بودند. رسانه ملی نه تنها در جریان آشوب های دی ماه هزینه‌ای نداد که هزینه ها برای حاکمیت را نیز چند برابر کرد.
بازهم رقابت سنگین یوسف پیامبر با سریال‌های جدید
سریال‌های مختلفی امسال در تلویزیون تولید و به نمایش درآمدند اما بیشترین سریالی که توانست توجه مخاطبان را به خود جلب کند، مجموعه طنز «لیسانسه‌ها 2»ساخته سروش صحت بود. همزمان با این سریال، دو مجموعه «سایه بان» و «محکومین» هم پخش شد اما هیچکدام نتوانستند شبیه لیسانسه ها پر بازدید شوند، احتمالا تلخی بیش از حد داستان‌های سایه بان و محکومین آنها را در یک رقابت شکست خورده با لیسانسه‌ها قرار داد.
چیزی که امسال عجیب بود، بازپخش سریال «یوسف پیامبر» و استقبال عمومی از آن بود. اکنون 10 سال از اولین نمایش سراسری این سریال گذشته است اما وقتی زمستان امسال بازهم یوسف پیامبر مهمان شبکه تماشا شد، رکورد مخاطبان رسانه ملی را جابه‌جا کرد. بر اساس نظرسنجی رسانه ملی، سریال یوسف پیامبر رتبه اول استقبال مخاطبان در سریال های تکراری و رتبه دوم استقبال مخاطبان در میان کل سریال‌های سال 96 را کسب کرد. باقیات و صالحات مرحوم فرج الله سلحشور همچنان مخاطبان نسل جدید تلویزیون را به خود جذب می‌کند.
