گروه فرهنگی «سراج24»: فیلم "اژدها وارد می‌شود" به کارگردانی مانی حقیقی و با بازی امیر جدیدی، همایون غنی زاده، احسان گودرزی، نادر فلاح و علی باقری در سی و چهارمین دوره جشنواره فجر در بخش سودای سیمرغ شرکت کرد. در ادامه پس از بیان خلاصه فیلم به بررسی محتوا و پیام‌های این فیلم می‌پردازیم.
خلاصه داستان
در ابتدای فیلم مانی حقیقی، کارگردان اثر در مقابل دوربین قرار می‌گیرد و از واقعی بودن فیلمش صحبت می‌کند. ظاهراً کیوان، یکی از شخصیت‌های اصلی فیلم، صداگذار فیلم سینمایی "خشت و آینه" ساخته ابراهیم گلستان، پدربزرگ حقیقی بوده است. قصه در سال 1343شروع می‌شود. بابک حفیظی افسر ساواک راهی جزیره قشم می‌شود تا درباره پرونده مصطفی، یک زندانی تبعیدی به جزیره قشم که خودکشی کرده است تحقیق کند. زندانی در کشتی به گل نشسته‌ای در حاشیه دورافتاده‌ای از جزیره زندگی می‌کرده است. حفیظی می‌خواهد جنازه زندانی را در قبرستان کنار کشتی دفن کند. یکی از بومیان منطقه به او می‌گوید که هر وقت جنازه‌ای در این قبرستان دفن می‌شود، زمین می‌لرزد . اما بابک که به این خرافات اعتقادی ندارد، دستور اکید به دفن جنازه در همان قبرستان می‌دهد و شب را در داخل کشتی می‌گذراند تا دست‌نوشته‌های مصطفی بر روی دیواره کشتی را مطالعه کند. در نیمه‌های شب با زلزله‌ای مواجه شده و هراسان به تهران بازمی‌گردد ولی از پیگیری موضوع غافل نمی‌شود و برای بار دوم این بار به همراه دوستش به نام کیوان حداد و یک زمین‌شناس به نام بهنام شکوهی عازم قشم می‌شود تا پرده از راز قبرستان نفرین‌شده بردارد.
پسر جوان زمین‌شناسی به بابک می‌گوید که این زلزله فقط در محدوده قبرستان اتفاق افتاده و اثری از آن در نقاط دیگر جزیره نیست. در مواجهه دوم سه همراه متوجه می‌شوند که مصطفی با حلیمه، دختر یکی از بومیان جزیره رابطه داشته و احتمالاً به دست پدر او به قتل به قتل رسیده است. بابک با الماس ، پدر حلیمه آشنا می‌شود. او پزشک تجربی منطقه است. بابک الماس را تعقیب می‌کند و از اطرافیان او می‌شنود که دختر الماس در زیر کشتی زندانی است. بابک به همراه دو دوستش دختر را نجات می‌دهند. دختر زایمان می‌کند و پس از زایمان می‌میرد. سه نفر جنازه حلیمه را مجدداً در همان قبرستان دفن می‌کنند تا این بار با آزمایش‌های علمی سر از راز این مکان مرموز درآورند. در چنین شرایطی کیوان از کودک تازه متولدشده نگهداری می‌کند.
با دفن کردن دومین جنازه مجدداً زلزله‌ای در قبرستان رخ می‌دهد. بابک گروهی از مهاجرین هندی را برای کندن زمین قبرستان به کار می‌گیرد. زمین دهان باز می‌کند و یکی از کارگردان را می‌بلعد. پس از مدتی کارگر نجات می‌یابد و می‌گوید که موجود عجیبی شبیه اژدها داخل زمین بوده است. درحالی‌که حفیظی و دوستانش در نزدیکی کشف راز گورستان قرار دارند، مأمورین ساواک که به فعالیت‌های حفیظی مشکوک شده و او را تحت نظر گرفته‌اند، آن‌ها را دستگیر کرده و به مکان نامعلومی منتقل می‌کنند. پس از بازجویی اولیه و هنگام انتقال این سه نفر، ضمن تلاشی که برای فرار می‌کنند، بابک توسط عوامل ساواک کشته می‌شود اما کیوان و بهنام فرار می‌کنند و بهنام از ایران به آلمان می‌گریزد. کیوان در ایران می‌ماند و نوزادی که کیوان از او مراقبت می‌کرد، پس از سال‌ها بزرگ‌شده و اطلاعاتی در مورد ماجرای زندانی تبعیدی در اختیار عوامل سازنده فیلم "اژدها وارد می‌شود" می‌گذارد. در پایان به‌طور قطعی از سرنوشت شخصیت‌های اصلی اطلاعی حاصل نمی‌شود ولی از قول کیوان بیان می‌شود که پس از تحقیقات آن‌ها، گروهی از جانب حکومت به آنجا آمده و از درون قبرستان موجود اژدها مانندی را استخراج کرده‌اند. موجودی که کیوان در سال‌های بعد با پیگیری‌هایش موفق به دیدن آن می‌شود. لابلای تصاویر فیلم برخی چهره‌های مشهور همچون صادق زیباکلام، سعید حجاریان و... بخشی از ماجرای فیلم را تعریف می‌کنند.
پیام‌های اصلی و فرعی فیلم
مهم‌ترین نکته فیلم را می‌توان بحث ضدیت فیلم با گفتمان انقلاب اسلامی دانست که این فیلم به‌طور نمادین بدین مسئله می‌پردازد. این فیلم در تلاش است تا تمام تفکرات روشنفکرانه فیلم‌ساز را به‌طور نمادین برای مخاطب خود بازگو نماید. علاوه بر این می‌توان به پیام‌های فرعی فیلم نیز اشاراتی نمود که ازجمله آن‌ها ترویج بی‌بندوباری در روابط بین زن و مرد، رابطه خرافات و واقعیات و بزرگ کردن چهره‌های شاخص گفتمان معارض انقلاب اسلامی را می‌توان نام برد. این فیلم به‌عنوان تریبونی برای چهره‌های معارض انقلاب عمل می‌کند و برخی این فیلم را سرآغازی برای فعالیت مجدد سعید حجاریان چهره شاخص اصلاح‌طلبی می‌پندارند.
ارزیابی محتوایی فیلم
1- روبه‌زوال بودن انقلاب اسلامی
اگر فیلم را نمادین و استعاری در نظر بگیریم، می‌توان فیلم "اژدها وارد می‌شود" را فیلمی کاملاً ضدانقلاب اسلامی توصیف کرد که معتقد است انقلاب اسلامی روزهای پایانی خود را سپری می‌کند. در فیلم کشتی نماد جامعه ایران است که به‌گل‌نشسته و ظلم و جورهای ساواک بستری را فراهم نموده تا زلزله‌های ممتدی رخ دهد. این کشتی در قبرستانی قرار دارد که در آن قبرستان با دفن هر مرده‌ای در آن زلزله‌ای به پا می‌شود؛ زلزله‌ای که پایه‌های کشتی به‌گل‌نشسته را سست‌تر می‌کند. افراد مدفون در این قبرستان همگی قربانی سازمان‌های امنیتی شده‌اند. چه سمیعی که در آن محل تبعید بوده و چه کشته‌شدگانی که از زمان پرتغالی‌ها یا انگلیسی‌ها در آن محل مدفون‌شده‌اند. با کنار هم قرار دادن این نمادها به این نتیجه می‌رسیم که ما نظاره‌گر داستان دوره‌ای از ایران هستیم که با هر قتل یا ترور سیاسی ساواک -یا هر سازمان دیگری= پایه‌های آن به لرزه می‌افتد و فروپاشی آن نزدیک و نزدیک‌تر می‌شود.
این اتفاقات در ایران بین سال ۴۲ تا 46 رخ می‌دهد. زمانی که جرقه‌های انقلاب اسلامی در حال شکل گرفتن است که حجاریان هم در مصاحبه خود تلویحاً اشاره‌ای به اطلاعات دادن نیروهای نفوذی در ساواک به گروه‌های مبارز ازجمله موتلفه و مجاهدین خلق و... در این برهه تاریخی می‌کند و به‌نوعی برخی نیروهای ساواکی را عامل انقلاب اسلامی معرفی می‌کند.
در فیلم، انقلاب اسلامی حاصل تلفیق و همراهی چپ مارکسیستی و نیروهای سنتی دانسته می‌شود. درمجموع فیلم. تحولات اجتماعی دهه ۵۰ را به اژدهایی تعبیر کرده است که در آن سال‌ها در حال شکل‌گیری است. کارگردان به‌نوعی به‌صورت تلویحی اژدها را به‌عنوان نماد انقلاب اسلامی گرفته است که این اژدها حاصل ظلم و جورهای پهلوی به دو گروه چپ و سنتی است. همچنین این اژدها با خود خون و سیاهی به همراه می‌آورد. توجه با این نکته حائز اهمیت است که سیمای اژدها در تاریخ اساطیری ایران، درنهایت سهمناکی، زشت. و پلشتی است. آن‌ها از نخستین یاران اهریمن می‌باشند که آفرینش نیکوی اورمزد را آشفته می‌نمایند. اژدها در نخستین چهره، سیمای «فرمانروای بیگانه اژدروشی» را به خود می‌پذیرد که با تازش بر ایرانشهر و چیرگی بر پادشاه این سرزمین، فرمانروایی را در دست می‌گیرد، زندگی مردمان و ستوران آنان را تباه، باران و آب را دربند و خشکی و نیاز را بر سرتاسر زمین حکم‌فرما می‌سازد. این فرمانروای دژکامه انیرانی با رزم‌افزار جادویی و سپند قهرمان بی‌همتایی از تبار پادشاهان نیکوی ایرانی، تباه می‌گردد. روایت کارزارهای فریدون و ضحاک، اسفندیار و ارجاسبب تورانی (هر دو به نقل شاهنامه) و داستان نبرد پادشاهانی همچون منوچهر، زو و کیخسرو با افراسیاب اژدها وش را می‌توان در شمار گونه‌هایی جای داد که اژدها با چهره پادشاه دژکامه انیرانی پدیدار می‌گردد.
با این تفاسیر می‌توان انقلاب اسلامی را همان اژدهای فیلم تفسیر نمود که فیلم‌ساز در فیلم معتقد است این اژدها روبه‌زوال است و نفس‌های آخرخود را می‌کشد. دیالوگ‌های پایانی کیوان نیز موضوع را تائید می‌کند: «سال‌ها بعد اون موجود رو دیدم. دیگه نمی‌تونست کاری کنه و داشت نفس‌های آخرش رو می‌کشید.»
درمجموع فیلم‌ساز، اژدها که منظورش از آن انقلاب اسلامی است را روبه‌زوال می‌داند و حتی در پایان طعنه‌ای نیز به جوانان حال حاضر کشور میزند که دیگر ارتباطی با این انقلاب نمی‌توانند پیدا کنند. چند دستیار جوان به کنایه از نسل جدید سراغ نوار (تاریخ) می‌روند و هیچ‌چیز از آن نمی‌فهمند! نواری که بخش عمده آن "سکوت" (ناگفته) است.
2-معرفی اصلاح‌طلبان به‌عنوان راویان حقیقی انقلاب اسلامی
فیلم‌ساز برای تکمیل پروژه خود از دو روشنفکر حال حاضر بهره می‌گیرد و به‌طور ضمنی روشنفکران را راویان حقیقی تاریخ انقلاب معرفی می‌کند. یکی از این افراد سعید حجاریان است. سعید حجاریان ازجمله افرادی است که سابقه زیادی در فضای سیاسی دارد و به‌عنوان نظریه‌پرداز جریان اصلاحات شهرت دارد. حجاریان در جریان انتخابات نخستین دوره شورای شهر، به شورای شهر تهران راه یافت. او در دوره اصلاحات، روزنامه صبح امروز را پایه‌گذاری کرد. حالا عده‌ای معتقدند ایفای نقش او در فیلم "اژدها وارد می‌شود" احتمالاً، دور جدیدی از فعالیت این چهره تئوریسین را در جریان اصلاحات رقم خواهد زد.
نفر دیگر صادق زیباکلام است. صادق زیباکلام حضور خود در این پروژه را این‌گونه بازگو می‌کند: «مانی حقیقی داستان فیلم را برای من تعریف کرد. گفتند ما همه چیزمان درست‌شده بود و قرار بود مسعود بهنود در فیلم باشد و بگوید این گروه بیرون می‌آمد و اطلاعات را به مخالفین رژیم شاه می‌داد. کارگردان البته این را متوجه شد که من داستان را باور نمی‌کنم. بعد آن قسمت مربوط به بهنود را برای من پخش کرد. آن زمان که پیش مانی حقیقی رفته بودم اواخر دی‌ماه بود و چند روز بیشتر به جشنواره نمانده بود. بعد ایشان گفت من فردا با آقای حجاریان هم قرار دارم و ایشان می‌خواهند آن حرف‌هایی را که آقای بهنود گفته‌اند برای ما تکرار کنند. حالا مشکل اینجاست که متأسفانه در دقیقه نود ایراد گرفته‌اند که چون مسعود بهنود این حرف‌ها را زده، فیلم نمی‌تواند در جشنواره شرکت کند. حقیقی ناراحت بودند که به خاطر بهنود نمی‌توانند در جشنواره شرکت کنند. گفتند دست به دامان شده‌ام، چون روی شما حساسیت نیست بیایید و این حرف‌ها را بگویید. فردا هم که آقای حجاریان این‌ها را خواهد گفت. من قبول کردم و این کار را برایشان انجام دادم.»
درمجموع می‌توان حضور این چهره‌های شاخص اصلاح‌طلب را به دو دلیل دانست: اول اینکه این افراد باعث دیده شدن بیشتر فیلم می‌شوند و دوم که از اولی مهم‌تر است این است که به‌نوعی اصلاح‌طلبان را به‌عنوان راویان حقیقی تاریخ انقلاب معرفی می‌کند.
3-ترویج ارتباط نامشروع زن و مرد
یکی از نکات منفی فیلم را می‌توان روابط نامشروع میان حلیمه و مرد تبعیدی دانست که حاصل این ارتباط نامشروع، به دنیا آمدن فرزندی است. فیلم‌ساز به‌نوعی این رابطه را بسیار طبیعی جلوه می‌دهد و هیچ موضع‌گیری در قبال آن انجام نمی‌دهد.
4-در پس هر خرافه‌ای یک واقعیت نهفته است
پیام آشکار فیلم را می‌توان این دانست که: «پشت هر خرافه‌ای یک واقعیت نهفته است.»فیلم در ابتدا به خرافه‌ای در مورد اژدها می‌پردازد که در ادامه آن خرافه رنگ حقیقت به خود می‌گیرد و اتفاقاً موجودی در شمایل اژدها توسط افراد مشاهده می‌شود. بر این اساس فیلم‌ساز مدعی می‌شود ممکن است بسیاری از چیزهایی که در ظاهر خرافه هستند واقعیتی را در پس خود داشته باشند. این پیام را می‌توان واگویه قصد اصلی فیلم‌ساز از ساخت فیلم خود دانست یعنی نمادها و پیام‌های فیلم که به‌ظاهر خرافه هستند همگی ریشه در واقعیت دارند.
ارزیابی فرمی فیلم
فیلم دارای کارگردانی، نورپردازی، میزانسن و دکوپاژ نسبتاً خوبی است. صحنه‌های مستند فیلم هرچند در نوع خود بدیع و جذاب است اما در عمل فیلم مانی حقیقی را به دو پاره جدا از هم بدل کرده است که مخاطب را در دنبال کردن داستان سه جوان قهرمان فیلم دچار سرگردانی و گنگی می‌کند. فیلم تجربه‌ای رادیکال و نامتعارف در فرم بصری و روایی است که عامدانه در زبان آشنای سینما سرباز میزند و الگوی رایج داستان‌گویی را به چالش می‌کشد و سرسختانه در برابر طبقه‌بندی‌ها و تعاریف قراردادی مقاومت می‌کند و هرگونه پیش‌فرض و انتظار مخاطب در مواجهه با خود را از بین می‌برد.
فضاسازی کارگردان به‌گونه‌ای است که به نظر می‌رسد تمامی وقایع داستان در خواب و توهم اتفاق می‌افتد و هیچ ردی از واقعیات عینی و جاری در فیلم دیده نمی‌شود. فیلم از سویی عناصری از ژانر وحشت و دلهره و از سوی دیگر رگه‌هایی از ژانر فانتزی را در خود جای‌داده است. قصه اگرچه در برخی فصول جذاب و مهیج است، اما بسیار مبهم و گیج‌کننده است و مشخص نیست که چه میزان از ادعای فیلم‌ساز در مورد مستند بودن قصه، واقعیت دارد.
فیلم از منظر وجوه فنی از قبیل فیلم‌برداری، ساخت موسیقی و طراحی صحنه اثری شاخص است. کارگردان و طراحان هنری صحنه و لباس توفیق زیادی در خلق موقعیت‌های متناسب با صحنه داشته‌اند و لوکیشن اصلی داستان (کشتی شکسته) بسیار خوب طراحی‌شده است و کارگردان در خلق فضای جنون‌آمیز موردنظر خود موفق بوده است.
جمع‌بندی نکات فیلم
فیلم "اژدها وارد می‌شود" فیلمی در ژانر معمایی-ماورایی است که سینما در آن بیشتر از آن‌که به‌عنوان مکانی برای انتقال مفاهیم مدنظر فیلم‌ساز باشد، هویتی سرگرم‌کننده دارد و می‌تواند مخاطبش را در طول مدت نمایش در دنیایی فانتزی غرق کند. مهم‌ترین نکته فیلم را می‌توان پیام ضمنی دانست که این فیلم دارد. فیلم بسیار نمادین است و تعارض جدی با گفتمان انقلاب اسلامی دارد. این فیلم سعی دارد تا به مخاطب خود القا کند که دوران گفتمان انقلاب اسلامی به سر آمده است.
